Fréttablaðið - 06.03.2008, Blaðsíða 26

26 6. mars 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Varnarmál
Í frumvarpi utanríkisráðherra til varnar-málalaga er gert ráð fyrir að fyrirhuguð
Varnarmálastofnun kosti 1350 milljónir
króna. Þegar við bætist kostnaðurinn af
NATO-aðildinni eru það rúmar 1500
milljónir sem hin herlausa íslenska þjóð á
nú að eyða í hernað. Og þá eru ekki
meðtaldar allar milljónirnar sem við
munum borga erlendum hersveitum fyrir
að æfa sig hér á landi á okkar kostnað. Síðasta æfing
kostaði 45 milljónir eða 150.000 á hvern hermann.
En 1500 milljónirnar eru einar og sér heill
hellingur af peningum. Fyrir þessa upphæð mætti
fjölga leikskólaplássum um minnst 1500. Eða reka
þrjá meðalstóra framhaldsskóla eða einn háskóla. Í
utanríkismálunum væri svo hægt að tvöfalda
framlagið til Þróunarsamvinnustofnunar og komast
þar með aðeins nær því sem við höfum skuldbundið
okkur til að leggja af mörkum í þeim efnum. Fyrir
1500 milljónir væri líka hægt að reka heilan
Ríkislögreglustjóra til viðbótar við þann sem nú er,
með þeim sérsveitum og sprengjusérfræð-
ingum sem þar starfa.
Í því sambandi má kannski minna á að
þegar upp hafa komið sprengjuhótanir hér
á landi, þá er alltaf hringt í lögregluna en
ekki í hermálayfirvöld. Þeir allra væni-
sjúkustu, sem halda að Hitler og Stalín séu
í þann mund að verða endurbornir, geta
huggað sig við það að ef ófriðlega horfir í
heiminum er varnarsamningurinn við
Bandaríkin ennþá í gildi og bandaríski
herinn skuldbundinn til að verja landið.
1500 milljónirnar eru nefnilega bara til
þess að „verja“ okkur á friðartímum.
Allt er þetta gert áður en sérstök nefnd sem á að
meta „varnarþörf“ Íslands hefur skilað niðurstöðum
sínum. Að vísu þarf ekkert að efast um að nefnd
sem skipuð er helstu hernaðarhaukum landsins
komist að þeirri óvæntu niðurstöðu að auka þurfi
útgjöld til hernaðarmála en samt er spurning hvort
áhorfendur þessa leikrits eigi ekki í það minnsta
skilið að heyra leikarana fara með línurnar sínar í
réttri röð.
Höfundur situr í stjórn Ungra Vinstri-grænna.
1500 milljónir
FINNUR DELLSÉN
Í
dag halda Samtök iðnaðarins árlegt Iðnþing undir yfir-
skriftinni „Ísland og Evrópa – mótum eigin framtíð“. Sam-
tökin hafa um árabil haft þá afstöðu að Ísland eigi að stefna
á fulla aðild að Evrópusambandinu og að evrópska mynt-
bandalaginu. Evrópustefna SI hefur þannig verið mun
afdráttarlausari en sú stefna sem heildarsamtök atvinnulífsins,
SA, hafa fylgt vegna óeiningar um hana innan raða samtakanna.
Sú óeining virðist hins vegar vera óðum að víkja fyrir samein-
uðu kalli eftir því að stjórnvöld setji sér að markmiði að taka
upp evruna og hagi hagstjórninni í samræmi við það.
Í janúar héldu Samtök atvinnulífsins málþing um gjaldmiðils-
mál, sem var liður í umræðu samtakanna og aðildarfélaganna um
stöðu krónunnar sem gjaldmiðils. Að því er samtökin greina sjálf
frá á heimasíðu sinni er sú umræða sprottin af því að í stjórn
þeirra séu sterkar raddir um að æskilegt sé að Íslendingar taki
upp evru sem gjaldmiðil. Um þetta hafi hins vegar ekki verið
samstaða innan samtakanna og þau því ekki sett það fram sem
stefnu sína, enn sem komið er að minnsta kosti. Í október í haust
beindi stjórn SA því til allra aðildarsamtakanna að taka gjaldmið-
ilsmálið til umfjöllunar og að taka þannig þátt í endurmati á því
hvort íslenzku atvinnulífi sé betur borgið með öðrum gjaldmiðli
en íslenzku krónunni. Ef marka má yfirskriftina á frásögninni af
áðurnefndu málþingi á heimasíðunni liggur svarið við þessu end-
urmati þegar fyrir: Tími krónunnar er liðinn. Þessi ályktun end-
urómaði einnig mjög á Viðskiptaþingi í febrúar. Viðhorfskönnun
meðal aðildarfélaga Viðskiptaráðs sýndi að 63 prósent þeirra eru
fylgjandi því að skipta um lögeyri hér á landi.
Margt bendir því til að ráðandi öfl í íslenzku atvinnulífi hafi
sannfærzt um að ekki sé við íslenzku krónuna búandi til framtíð-
ar og eina raunhæfa lausnin á gjaldmiðilsvandanum sé innganga
í ESB og evrópska myntbandalagið. Kostnaðurinn af krónuhag-
kerfinu er nú á tímum hnattvæðingar, frjáls fjármagnsflæðis og
útrásar íslenzkra fyrirtækja einfaldlega miklu meiri en ávinn-
ingurinn af því að hafa sjálfstæða mynt á minnsta myntsvæði
heims. Meirihluti almennings, sem ber megnið af kostnaði hins
óstöðuga krónuhagkerfis, gerir sér einnig grein fyrir því að hag
íslenzkra neytenda væri líka bezt borgið með evrunni. Það end-
urspeglast í skýrri niðurstöðu nýjustu skoðanakönnunar Frétta-
blaðsins; 55 prósent þjóðarinnar vilja aðildarumsókn.
Af þeim orðum sem Geir H. Haarde forsætisráðherra lét falla
í nýlegri heimsókn sinni í höfuðstöðvar Evrópusambandsins í
Brussel er hins vegar ljóst, að undir hans forystu hyggst ríkis-
stjórnin ekki svara þessu kalli þjóðarinnar og íslenzks atvinnu-
lífs heldur halda sig við þá biðleiksstefnu sem samið var um í
stjórnarsáttmálanum (að kröfu Geirs sem formanns Sjálfstæðis-
flokksins). Þjónar sú biðleiksstefna hagsmunum þjóðarinnar?
Gjaldmiðilsmál og íslenzkt atvinnulíf:
Ísland vill evruna
AUÐUNN ARNÓRSSON SKRIFAR
Viðrar vel til tónleika
Hugmyndasamkeppni stendur nú
yfir um nafngift á tónlistarhúsið við
Austurbakka. Skilyrðin eru að nafnið
falli að íslenskri tungu, sé þjált á
erlendum málum og lýsandi fyrir
starfsemina sem þar fer fram. Jónas
Kristjánsson og Egill Helgason eru
báðir innblásnir af vindstrengnum yfir
höfnina. Egill stingur upp á nafninu
Illulág en Jónas
leggur til að tón-
listarhöllin heiti
Svipvindastaðir
og torgið sem hún
stendur við verði
nefnt Alviðra.
Guðmundur
Gunnarsson,
formaður
Rafiðnaðarsam-
bandsins, er með aðra tillögu sem
hann telur að uppfylli öll skilyrðin:
Björk. Hann bætir reyndar við að
hann sé ekki hlutlaus í þessu máli.
Einar vill olíuhreinsun
Einar K. Guðfinnsson ráðherra hefur
lýst sig fylgjandi olíuhreinsistöð á
Vestfjörðum og telur að ríkið eigi að
beita sér fyrir að hún rísi. Haft er fyrir
satt að olíuhreinsistöð myndi
skaffa um 500 manns vinnu.
Enn hefur þó ekki verið svarað
hvaðan það starfsfólk á að
koma en miðað við atvinnu-
ástandið er nokkuð ljóst
að það þyrfti að koma
utan frá. Nema sjávarút-
vegsráðherra sé búinn
að gefa fiskveiðar end-
anlega upp á bátinn?
Gamalt vín á nýjum belg?
Fyrir nokkrum árum setti Ágúst Ein-
arsson hagfræðingur fram hugmyndir
um hvernig mætti gera Ísland að
hagkvæmri rekstrareiningu. Íslend-
ingar ættu að stefna að því að tífalda
íbúafjöldann á næstu áratugum með
því að fá hingað útlendinga. Ágúst
benti á að Íslendingar búi yfir þremur
framtíðarauðlindum; byggingarlandi,
vatni og djúphita. Enginn tók tillögu
Ágústs sérstaklega alvarlega þegar
hann setti hana fram. Nú virðast
Vestfirðingar vera farnir að gefa
þeim möguleika gaum að
gera kjálkann að hagkvæmri
rekstrareiningu með þessum
hætti. Helsti munurinn er sá
að tillaga Ágústs gerði ráð
fyrir vistvænum orkubúskap.
bergsteinn@frettabladid.is
ÍS
L
E
N
S
K
A
S
IA
.I
S
I
C
E
4
13
61
0
2
/0
8
VORTILBOÐ 3.–6. MARS
+ Nánari upplýsingar og bókanir á
www.icelandair.is eða í síma 50 50 100
* Innifalið í verði: Flug, flugvallarskattar og gjöld. Ferðatímabil: 1.–30. apríl.
BO
STO
N
Ver
ð fr
á 1
8.8
00
kr.*
Hagstjórnarmistök undangeng-inna ára blasa nú við
landsmönnum. Fyrst birtist Jón
Ásgeir Jóhannesson, einn helzti
eigandi Glitnis, og varar við því í
sjónvarpi og útvarpi, að vandamál
viðskiptabankanna séu vandamál
þjóðarinnar allrar og hvetur
Seðlabankann til að lækka vexti
og hleypa verðbólgunni aftur á
skrið. Næst birta tveir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins, Bjarni
Benediktsson og Illugi Gunnars-
son, langa grein í Morgunblaðinu,
þar sem þeir taka undir vaxta-
lækkunarkröfuna; ákall þeirra er
einnig tillaga um meiri verðbólgu.
Loks stígur Sigurður Einarsson,
stjórnarformaður Kaupþings,
fram og segir á málstofu BSRB:
„Það er spurning hvort ekki sé
rétt að Seðlabankinn bakki út úr
þessu öngstræti, ýti verðbólgu-
markmiði tímabundið að minnsta
kosti til hliðar.“ Landsbankamenn
þurfa ekki að taka til máls fyrir
opnum tjöldum, því að þeir eru
sem kunnugt er í beinu talsam-
bandi við Sjálfstæðisflokkinn og
Seðlabankann.
Skammsýnar kröfur
Hvað vakir fyrir þeim, sem mæla
fyrir því, að verðbólgunni sé aftur
hleypt á skrið? Þeir vilja, að
sívaxandi vanda bankanna –
vanda, sem bankarnir bökuðu sér
sjálfir með því að sjást ekki fyrir
– sé velt yfir á almenning. Þeir
vita, að launatekjur almennings
eru óvarðar fyrir verðbólgu, en
vaxtatekjur bankanna eru að
miklu leyti verðtryggðar. Væri
verðbólgunni aftur hleypt á skrið
með vaxtalækkun, eins og þeir
lýsa eftir án þess að segja það
berum orðum, myndi gengi
krónunnar falla enn frekar en
orðið er og kaupmáttur heimilanna
minnka. Bankarnir gætu hagnazt á
því um skeið, þar eð þeir gætu þá
aukið útlán með því að bjóða
lántakendum lægri vexti en nú eru
í boði. En það yrði vísast skamm-
góður vermir, því að skerðing
kaupmáttar og gengislækkun
krónunnar myndu draga úr getu
margra viðskiptavina bankanna til
að standa skil á skuldum sínum.
Afskriftir og útlánatöp bankanna
myndu aukast, eins og Ingimund-
ur Friðriksson seðlabankastjóri
hefur bent á. Aukin verðbólga
myndi rýra álit bankanna í
útlöndum enn frekar eins og
Ólafur Ísleifsson hagfræðingur
hefur lýst og torvelda þeim
aðgang að lánsfé, sem var
lykillinn að velgengni þeirra,
þegar allt lék í lyndi. Krafa
bankanna um aukna verðbólgu í
krafti vaxtalækkunar virðist reist
á skammsýni – svipaðri skamm-
sýni og kom þeim í þann vanda,
sem þeir hafa ratað í og leita nú
leiða til að leysa, helzt á kostnað
almennings.
Seðlabankinn brást
Það hefur lengi legið fyrir hvert
stefndi. Ítrekaðar viðvaranir
vegna ört vaxandi skulda erlendis
án nægrar eignamyndunar á móti
voru virtar að vettugi, enda var
skuldasöfnunin bein afleiðing
agalausrar hagstjórnar og ónógs
aðhalds Seðlabankans að bönkun-
um. Seðlabankinn hefur lagaheim-
ild til að hemja skuldasöfnun
bankanna í útlöndum, en hann
kaus að nýta hana ekki. Hann
beitti ekki heldur bindiskyldu-
heimild laga til að hemja útlán
bankanna, heldur lækkaði hann
bindiskylduna og ýtti þannig undir
útlánaþensluna. Gjaldeyrisforði
Seðlabankans þyrfti samkvæmt
erlendum stöðlum að vera tólf
sinnum meiri en hann er nú.
Svipmót efnahagslífsins í augum
erlendra banka er nú nauðalíkt
aðdraganda fjármálakreppunnar í
Suðaustur-Asíu 1997. Þess vegna
er skuldatryggingarálag bankanna
erlendis nú komið upp úr öllu
valdi og girðir að svo stöddu fyrir
aðgang þeirra að erlendu lánsfé.
Samt er ekki við bankana eina að
sakast. Seðlabankanum bar skylda
til að veita bönkunum aðhald, en
hann gerði það ekki. Nú er svo
komið, að bankarnir leggja
Seðlabankanum lífsreglurnar
frekar en öfugt. Seðlabankinn ber
ásamt ríkisstjórninni höfuðábyrgð
á þeirri óvissu, sem nú ríkir um
efnahagsframvinduna.
Seðlabankinn er í sjálfheldu.
Hann þarf að halda vöxtum uppi,
þar eð verðbólgan er enn sem
jafnan fyrr langt yfir auglýstu
verðbólgumarkmiði bankans, enda
segir í lögum: „Meginmarkmið
Seðlabanka Íslands er að stuðla að
stöðugu verðlagi.” Seðlabankinn
virðist eigi að síður líklegur til að
láta von bráðar undan þrýstingi
viðskiptabankanna og annarra og
víkja frá meginmarkmiði sínu, og
mun þá verða vísað til þessara
orða í seðlabankalögunum:
„Seðlabanki Íslands skal ... stuðla
að virku og öruggu fjármálakerfi.“
Engin spenna myndast milli
þessara tveggja markmiða, þar eð
stöðugt verðlag styrkir fjármála-
kerfið. Aukin verðbólga veikir
fjármálakerfið enn frekar á
Íslandi en annars staðar eins og
sakir standa. Seðlabankinn er
kominn í sjálfheldu fyrir eigin
mistök og andvaraleysi. Ríkis-
stjórnin er samábyrg, þar eð
stjórn ríkisfjármálanna hefur
verið sama marki brennd og
peningastjórnin og ýtt undir
óvissu, verðbólgu og skuldasöfn-
un.
Seðlabanki í sjálfheldu
Í DAG | Bankarnir og
efnahagsástandið
ÞORVALDUR GYLFASON
Kostnaðurinn af krónuhagkerfinu er nú á tímum
hnattvæðingar miklu meiri en ávinningurinn af því
að hafa sjálfstæða mynt á minnsta myntsvæði heims.