Fréttablaðið - 22.06.2008, Blaðsíða 58

18 22. júní 2008 SUNNUDAGUR
auðs. Velmegunin sem því fylgdi
beindi sjónum mínum að öfgum
fátæktarinnar þar sem betlarar sátu
á götuhornum og áttu hvorki til hnífs
né skeiðar. Mér fannst að við Íslend-
ingar gætum byggt upp þjóðfélag í
miklu meira jafnvægi. Nýtt okkur
kraft einstaklinganna en einnig vel-
ferðarkerfi Norðurlandanna.“
Steingrímur varð formaður Félags
ungra framsóknarmanna í Reykjavík
skömmu eftir komuna úr námi í raf-
magnsverkfræði í Chicago. „Seinna
var þrýst á mig frá Vestfjörðum um
að fara í framboð og ég komst þá að
því að verkfræðinámið gagnaðist
mér vel í stjórnmálum, öfugt við það
sem ég hafði haldið. Ég tók hvert
verkefni mjög kerfisbundið fyrir. Í
byrjun heimsótti ég alla bæi á Vest-
fjörðum, að kalla má. Ég hafði mjög
gott af því og hélt þaðan með mikinn
fróðleik. Það eimdi af þessu alla tíð
því allan minn tíma sem stjórnmála-
maður naut ég þess mest að kynnast
fólkinu í landinu.“
Steingrímur settist á þing árið
1971, þar sem hann sat sleitulaust til
ársins 1994. „Það var töluverð upplif-
un fyrir mig. Ég hafði strax mikið að
gera, öfugt við marga unga þingmenn
í dag, sem mér sýnist að leiðist stund-
um. Mér leiddist ekki.“ Steingrímur
þvertekur fyrir að nefna hvaða
stjórnmálamenn honum eru minnis-
stæðastir frá fyrstu árum sínum á
þinginu. Rök hans eru skýr: „Ef ég
nefni einn þarf ég að nefna marga.
Þeir voru margir litríkir og góður
félagsskapur fannst mér. Ég hef
aldrei séð menn sem pólitíska and-
stæðinga heldur félaga með sameigin-
legt markmið.“
Sjö ár í forsæti
Steingrímur var ráðherra í þrettán
ár samfleytt og þar af forsætisráð-
herra í þremur ríkisstjórnum á árun-
um 1983 til 1991. Hann brosir góðlát-
lega þegar blaðamaður biður hann að
rifja upp þennan tíma og minnir á að
hann sé á leiðinni í sund. „Ég get sagt
þér að ánægjulegasta stjórnarsam-
starfið sem ég kom að var frá 1988 til
1991 þrátt fyrir að fjórir flokkar
kæmu að því lengst af. Þar var aðal-
verkefnið að byggja brýr á milli
manna og flokka, sem tókst. Sam-
starfið var með ágætum af því að
menn settust niður og töluðu saman.
Menn ruku ekki upp og deildu um
alla skapaða hluti. Við fjölluðum um
erfið mál en þau leystust öll. Mér
varð ljósara þá en nokkru sinni fyrr
að mínar skoðanir eða annarra voru
ekki einhlítar og alltaf hægt að bæta
þær. Það sem hjálpaði mér mest á
mínum starfsferli var að ég lærði
snemma að hlusta og mat alltaf mikils
að fá góða, uppbyggilega gagnrýni.“
Steingrímur segir að vinnulagi
stjórnarinnar hafi verið þannig farið
að vinatengsl mynduðust á milli allra
sem hana skipuðu. Það hafi verið for-
senda árangurs sem átti ekki síst við
þegar þjóðarsáttin var gerð árið
1990, en Steingrímur lítur á hana sem
stærsta og mikilvægasta málið sem
hann glímdi við á sínum pólitíska
ferli. „Þar komu mjög margir að.
Einar Oddur Kristjánsson og
Ásmundur Stefánsson áttu þar gríðar-
lega stóran hlut sem og Guðmundur
J. og margir fleiri. Þar voru byggðar
brýr og talast var við í rólegheitum.
Ég fylgdist með öllu sem gerðist jafn-
óðum og það var metið hvað hægt
væri að gera í stöðunni, án þess að
það leiddi til enn meiri vandræða.“
Það liggur beint við að spyrja Stein-
grím hvort hann telji sig hafa gert
einhver mistök á sínum stjórnmála-
ferli. „Ég hef oft verið spurður að
þessu. Ef það er eitthvað sem ég sé
eftir þá er það að hafa fallist á, með
miklum trega, varanlegt framsal
kvótans. Ég held að það hafi verið
mistök. Kvótinn var óhjákvæmi legur,
sóknarkerfið gekk ekki upp. LÍÚ sótti
mjög fast að fá varanlegt framsal á
kvótanum og Halldór var því sam-
þykkur. Við deildum um þetta en ég
féllst á þetta með því skilyrði að
sveitarfélögin hefðu forkaupsrétt á
allri kvótasölu. Ég hélt að það kæmi í
veg fyrir slys en þau reyndust ekki
hafa bolmagn til kvótakaupa. Já, ég
held ég þurfi að viðurkenna að ég sé
eftir þessu.“
Rós til forsætisráðherra
„En það eru fjölmörg mál sem koma
upp í hugann og sum þeirra léttvæg
við fyrstu sýn. Ég hafði til dæmis
alltaf viðtalstíma og naut þess að fá
fólkið inn á skrifstofu til mín. Þar
fékk maður ólík sjónarmið en óhætt
er að segja að þversnið þjóðarinnar
hafi komið og ráðfært sig við mig.
Stundum gat maður gert gott.“
Steingrímur rifjar upp að til hans
kom eitt sinn ung kona sem hafði
F
ramsóknarflokkurinn
virðist ætla að ráða því
eins og öðru,“ segir Stein-
grímur Hermannsson
þegar blaðamaður innir
hann eftir því hvernig
hann ætlar sér að verja afmælisdeg-
inum. Þar vitnar hann til þess að
Framsóknarflokkurinn, vinir og vel-
unnarar standa fyrir málþingi í dag
honum til heiðurs áttræðum. „Nei, að
öllu gríni slepptu þá förum við fjöl-
skyldan í sumarbústaðinn okkar og
ætlum að njóta þess að vera saman.
Við fórum þegar ég var sjötugur og
viljum hvergi annars staðar vera á
þessum degi. En hvað viltu vita?“
spyr Steingrímur og tekur skýrt
fram að hann sé tímabundinn. „Ég er
að fara í sund eftir smástund. En er
ekki best að byrja á byrjuninni?“
Stokkið af svölunum
Engum er það launung að lífshlaup
Steingríms hefur að stórum hluta snú-
ist um stjórnmál. Því var einnig svo
farið töluvert áður en hann varð sjálf-
ur virkur á hinu pólitíska sviði enda
sonur fyrrverandi forsætisráðherra,
Hermanns Jónassonar. „Ég var aldrei
neitt sérstaklega áhugasamur um
stjórnmál en sat oft inni á kontór hjá
pabba þegar hann hélt fundi með
sínum félögum og samstarfsmönnum.
Ég var því við skráar gat stjórn-
málanna frá unga aldri. Ég fylgdist
líka með stjórnmálunum eftir að ég
var kominn í Menntaskólann í Reykja-
vík en mér leist ekki vel á þau, satt
best að segja. Þau voru friðlaus; mér
fannst alltaf verið að skammast í
pabba því það var hart deilt á enda-
lausum fundum. Ég sagði við hann að
ég ætlaði að verða verkfræðingur því
ég trúði því að þeir færu ekki í pólitík.
Honum leist vel á það en þetta fór nú á
annan veg, þegar upp var staðið.“
Hermann varð forsætisráðherra
árið 1934 þegar Stjórn hinna vinnandi
stétta var stofnuð í algleymi krepp-
unnar. Fjölskyldan fluttist þá í Ráð-
herrabústaðinn við Tjarnargötu þar
sem Steingrímur lifði sín bernsku- og
unglingsár.
„Þetta voru skemmtileg ár og góður
staður til að búa á,“ rifjar Stein-
grímur upp. „Tjörnin var mitt leik-
svæði bæði að sumri og vetri. Ég datt
eitt sumarið fjórum sinnum í tjörnina
sama daginn en þá lokaði mamma
mig inni.“ Steingrímur segir að
honum hafi ekki verið settar neinar
hömlur þó að Ráðherrabústaðurinn
væri æskuheimilið. „Nei, við stofnuð-
um til dæmis félag sem við kölluðum
Vaskir drengir. Þar voru margir
ágætis menn, eins og Matthías
Johannessen, ritstjóri og skáld, og
Clausen-bræður en við vorum tólf
alls. Við fengum að leika okkur í hús-
inu af því að faðir minn sagði að þetta
væri heilbrigður félagsskapur. Við
nýttum okkur það og vorum til dæmis
vanir að stökkva af svölunum þó að
mömmu stæði ekki alltaf á sama yfir
uppátækjunum.“
Steingrímur segir að félagsskapur-
inn hafi ekki verið stofnaður um göf-
uga hugmyndafræði heldur var um
að ræða stráka úr nágrenninu sem
hittust oft á túninu við Landakot og
víðar. „Við vorum að keppa innbyrðis
í íþróttum hvers konar og úr því
spratt þessi félagsskapur. Við fórum
oft í hjólaferðir út fyrir bæinn og
þess háttar. Við fengum að halda
fundi í stóru borðstofunni og ég var
formaður félagsins. Ég notaði mér
það að félagið gæti ekki haldið fundi í
Ráðherrabústaðnum ef ég gegndi
ekki formennsku og á það var fall-
ist.“ Steingrímur segist í raun ekki
hafa sótt það fast að gegna for-
mennskunni né telur hann að félagið
hafi markað upphaf hans sem leið-
toga í stjórnmálum og félagsstarfi.
Hann segir hins vegar að miðbær
Reykjavíkur sé sér afar kær. Ekki
aðeins var hann leiksvæði hans í
bernsku heldur var ekki langt að
sækja framhaldsnám í Menntaskól-
ann í Reykjavík, aðeins steinsnar frá
æskuheimilinu. Hann var kosinn
inspector scholae og útskrifaðist sem
stúdent árið 1948 og hélt síðan til
náms til Bandaríkjanna.
Strákurinn horfinn í hylinn
Steingrímur minnist foreldra sinna
með mikilli hlýju og segist hafa
fengið strangt uppeldi. Móðir hans,
Vigdís Oddný Steingrímsdóttir, sá
um þá hlið mála en Hermann „var
heilsteyptur maður og góður félagi“,
eins og Steingrímur kemst að orði.
„Við fórum mikið saman að veiða og í
skíðaferðir og sinntum skógrækt,
sem hann hafði sérstakan áhuga á.
Ég get sagt þér veiðisögur.“
Steingrímur segir frá því að hann
veiddi fyrsta laxinn sinn aðeins átta
ára gamall í Grímsá. „Ég var að veiða
þar með föður mínum við veiðistað
sem heitir Lækjarfoss og ég sá lax í
hylnum fyrir ofan gömlu brúna. Ég
suðaði það út að fá að renna fyrir lax-
inn og pabbi setti maðk á langa flugu-
stöng fyrir mig. Svo setti hann mig
niður á klöpp fyrir ofan og sagði að
ég mætti ekki undir neinum kring-
umstæðum hreyfa mig þaðan. Ég
renndi í hylinn og laxinn tók eigin-
lega strax. Ég kallaði á pabba en
hann heyrði ekkert í mér og laxinn
tók strikið niður úr. Ég þurfti að
skríða af klöppinni til að elta laxinn
undir brúna.“
Seinna sagði Hermann Steingrími
að hann hefði verið viss um að sonur-
inn hefði dottið í ána og drukknað í
hylnum. Hann henti frá sér stönginni
í hræðslufátinu og hljóp niður með
ánni en gladdist við sjónina sem við
honum blasti litlu neðar. „Þar lá ég
ofan á tíu punda laxi á sandeyri og
var að missa hann út í aftur. Hann
kom og bjargaði mér og laxinum.“
Steingrímur hefur veitt lax í ára-
tugi, ávallt á flugu, en segist hafa
lagt það á hilluna fyrir nokkrum
árum. „Þetta er orðið svo fáránlega
dýrt og er hálfgerður gerviheimur.
Áður vorum við í litlum kofum og
höfðum það þægilegt sjálfir. Þetta
var allt frjálslegra. Núna er þetta í
þungum viðjum og er orðin hálfgerð
hótelveiði. Það er horfin úr þessu
fegurðin.“
Litríkir félagar
En hvað varð til þess að Steingrími
snerist hugur; manni sem meðvitað
hafði ákveðið að halda sig frá stjórn-
málum? „Ég held að námsárin í
Bandaríkjunum hafi haft mikil áhrif
á það. Þar sá ég annars vegar þennan
mikla sköpunarmátt einstaklinganna
og fyrirtækjanna í krafti vísinda og
Golfið er skemmtileg vinna
Steingrímur Hermannsson, fyrrverandi forsætisráðherra og formaður Framsóknarflokksins, er áttræður í dag. Eins og Svavar
Hávarðsson komst að er Steingrímur höfðingi heim að sækja. Hann segir þjóðarsáttina árið 1990 standa eftir sem hans mikil-
vægasta viðfangsefni sem stjórnmálamaður. Varanlegt framsal aflaheimilda telur hann hafa verið mistök sem hann sér eftir.
HJÓNIN HEIMA Steingrímur og Edda hafa búið sér fallegt heimili í Arnarnesinu þar sem hver veggur ber listaverk úr ýmsum áttum. Í því efni eru hæg heimatökin því
Edda málar í frístundum sínum. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Þar lá ég
ofan á tíu
punda laxi á
sandeyri og
var að missa
hann út í
aftur. Pabbi
kom og
bjargaði mér
og laxinum.