Fréttablaðið - 07.02.2008, Blaðsíða 48

36 7. febrúar 2008 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Frumvarp um framhaldsskóla
Ný framhaldsskólalög eru nú í deiglunni. Umsagnaraðilar
eru óðum að kunngjöra athuga-
semdir sínar við frumvarpið og
nokkuð ljóst að sínum augum lítur
hver á silfrið.
Ekki ætla ég mér þá dul að fjalla
í stuttu máli um lagafrumvarpið í
heild sinni, enda hafa til þess
bærir aðilar skilað inn ítarlegum
greinargerðum þar að lútandi.
Mér rennur hins vegar blóðið til
skyldunnar að fjalla um eitt
ákvæði þess sem ég tel að feli í
sér athyglisverða nýjung í skóla-
starfi. Mér er málið skylt enda
hef ég tjáð mig á svipuðum nótum
áður.
Ég er að tala um 20. grein frum-
varpsins. Samkvæmt henni er
framhaldsskólum heimilt að bjóða
nám í framhaldi af skilgreindum
námslokum á framhaldsskóla-
stigi. Þetta nám getur veitt sér-
stök eða aukin réttindi, það skal
metið í einingum „og þegar við á í
námseiningum háskóla“ segir þar.
Ráðherra skal staðfesta
námsbrautarlýsingar fyrir
slíkt nám og heiti viðkom-
andi prófgráða.
Frumgreina- og háskóla-
kennsla við framhaldsskóla
Að því er best verður séð
mun þetta ákvæði opna
framhaldsskólunum þá leið
að taka upp undirbúnings-
eða frumgreinanám fyrir
háskóla, jafnvel nám á
grunnháskólastigi. Sé þetta
réttur skilningur er um að ræða
merkilega nýjung sem gefur
möguleika á nýjum tengingum
milli framhaldsskólanna og
háskólastigsins í landinu.
Ég hef lengi verið talsmaður
þess að menntamálaráðuneytið
heimili íslenskum framhaldsskól-
um að bæta við námsframboð sitt
eftir stúdentspróf og taka upp
kennslu á grunnháskólastigi. Á
málþingi um uppbyggingu
háskólanáms á Vestfjörðum vorið
2004 færði ég fyrir þessu rök.
Sömuleiðis í Morgunblaðsgrein
stuttu síðar. Á þeim tíma mætti
hugmyndin hóflegri tortryggni –
sem vonlegt er – því
allar breytingar í skóla-
starfi þurfa að sjálf-
sögðu yfirvegun og
umhugsun. Það gleður
mig því sannarlega að
sjá þennan möguleika
settan fram í því laga-
frumvarpi um fram-
haldsskólana sem nú
liggur fyrir þinginu.
Hlutverk framhalds-
skóla landsins er í
stöðugri þróun og end-
urskoðun. Á undanförnum árum
hafa skilin milli grunnskóla og
framhaldsskóla orðið óljósari með
tilkomu almennra námsbrauta við
framhaldsskólana sem segja má
að séu nokkurs konar brú milli
skólastiga. Það er því vissulega
tímabært að huga að tengingun-
um hinumegin líka, þ.e. á milli
framhaldsskólans og háskóla-
stigsins.
Hvað er háskóli?
Lögum samkvæmt er háskóli
stofnun sem „jafnframt sinnir
rannsóknum ef svo er kveðið á í
reglum um starfsemi hvers
skóla“. Háskóla er ætlað að „veita
nemendum sínum menntun til
þess að sinna sjálfstætt vísinda-
legum verkefnum, nýsköpun og
listum og til þess að gegna ýmsum
störfum í þjóðfélaginu þar sem
æðri menntunar er krafist.
Háskólum er ætlað að miðla
fræðslu til almennings og veita
þjóðfélaginu þjónustu í krafti
þekkingar sinnar“ (lög nr.
136/1997, 2. gr.).
Allir háskólar gera ákveðnar
kröfur til þess að nemendur til-
einki sér ákveðin vinnubrögð í
rannsóknar- og námsaðferðum,
sem og að þeir búi yfir ákveðinni
undirstöðuþekkingu sem alla
jafna er kennd á fyrstu stigum
háskólanáms. Þeir sem lokið hafa
meistara- eða kandídatsprófi úr
háskóla eru þannig færir um að
kenna á háskólastigi. Það eru því
fyrst og fremst þekkingarkröfur
sem gerðar eru til háskólakenn-
ara. En eins og við vitum er það
ekkert skilyrði að sjálf háskóla-
kennslan fari fram innan veggja
stofnunar sem nefnist háskóli –
háskóli er auðvitað bara hugtak.
Fram hefur komið að Háskóli
Íslands hefur á undanförnum
árum átt fullt í fangi með að sinna
sívaxandi nemendafjölda, þar
sem mestur þunginn hvílir á svo-
kölluðu grunnnámi háskólastigs-
ins. Í raun og veru er ekkert því
til fyrirstöðu að þessar undir-
stöðugreinar séu kenndar ann-
arsstaðar, t.d. í framhaldsskólun-
um, og þá sem eðlilegt framhald
stúdentsprófs. Er enginn vafi á
því að það myndi efla mjög
menntastarf á landsbyggðinni að
koma upp grunnháskóladeildum
við framhaldsskólana, einkum á
stöðum þar sem formlegar
háskólastofnanir eru ekki til fyrir
og íbúar ennfremur of fáir til
þess að standa undir slíkum
stofnunum.
Með því að festa ofangreint
ákvæði í lög um framhaldsskóla
má segja að opnast hafi nýjar dyr
milli skólastiga og einnig nýjar
leiðir í menntunarmöguleikum á
landsbyggðinni. Það er fagnaðar-
efni.
Höfundur er sérfræðingur og
verkefnastjóri við Stofnun
fræðasetra Háskóla Íslands.
Háskóli er bara hugtak
UMRÆÐAN
Fiskveiðistjórn
Margt hefur verið ritað um réttlæti og ranglæti kvótakerfisins við stjórn
fiskveiða. Að jafnaði hefur verið byggt á þeirri
forsendu að því hafi verið komið á árið 1984,
kvótanum hafi verið úthlutað með hliðsjón af
þriggja ára veiðireynslu og síðan hafi menn
ekki komist inn í kerfið nema með því að kaupa
af þeim sem þá fengu veiðileyfum og kvótum úthlutað.
Á þessum grundvelli hafa ófáir gagnrýnt kerfið og
talið það ósanngjarnt. Aðrir hafa talið þessa skipan
réttlætanlega og byggt á mikilvægi eignarréttarins
fyrir frjáls viðskipti með takmörkuð gæði.
Vandinn við þessa nálgun er að forsendurnar eru
einfaldanir á mun flóknari veruleika. Illu heilli
rötuðu þessar einfaldanir í niðurstöðu Hæstaréttar í
svokölluðu veiðileyfamáli frá árinu 1998 og nú aftur
fyrir Mannréttindanefnd Sameinuðu þjóðanna sem í
nýlegu áliti sínu taldi að íslenska ríkið hefði brotið
gegn réttindum tveggja kvótalausra íslenskra
sjómanna samkvæmt hinni almennu jafnræðisreglu
26. gr. alþjóðlegs samnings um borgaraleg og
stjórnmálaleg réttindi.
Málsatvik og röksemdir kvótalausu sjómannanna
Atvik málsins sem fjallað var um í áliti Mannrétt-
indanefndarinnar voru þau að tveir menn voru til
sjós á tímabilinu 1. nóvember 1980 til 31. október
1983 (viðmiðunartímabil). Þeir hófu útgerð 24 brl.
vélbáts árið 1998. Enginn kvóti fylgdi bátnum og
höfnuðu stjórnvöld því að úthluta útgerðarfyrirtæki
mannanna kvóta á grundvelli gildandi laga. Þeir
veiddu án kvóta árið 2001 og með dómi Hæstaréttar
20. mars 2003 var þeim refsað fyrir brot á lögum um
stjórn fiskveiða.
Í kvörtun mannanna til Mannréttindanefndarinnar
var í fyrsta lagi byggt á því að sá aðstöðumunur, sem
væri á milli þeirra annars vegar og hins vegar þeirra
sem stunduðu útgerð á viðmiðunartímabilinu, væri
brot á hinni almennu jafnræðisreglu. Í öðru lagi var
byggt á því að samkvæmt lögum væru Íslands-
mið sameign íslensku þjóðarinnar en þrátt fyrir
það væri kvótum úthlutað ótímabundið til
eigenda skipa sem annaðhvort hefðu stundað
útgerð á viðmiðunartímabilinu eða öðlast slíka
kvóta fyrir kaup, erfðir eða önnur aðilaskipti.
Kvörtunin snerist því í hnotskurn um aðgengi að
fiskveiðum á Íslandi og hvort það hefði fullnægt
hinni almennu jafnræðisreglu að útgerðum
fiskiskipa hefðu verið veittar ótímabundnar og
framseljanlegar aflaheimildir á grundvelli
þeirra viðmiða sem gert var með lögum um stjórn
fiskveiða nr. 38/1990.
Á hvaða forsendum á að svara
hinni lagalegu spurningu?
Til að leita svara við þessari lagalegu spurningu verður
að leggja til grundvallar réttar upplýsingar sem leiða
má af framkvæmd laga sem hafa gilt um stjórn
fiskveiða fyrir og eftir daga kvótakerfisins. Þegar
Mannréttindanefndin ákvað að taka málið efnislega
fyrir í júlí 2006 kom fram hvaða lagastaðreyndir
nefndin taldi hafa gilt um stjórn fiskveiða á Íslandi síðan
árið 1984. Íslenska ríkið greip til efnislegra varna með
því að skila greinargerð í janúar 2007 og svo virðist sem
ríkinu hafi ekki heppnast að leiðrétta þann ófullnægj-
andi skilning sem Mannréttindanefndin hafði um
lagastaðreyndir málsins.
Að mati undirritaðs voru tveimur grundvallaratriðum
um íslenska fiskveiðistjórnkerfið ekki gerð viðunandi
skil í vörn íslenska ríkisins. Í fyrsta lagi var ekki lýst
hversu auðveldlega menn gátu hafið fiskveiðar í
atvinnuskyni á tímabilinu 1984-1990 og að það atvinnu-
frelsi hafi leitt til umframveiði miðað við heildaraflavið-
mið ráðherra og ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar. Í
öðru lagi var réttarstaða hafalmenninga hér á landi ekki
nægilega útskýrð né að ekki hafi verið myndaður
lagalegur eignarréttur þjóðarinnar eða ríkisins yfir
nytjastofnum á Íslandsmiðum. Þessu tveimur atriðum
verða gerð nánari skil í næstu greinum.
Höfundur er sérfræðingur við
Lagastofnun Háskóla Íslands.
Álit Mannréttindanefndar SÞ I
HELGI ÁSS
GRÉTARSSON
ÓLÍNA
ÞORVARÐARDÓTTIR
www.skrifstofa.isÁrmúla 22 108 Reykjavík • Sími 533 5900 • Fax 533 5901 • skrifstofa@skrifstofa.isOpnunartími: mánud. - föstud. 9:00 til 18:00 og laugard. 11:00 - 15:00
BR
O
S
01
37
/2
00
7
Þreytist þú eftir langan vinnudag?
Verð frá kr. 49.900
Lausnin gæti einfaldlega verið að skipta
reglulega um stellingar. Núna bjóðum við úrval
af hæðarstillanlegum rafmagnsskrifborðum.
ÍS
L
E
N
S
K
A
S
IA
.I
S
I
C
E
4
09
96
0
2
/0
8
TILBOÐ 7.–15. FEBRÚAR
+ Nánari upplýsingar og bókanir á
www.icelandair.is eða í síma 50 50 100
* Innifalið í verði: Flug aðra leið og flugvallarskattar. Ferðatímabil: 7. feb.–31. des.
KÖBENVerð frá 12.890 kr.*