Fréttablaðið - 20.03.2008, Blaðsíða 16

16 20. mars 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
New York – borgin, ekki ríkið – er ríflega helmingi ríkari en
Bandaríkin í heild. Framleiðsla á
mann í New York 2005 nam 65
þúsundum dollara á kaupmáttar-
kvarða á móti 42 þúsundum
dollara fyrir landið allt. London,
París og Bangkok eru með líku
lagi ríflega helmingi ríkari en
Bretland, Frakkland og Taíland,
að ekki sé minnzt á Sjanghæ, þar
sem framleiðsla á mann er tvisvar
sinnum meiri en í Kína í heild.
Kaupmáttarkvarðinn er oft
notaður í fjölþjóðlegum saman-
burði, þar eð verðlag er mishátt
eftir löndum. Klipping í Sjanghæ
kostar til dæmis ekki nema 200
krónur, og kaupmáttur heimilanna
er eftir því meiri en ella. Stokk-
hólmur er rösklega helmingi
ríkari en Svíþjóð; tekjur á mann í
Stokkhólmi 2005 námu 54
þúsundum dollara móti 32
þúsundum dollara fyrir landið
allt. Munstrið er býsna skýrt, en
það er samt ekki einhlítt. Ham-
borg er til dæmis ekki miklu
ríkari en Þýzkaland mælt í tekjum
á mann.
Borgir, einkum stórborgir, eru
yfirleitt hagkvæmar rekstrarein-
ingar. Ýmsa þjónustu er ódýrara
að sækja í borg en í sveit, ekki
aðeins vegna nálægðar fyrirtækj-
anna við mikinn fjölda viðskipta-
vina, heldur einkum vegna
þeirrar hagkvæmni, sem býr í vel
útfærðum stórrekstri. Flutningar
fólks úr dreifðum byggðum í
þéttbýli endurspegla eftirsókn
þess eftir betri þjónustu og betur
launuðum störfum, sem borgir og
bæir geta veitt umfram sveitirn-
ar.
Nýr skýjakljúfur á hverjum degi
Uppgangurinn í Kína undangeng-
in ár er öðrum þræði því að
þakka, að fólkið hefur flykkzt úr
sveitunum inn í borgirnar.
Sveitafólkið leggur drjúgan skerf
til verðmætasköpunarinnar í
borgunum og breytir ásjónu
þeirra og lyftir lífskjörum
borgarbúa á heildina litið.
Sennilega hefur engin borg
heimsins tekið viðlíka stakka-
skiptum og Sjanghæ, sem hefur á
stuttum tíma breytzt úr frekar
lágreistri byggð í háreista
heimsborg, sem býst nú til að
keppa við Hong Kong og New
York á flestum sviðum. Tekjur á
mann í Sjanghæ eru nú orðnar
svipaðar og þær voru á Íslandi
um 1970 – já, 1970! – og aukast
hratt frá ári til árs. Borgarbrag-
urinn ber vitni: iðandi mannhaf,
brunandi bílar og byggingarkran-
ar, sem reisa einn nýjan skýja-
kljúf á hverjum degi.
Í þessu ljósi þarf að skoða
sérstöðu borgríkjanna tveggja í
Suðaustur-Asíu, Hong Kong og
Singapúr. Þau þurfa ekki að bera
þann kostnað, sem fylgir smá-
rekstri í dreifðum byggðum og
einnig landbúnaði, jafnvel þegar
hann er stundaður með stóru
sniði. Borgríkin hafa að því skapi
meiri vaxtarmöguleika. Það er
því ekki að öllu leyti sanngjarnt
að bera lífskjör almennings þar
saman við lífskjör í öðrum
löndum; nær væri að bera kjörin
þar við lífskjör í öðrum borgum.
Ör vöxtur, en ekki í Japan
Asíulöndin hafa af eigin ramm-
leik náð miklum árangri síðan
1960. Fjármálakreppan þar 1997-
98 setti ekki stórt strik í reikning-
inn á heildina litið. Lækkun
hlutabréfaverðs getur að vísu
verið þungbær í bráð, en hún
veldur yfirleitt ekki langvinnum
búsifjum, ef undirstaðan er sterk.
Örastur hefur vöxturinn verið í
Kína í krafti efnahagsumbótanna,
sem Deng Xiaoping hóf 1978
fyrst í landbúnaði og síðan á
öðrum sviðum upptendraður af
heimsókn sinni til Singapúr, þar
sem hann fékk að sjá með eigin
augum, hversu mikils Kínverjar
eru megnugir, fái þeir til þess frið
og svigrúm. Landsframleiðsla á
mann í Kína tífaldaðist 1975-2005.
Framleiðsla á mann í Hong Kong,
Singapúr og Taílandi fjórfaldaðist
á sama þrjátíu ára skeiði og
fimmfaldaðist í Kóreu. Framför
Taílands frá 1975 má ráða af því,
að landið hefur vaxið jafnhratt og
borgríkin tvö, Hong Kong og
Singapúr, þótt aðeins þriðjungur
Taílendinga búi nú í borgum og
bæjum á móti 80 prósentum
Kóreumanna.
Um Japan gegnir öðru máli.
Þar hefur framleiðsla á mann
ekki nema tvöfaldazt frá 1975 líkt
og á Íslandi. Ekki nóg með það:
landsframleiðsla á mann í Japan
stóð svo að segja í stað 1990-2000
og óx aðeins um sjöttung 1990-
2005 á móti þriðjungsaukningu
hér heima. Hægur vöxtur Japans
frá 1990 skrifast einkum á
duglausa stjórnmálastétt, sem
stóð ráðþrota frammi fyrir
ofþenslu á fasteigna- og hluta-
bréfamarkaði fyrir 1990 og einnig
frammi fyrir stöðnun í heilan
áratug í kjölfar ofþenslunnar. Svo
langan tíma getur það tekið að
vinda ofan af skefjalausri
ofþenslu í efnahagslífi lands,
hvort sem atvinnulífið eða ríkið
ber upphafssök á ofþenslunni. Við
þekkjum þetta: Ísland stóð í stað
1987-96 eftir verðbólgu og
rakalausa óstjórn fyrri ára. Sagan
er til þess að læra af henni, en
gæti þó verið í þann veginn að
endurtaka sig.
Brosandi borgir og lönd
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Íraksstríðið
Fyrir fimm árum virtu tveir stjórn-málamenn reglur og hefðir Alþingis
að vettugi og ákváðu upp á eigin spýtur
að Ísland styddi stríð Bandaríkjanna í
Írak. Með því sýndu þeir lýðræði í land-
inu, samstarfsfólki sínu og þjóð ótrúlega
vanvirðingu. Því þjóðin var ekki sama
sinnis. Enn sér ekki fyrir lok hernaðar í
Írak. Rannsóknir benda til að allt að rúm
milljón írakskra borgara liggi í valnum.
Mennirnir tveir hafa ekki beðist afsökunar, hvorki
íslensku þjóðina né þá íröksku.
Það er furðulegt að hugsa til þess að þjóð sem
aldrei hefur haft eigin her sé með slíku móti orðin
þátttakandi í hernaði í fjarlægu landi. Sama þjóð og
tók það sérstaklega fram við stofnaðild að NATO að
hún mundi ekki lýsa yfir stríði á hendur annarri
þjóð. Þeim sem hafa fylgst með utanríkisstefnu
Íslands undanfarna áratugi kemur þetta þó ekki á
óvart. Sú ákvörðun að styðja stríð er nefnilega í rök-
réttu samhengi við fyrri stefnu, þ.e. blindan stuðn-
ing við hernaðarhyggju Bandaríkjanna og NATO.
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp utanríkisráð-
herra um varnarmál. Það felur aðallega í
sér að Ísland gangi endanlega í NATO,
m.a. með því að Íslendingur mun fram-
vegis sitja fundi í herstjórnarmiðstöðv-
um NATO og ákveða þar hvaða þorp skal
sprengja næst. Í hinu nýja „varnarmála-
frumvarpi“ felst sömuleiðis að hingað
komi hersveitir nokkrum sinnum á ári til
að æfa sig í að drepa, limlesta, sprengja
og skjóta.
Enn hefur hvorki óvinur né ógn verið
skilgreind eða fundin sem réttlætir þessi
hernaðarumsvif. Það eina sem heyrst
hefur eru auknar siglingar olíuskipa við
landið. Nema fyrirhugað sé að sprengja þessi skip í
loft upp hefði ég haldið að dráttarbátur væri betri
lausn við slíkri ógn. Á sama tíma er lögreglan í
Reykjavík svo fjársvelt að sá fjöldi lögreglumanna
sem áður átti að sinna Reykjavík einni á nú að þjóna
öllu höfuðborgarsvæðinu. Er ekki kominn tími til að
íslensk stjórnvöld átti sig á aðstæðum og veiti okkur
þær varnir sem við þurfum á að halda, í stað þess að
lögbinda veru okkur í herskáasta hernaðarbanda-
lagi heimsins í dag?
Höfundur er formaður Ungra Vinstri grænna.
Fimm árum síðar
AUÐUR LILJA
ERLINGSDÓTTIR
O
rðaval valdhafa í Peking opinberar þann hugsun-
arhátt sem þar ríður húsum. Dalai Lama sé „úlfur
í munksham“ og hann og hans „klíka“ sýni nú sitt
rétta andlit með því að standa á bak við ofbeldi og
uppþot í Tíbet, í þeim tilgangi að spilla fyrir undir-
búningi Ólympíuleikanna í kínversku höfuðborginni og vekja
athygli á óraunhæfum pólitískum markmiðum sínum. Nú verði
að heyja „þjóðarstríð gegn aðskilnaðarhyggju“ og það „upp á líf
og dauða“.
Að kínverskir ráðamenn, þar á meðal hinn annars orðvari for-
sætisráðherra Wen Jiabao, skuli kinnroðalaust leyfa sér að bera
slíkan útúrsnúning á torg og halda því fram að hann réttlæti enn
meiri kúgun og hörku gagnvart íbúum Tíbets, er hneyksli. Aðal-
skýringin á því að fulltrúar kommúnistastjórnarinnar í „Ríki
miðjunnar“ skuli telja sig komast upp með þetta er sú, að þeir
eru orðnir vanir því að ráðamenn erlendra ríkja stígi varlega
til jarðar í samskiptum sínum við hið rísandi efnahagsundur og
stórveldi.
Þróun fjölmennasta ríkis heims í átt að opnara og frjáls-
ara samfélagi með virkari borgararéttindum er enginn greiði
gerður með slíkri óttablandinni og skammtíma-viðskiptahags-
munastýrðri framkomu erlendra ráðamanna við fulltrúa hins
miðstýrða kúgunarvalds í Peking, sem hikar ekki við að beita
taumlausu valdi gegn vopnlausum mótmælendum og strangri
ritskoðun frétta til að bæla niður óánægju með þessa sömu kúg-
unarstjórnarhætti.
„Sá sem ekki hefur döngun í sér til að standa fast með eigin
gildum og sannfæringu, nýtur engrar virðingar í Kína,“ skrif-
ar leiðarahöfundur svissneska blaðsins Neue Zürcher Zeitung
um slíka framkomu vestrænna stjórnmálamanna við ráðamenn
í Peking.
Þetta mættu fulltrúar íslenzka lýðveldisins líka taka til sín. Í
þeim mörgu ferðum sem þeir hafa á síðustu árum farið til Kína
hefur óneitanlega lítið farið fyrir því að þeir hefðu orð á mann-
réttindamálum eða öðrum „óþægilegum“ umræðuefnum.
Það má þó færa rök fyrir því að fulltrúar Íslands, með þann
orðstír sem það nýtur á alþjóðavettvangi sem friðelskandi rót-
gróið lýðræðisríki sem ekki burðast um með neina sögulega
byrði á borð við þá sem evrópsku nýlenduveldin fyrrverandi
gera, séu þeim mun betur í stakk búnir til að minna ráðamenn
þar eystra (sem reyndar skortir lýðræðislegt umboð fyrir valdi
sínu) á siðferðilega skyldu þeirra til að virða réttindi eigin borg-
ara.
Lærdómur stjórnmálamanna í okkar heimshluta af atburða-
rás síðustu daga í Tíbet ætti að vera sá, að þeim beri að standa
betur í lappirnar þegar þeir hitta kínverska ráðamenn.
Viðbrögð umheimsins við atburðarásinni í Tíbet:
Staðið í lappirnar
AUÐUNN ARNÓRSSON SKRIFAR
Í þeim mörgu ferðum sem fulltrúar Íslands hafa á síð-
ustu árum farið til Kína hefur óneitanlega lítið farið
fyrir því að þeir hefðu orð á mannréttindamálum.
En finnst honum það ekki?
Ólafur F. Magnússon borgarstjóri
hefur upplýst að hann hefði betur
látið ósagt að borgarstjórn Reykja-
víkur setti niður við nærveru Óskars
Bergssonar borgarfulltrúa Fram-
sóknar. Jafnframt hefur hann dregið
ummælin til baka. Ólafur sér hins
vegar ekki ástæðu til að biðja Óskar
afsökunar á orðum sínum. Fyrir því
kann að vera sú ástæða
að Ólafur sé í raun
réttri þeirrar skoðun-
ar að borgarstjórn
setji niður við nær-
veru Óskars. Eftir á að
hyggja finnist honum
bara rangt að segja
það opinberlega. Á
þann veg má
allavega skilja
„ummælin-dregin-til-baka-ræðu“
hans frá því á þriðjudag.
Algjörlega á óvart
Upphaf þess að Ólafur sagði á sínum
tíma að borgarstjórn setti niður
við nærveru Óskars var fyrirspurn
borgarfulltrúans um aðkomu aðstoð-
armanns borgarstjóra að deiliskipu-
lagsvinnu við Laugaveg. „Fyrir-
spurnin kom þeim sem hér
stendur algjörlega á óvart,“
sagði Ólafur á þriðjudag-
inn. Þeim, sem ekki vilja
eiga á hættu að fá viðlíka
einkunn frá borgarstjóran-
um og Óskar fékk, er því
hollast að spyrja hann
ekki spurninga sem
geta komið honum
algjörlega á óvart.
Engin tök
Helstu rök krónusinna í rökræðunni
um hvort við eigum að halda krón-
unni eða taka upp annan gjaldmiðil
hafa verið þessi: Ef við köstum
krónunni köstum við þar með öllum
tökum á efnahagsstjórninni. Magnús
Stefánsson Framsóknarflokki bendir
réttilega á það í Fréttablaðinu í gær
að þrátt fyrir okkar eigin íslensku
krónu séu tökin í darraðardansi
efnahagsþrenginga síðustu
daga akkúrat engin. Þessi miklu
rök eru því orðin tóm. Eftir
standa þau rök ein að íslensk
þjóð eigi að hafa íslenska krónu
alveg eins og íslenska tungu. Á
þeim má eflaust tyggja í einhverja
áratugi. bjorn@frettabladid.is
Uppgangurinn í Asíu
T
B
W
A
\R
E
Y
K
JA
V
ÍK
\
S
ÍA