Fréttablaðið - 22.06.2008, Blaðsíða 14

14 22. júní 2008 SUNNUDAGUR
Það er
á svona
stundum
sem við
finnum
hve náin
við erum.
A
lp Mehmet er vinmargur
maður. Það kemur þeim
ekki á óvart sem kynn-
ast þessum snaggara-
lega manni með suð-
ræna útlitið. Þegar
blaðamaður mætir á skrifstofuna til
hans í sendiráðið við Laufásveg tekur
hann á móti manni af þeirri óformlegu,
glaðværu hlýju sem hann er þekktur
fyrir. Í leðursófann setztir beinist sam-
talið að þeim tíma sem Mehmet hefur
varið á Íslandi.
„Ég hef verið hér í tíð fjögurra ríkis-
stjórna allt í allt, að meðtöldum þeim
tíma sem ég vann hér í sendiráðinu á
árunum 1989-1993,“ rifjar hann upp.
Reyndar séu í núverandi ríkisstjórn
tveir ráðherrar sem voru líka í stjórn
þegar hann kom hingað fyrst, en það
eru Jóhanna Sigurðardóttir og Össur
Skarphéðinsson.
Blaðamanni leikur því forvitni á að
heyra hvernig breytingarnar sem
orðið hafa á íslenzku samfélagi á þessu
tímabili, frá árinu 1989 til dagsins í
dag, komi honum fyrir sjónir.
Tvenns konar breytingar
Þær segir hann í höfuðdráttum vera
tvenns konar.
„Annars vegar eru þær augsýnileg-
ustu, það er efnahagsvöxturinn,
útþensla höfuðborgarsvæðisins og
verklegar framkvæmdir af öllu tagi.
[…] Hin breytingin er hvernig hugsun-
arháttur Íslendinga sjálfra hefur
þróazt,“ segir hann.
„Ég tel að Íslendingar séu orðnir
mun opnari fyrir umheiminum en
áður. Þegar ég kom hingað fyrst var
Ísland tiltölulega einangrað samfélag
þar sem menn kusu að halda umheim-
inum í hæfilegri fjarlægð. Nú fara
venjulegir Íslendingar í verzlunar-
ferðir til London og New York og í frí
til Spánar og Flórída. Oft á ári,“ segir
Mehmet og heldur áfram:
„Með öðrum orðum: Alþjóðavæðing-
in hefur náð föstum tökum á íslenzku
samfélagi, liggur við án þess að Íslend-
ingar yrðu þess varir. Vandinn er sá að
það verður ekki aftur snúið, hvað sem
manni kann að finnast um hnattvæð-
inguna og afleiðingar hennar. Nú er
tíminn til að læra að laga sig að hnatt-
væðingunni. Það er: að nýta hana
Íslandi til framdráttar. Það er það stig
sem landið er núna að ganga í gegnum.
Fólk er að meðtaka þessar breytingar
á tengslunum við umheiminn, en sú
innri aðlögun er ekki eins augljós fyrir
utanaðkomandi,“ en með því vísar
Mehmet til þess skorts á innsýn í þær
raunverulegu breytingar sem hér hafa
átt sér stað í sumu af því sem erlendir
blaðamenn hafa látið frá sér fara eftir
stutta Íslandsheimsókn.
„En að því sögðu vil ég halda því
líka til haga að ég hef á ferðum mínum
um landið - sem ég hef gert talsvert af
sem sendiherra - orðið þess áskynja,
að þótt íbúar landsins hafi að mestu
flutzt hingað til suðvesturhornsins
hefur það aðeins flutt „höfuðin“ hing-
að en hjarta þeirra er enn úti á lands-
byggðinni, í sjávarplássinu, í sveit-
inni, í hinni stórbrotnu íslenzku
náttúru. Að skilja þessi tengsl við upp-
runann í sveit og á sjó, sem má rekja
allt aftur til Íslendingasagnanna, er
mikilvægur þáttur í því að skilja
Íslendinga,“ segir Mehmet og bætir
við: „Að skilja fólk er flóknara en
sumir kunna að telja.“
Hann tekur þó undir að það að til-
heyra eyþjóð skapar sterka sjálfs-
ímynd. En: „Hvorki Íslendingar, Bretar
né Kýpurbúar – þaðan sem ég er sjálfur
upprunninn – eru einangraðar eyþjóðir
lengur, þótt sjálfsímynd fólks sé vissu-
lega mjög mótuð af þessum uppruna.“
Frá þorskastríði til útrásar
Það sem er sérstakt við sögu stjórn-
málatengsla Íslands og Bretlands frá
lýðveldisstofnun er að þau svo gott
sem rofnuðu á tímabili. Nú, þegar yfir
30 ár eru liðin frá því þorskastríðun-
um lauk, eiga Íslendingar varla í nán-
ari tengslum við nokkra aðra þjóð en
Breta. Hvernig kemur þessi þróun þér
fyrir sjónir?
„Þorskastríðin voru vissulega sér-
stakur kafli í samskiptum landanna.
Íslendingar unnu; við Bretar töpuðum.
En mér finnst vert að geta þess að það
hvernig Íslendingar fengu sitt fram
hafði vissar neikvæðar afleiðingar
fyrir þá sjálfa.“
Hér vísar Mehmet til þess sem
Henry Kissinger kallaði „the terror of
the tiny“, hvernig smáþjóð hefur sitt
fram gegn stórþjóð með því að beita
ósveigjanleika í samningaviðræðum
sem stórþjóðin getur gagnvart almenn-
ingsálitinu meðal bandalagsþjóða ekki
leyft sér að gera; frekar en að sýnast
vera að beita aflsmunar lætur stór-
þjóðin undan kröfum smáþjóðarinnar,
jafnvel þótt þær þyki ósvífnar. Samn-
ingaviðræður Íslendinga og Banda-
ríkjamanna um viðbúnað varnarliðs-
ins og kostnað hafi iðulega verið með
þessum hætti. Mehmet nefnir að lengi
hafi svipað háttað til í norræna sam-
starfinu; stærri Norðurlandaþjóðirnar
hafi látið Íslendinga komast upp með
minni framlög þar sem þær vildu allar
hafa „litla Ísland“ með.
Nú sé hins vegar öldin önnur, enda
hafi Íslendingar lagt sig fram um það
á síðustu árum að reka af sér það orð-
spor að vera bara þiggjendur í alþjóða-
samstarfi.
Tengslin aldrei nánari
Á þessu sama tímabili hafa tengsl
Íslands við Bretland þróazt mikið.
„Tengslin eru nú nánari en nokkru
sinni,“ segir Mehmet og bendir á hið
gríðarlega umfang íslenzkra fjárfest-
inga í Bretlandi og þau miklu viðskipti
sem eiga sér stað milli landanna.
„Bretar kaupa enn miklu meiri fisk
af Íslendingum en nokkur önnur þjóð,“
nefnir Mehmet sem dæmi um hin nánu
viðskiptatengsl. Næststærstu kaup-
endur íslenskra sjávarafurða, Spán-
verjar, kaupa að hans sögn aðeins um
þriðjung af því sem Bretar gera.
En tengsl þjóðanna snúast ekki bara
um viðskipti. Menning, íþróttir, nám –
það er sama hvar borið er niður þá eru
tengsl landanna sterk og náin.
Enn ein staðfesting þess er að sögn
Mehmets samkomulag um sérstakt
samráð og samstarf landanna á sviði
öryggis- og varnarmála, sem undirrit-
að var í síðasta mánuði. „Við munum
senda orrustuþotur til að taka þátt í
loftrýmiseftirliti NATO hér. Ekki bara
til að gera Íslendingum greiða heldur
vegna sameiginlegra hagsmuna, okkar,
ykkar og bandalagsins alls,“ segir
sendiherrann.
Í vist hjá eyþjóð sem alþjóðavæddist
Alp Mehmet, fráfarandi sendiherra Breta, hefur varið nær fjórðungi starfsævi sinnar á Íslandi. Í viðtali við Auðun Arnórsson segir hann
frá því hvernig land og þjóð kemur fyrir sjónir hans glögga gestsauga og hvernig tengsl Íslendinga og Breta hafa þróazt að hans mati.
ÍSLANDSVINUR Eftir að hafa starfað hér á landi í alls átta ár er Alp Mehmet orðinn nátengdur landi og þjóð. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Alper (þekktur sem Alp) Mehmet
fæddist 28. ágúst 1948 á Kýpur en
ólst upp í Lundúnum frá sjö ára
aldri. Foreldrar hans eru af kýpur-
tyrkneskum uppruna. Eiginkona
hans Elaine er frá nágrenni Cardiff
í Wales. Þau eiga tvær dætur og
sjötta barnabarnið er á leiðinni.
Mehmet hóf störf fyrir bresku
utanríkisþjónustuna í febrúar 1970.
Hann var staðgengill sendiherra í
sendiráði Bretlands í Reykjavík á
árunum 1989-1993 og tók við sem
sendiherra árið 2004. Hann lýkur
störfum í utanríkisþjónustunni á
sextugsafmæli sínu í lok sumars.
Elaine Mehmet hefur verið mjög virk á þeim árum sem hún hefur dvalið hér á
landi sem sendiherrafrú. Hún hefur meðal annars lagt samtökunum Barnaheill lið og
lagt stund á enskukennslu í sjálfboðastarfi við skóla í Reykjavík.
Sendiherrahjónin hafa einnig ferðast víða um landið og lagt sig fram um að eiga
góð tengsl við fólk á landsbyggðinni.
Alp og Elaine Mehmet
Myndum fagna Íslandi í ESB
Þegar minnzt er á nám þá er reyndar
vert að nefna að það hamlar nokkuð
gegn aðsókn íslenzkra námsmanna að
háskólanámi í Bretlandi, að Ísland
stendur utan Evrópusambandsins, þar
sem það veldur því að Íslendingar
þurfa að greiða mun hærri skólagjöld
en væru þeir ESB-þjóð. Á þessu hefur
Mehmet vakið athygli.
„Þið eruð aðilar að Evrópska efna-
hagssvæðinu, við erum í Evrópusam-
bandinu. Hver veit hvað verður,“ segir
Mehmet af diplómatískri fagmennsku.
En hann bætir við: „Ef þið ákveðið að
sækja um aðild, þá munum við taka því
mjög vel. Við myndum fagna ykkur í
raðir Evrópusambandsþjóða.“
Mehmet tekur enn fremur fram, að
Bretar hafi sem fastaþjóð í öryggis-
ráði Sameinuðu þjóðanna þá ófrávíkj-
anlegu stefnu að lýsa aldrei yfir stuðn-
ingi við þessa eða hina þjóðina sem
sækist eftir kjöri til setu í ráðinu. „En
ef þið skylduð ná kjöri myndum við
líka fagna því mjög,“ segir hann.
Hvalveiðar nær eina ágreiningsefnið
Þá berst talið að eina málinu sem vald-
ið hefur vissum núningi í samskiptum
Breta og Íslendinga á síðustu árum:
Hvalveiðum. „Ég hef það að reglu að
vekja sjálfur aldrei máls á hvalveiði-
deilunni í samræðum við Íslendinga,“
segir Mehmet. „En fyrst þú nefnir það
þá hef ég þetta um málið að segja: Þið
Íslendingar hafið sterkar skoðanir á
hvalveiðum. En þið ættuð líka að skilja
að margir í mínu landi hafa það líka.
Það sem ég fellst aldrei á er að það sé
efnahagsleg skynsemi í hvalveiðum.
Það er einfaldlega rangt. […] Enginn
segir mér að allt það neikvæða sem
hlýzt af því að veiða 40 hrefnur sé þess
virði, í nafni einhvers prinsípps. Ég
segi bara: vinsamlegast hættið
þessu!“
Samkennd er á reynir
Til að ljúka samtalinu ekki á þessum
núnings-nótum rifjar Mehmet upp eina
af ógleymanlegustu stundunum úr
sendiherratíð sinni hér, en það var 7.
júlí 2005 þegar blóðugar hryðjuverka-
árásir voru gerðar í jarðlestum og
strætisvögnum í Lundúnum. „Þennan
dag vorum við skyndilega áminnt um
það hversu nánar þjóðir okkar eru. Við
hjónin vorum þá stödd í Skaftafelli,
þar sem sendiráðið hafði tekið þátt í að
byggja landvarðaskála. Þegar þessar
fregnir bárust frá London var ekið
með okkur í lögreglufylgd til Reykja-
víkur, þar sem boðað hafði verið til
samúðarguðsþjónustu í Dómkirkjunni.
Þar tjáði forsætisráðherrann mér að
„við værum öll Lundúnabúar“. Við
fundum svo sterklega fyrir því hve
samúðin, samkenndin var sterk sem
Íslendingar sýndu þjóð minni. Það er á
svona stundum sem við finnum hve
náin við erum.“