Fréttablaðið - 29.06.2008, Blaðsíða 8

8 29. júní 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Eftir Eddu Rós Karls-
dóttur
Ísland hefur um árabil verið súkkulaðikleina í samfélagi
þjóðanna. Við stöndum utan stóru
efnahagssambandanna en höfum
samt náð undragóðum samning-
um um fríverslun og aðgengi að
mörkuðum Evrópu. Við ferðumst
frjáls um flest lönd veraldar og
við höfum mörg menntað okkur
erlendis, jafnvel á kostnað þar-
lendra skattgreiðenda. Þessi
staða hefur verið möguleg í krafti
fólksfæðar og lítils efnahagslegs
mikilvægis. Viðskipti, vísindi og
listir hafa blómstrað í þessu
umhverfi og fært okkur mikla
hagsæld.
Hraður vöxtur og útrás Íslend-
inga hefur smátt og smátt breytt
stöðu okkar. Íslensk fyrirtæki
hafa sum náð verulegri alþjóð-
legri markaðshlutdeild á sínu
sviði og hafa jafnvel átt þátt í að
breyta skipulagi heilla atvinnu-
greina. Áhrif okkar eru því ekki
lengur óveruleg og möguleikar
okkar til að fljóta með í krafti
smæðar hafa
minnkað veru-
lega.
Í dag keppast ríkisstjórnir og
seðlabankar heims við að styðja
við eigin fjármálakerfi, enda
munu afdrif kerfanna ráða mjög
miklu um hagvöxt og atvinnustig
næstu ára. Gripið er til ýmissa
aðgerða á heimamarkaði, en auk
þess er víðtækt samráð og sam-
vinna á milli landa. Súkkulaði-
kleinur eru ekki efstar á blaði í
þeirri samvinnu, nema síður sé.
Íslendingum hefur enda enn ekki
tekist að ná samningum við
mikilvægustu seðlabanka heims.
Neikvæð áhrif alþjóðlegu fjár-
málakreppunnar eru því óvenju
mikil hér á landi, jafnvel þótt
Íslendingar hafi lítið eða jafnvel
ekkert átt í þeim skuldabréfa-
vafningum sem hrundu kreppunni
af stað. Við munum því líklega
missa hagvöxt og störf „að
ósekju“. Þessi staða lýsir í hnot-
skurn stöðu Íslands í breyttum
heimi og er í sjálfu sér nægjan-
leg rök fyrir því að skoða inn-
göngu í efnahagsbandalag án
tafar. Mér finnst Evrópusam-
bandið hljóta að vera fyrsti kost-
urinn í því sambandi, bæði í ljósi
viðskiptalegra hagsmuna og
skyldleika menningar.
Næsta skref í alþjóðavæðingunni
Meðal helstu kosta Evrópusam-
bandsaðildar er að verða hluti af
hópi þjóða sem hafa í sameiningu
styrk og úrræði til að takast á við
stórar áskoranir. Mér er efst í
huga gjaldmiðlamálin og fjár-
málastöðugleiki, sem skapa mik-
ilvægan hluta af starfsskilyrðum
fyrirtækja og þar með kjörum
launafólks.
Upptaka evru myndi
auka mjög efnahags-
legan stöðugleika,
enda er tæplega
60% af vöruút-
flutningi og 40%
af innflutningi til
evrulanda. Minni
sveiflur yrðu þar
með í gengi og
verðbólgu,
kostnaður fyrir-
tækja vegna
óvissu yrði
minni og sam-
keppnishæfni á
alþjóðamörkuð-
um meiri.
Efnahagsleg-
ur stöðugleiki er
mikilvæg for-
senda þess að fyr-
irtæki á heimsmæli-
kvarða velji að vera
hér með starfsemi og að hingað
streymi sérhæft fólk til náms og
starfa, þar með talið fyrir heil-
brigðis- og menntakerfið. Stöð-
ugleiki styrkir einnig stoðir
nýsköpunar. Upptaka alþjóðlegs
gjaldmiðils er að mínu mati eðli-
legt framhald af alþjóðavæðingu
síðustu ára.
Ekki gallalaust fyrirbrigði
Þeir ókostir Evrópusambandsað-
ilar sem ég er mest upptekin af
eru þrír. Í fyrsta lagi eru það auð-
lindamálin. Evrópusambandsað-
ild kemur ekki til greina nema
ásættanlegir samningar náist á
því sviði.
Í öðru lagi þær miklu kröfur
sem upptaka evru setur á inn-
lenda efnahagsstjórn. Sporin
hræða svo sannarlega hvað þetta
varðar. Þegar gjaldmiðillinn
getur ekki lengur skorið okkur
niður úr snörunni munum við lík-
lega fá atvinnuleysi, ef stjórn-
völdum tekst ekki að hemja
þenslu og kostnaðarverðbólgu.
Í þriðja lagi velti ég fyrir mér
þeirri spennu sem virðist ríkja á
milli aðildarlandanna í norðri og
suðri. Staða þeirra er að mörgu
leyti ólík og nú reynir svo sann-
arlega á sameiginlega peninga-
málastjórn. Ekki er víst að þær
ákvarðanir sem teknar eru í
Brussel og Frankfurt henti öllum.
Mat á því þarf þó að skoða í heild-
arsamhengi og ekki horfa á
hverja ákvörðun einangrað.
Mikilvægt að hefjast handa
Það er löngu tímabært að við
vinnum skipulega og fordóma-
lausa úttekt á helstu kostum og
göllum Evrópusambandsaðildar,
tækifærum og ógnunum. Við
þurfum ekki „enn eina skýrsl-
una“, heldur úttekt sem gengur
skrefinu lengra. Benda þarf á
möguleg viðbrögð til að draga úr
göllum aðildar og þá þætti sem
hugsanlega gætu dregið úr kost-
um aðildar og viðbrögð við þeim.
Það er ekki síður mikilvægt að
fara skipulega og fordómalaust
yfir kosti og galla þess að standa
fyrir utan sambandið. Ég stór-
efast um það færi okkur „óbreytt“
ástand og því er mikilvægt að
skoða hvort og þá hvaða kostir
eru í stöðunni ef mönnum hugn-
ast ekki aðild.
Í kjölfarið er rétt að reifa hver
eigi að vera markmið okkar í
mögulegum aðildarviðræðum. Þá
fyrst getum við tekið upp upp-
lýsta umræðu um málið. Mikil-
vægt er að þessari vinnu verði af
lokið á sem skemstum tíma,
þannig að umræðan verði sem
mest og best. Súkkulaðikleinu-
módelið er ekki lengur besta
lausnin. Alþjóðavæðingin heldur
áfram og við munum að óbreyttu
sitja eftir.
Höfundur er forstöðumaður
Greiningardeildar Landsbankans.
Súkkulaðikleina í
samfélagi þjóðanna
K
reppa, skelfileg staða krónunnar og verðhækkanir
hvert sem litið er. Þótt sólin skíni skært þessa dagana er
þungskýjað yfir þjóðmálaumræðunni. Engar líkur eru á
að birti yfir heimilisbókhaldi landsmanna á næstu miss-
erum. Ástandið á bara eftir að versna. Ómögulegt er að
spá um hvenær fer að birta aftur.
Það eina sem hægt er að spá um með vissu er að töluverðar ham-
farir eru framundan í íslensku viðskiptalífi. Stór fyrirtæki munu
skipta um eigendur, önnur munu hverfa af sjónarsviðinu. Áhrif-
in munu teygja sig víða. Síðasta niðursveifla hófst þegar netbólan
sprakk 2001 og gekk yfir tiltölulega hratt. Afleiðingarnar voru þó
varanlegar á gróin og nafntoguð fyrirtæki á borð við Tæknival,
Heimilistæki og Samvinnuferðir-Landsýn. Uppskipti urðu líka í
fjölmiðlageiranum. Frjáls fjölmiðlun, útgefandi DV, varð gjald-
þrota og Norðurljós, móðurfélag Stöðvar 2, skipti um eigendur.
Sprotafyrirtækið efnilega OZ þurrkaðist út.
Það er dálítið eins og þjóðin hafi gleymt þessum þrengingum í
því mikla góðærisstuði sem hefur ríkt undanfarin ár. Nú er eins og
liggi mest á því að finna hverjum niðursveiflan er að kenna. Og það
er vinsælt að skamma bankana. Jafnvel er látið eins og þeir beri
mikla ábyrgð á vondri stöðu þjóðarbúsins og eitthvað óeðlilegt sé
við hrun krónunnar.
Þegar allt er komið í kaldakol er það algengt viðbragð að hefja
leit að sökudólg. Þjóðin þarf þó ekki að leita langt í þetta skipt-
ið. Hún finnur hann í speglinum inni á baðherbergi. Árið 2005 var
sett met í halla á viðskiptum við útlönd. Hallinn var 16,5 prósent af
landsframleiðslu og átti sér ekki hliðstæðu meðal OECD-ríkjanna.
Okkur tókst þó að stórbæta þetta vafasama met strax árið eftir
þegar viðskiptahallinn sló nálægt 26 prósentum. Það ár var ójöfn-
uðurinn í vöruskiptum við útlönd 300 milljarðar. Megnið af því, eða
um tveir þriðju, voru vegna neyslu íslensku eyðsluklóarinnar, ekki
varanlegra fjárfestinga á borð við stóriðjuframkvæmdirnar fyrir
austan.
Auðvitað eiga bankarnir sinn hlut í því hvernig komið er. Inn-
streymi ódýrs lánsfjár að utan í gegnum bankana magnaði sannan-
lega spennuna. En það er ekki bönkunum að kenna þótt fjölmarg-
ir hafi notað húsin sín eins og hraðbanka. Húsnæðislánin voru
endurfjármögnuð, veðsetning hækkuð með hagstæðari lánum og
mismuninum eytt í flatskjái, fellihýsi, og nýja eldhúsinnréttingu.
Það hlaut að koma að skuldadögum eins og ýmsir bentu reynd-
ar á með góðum fyrirvara. Einn af þeim var Þorvaldur Gylfason
hagfræðingur sem skrifaði þetta í tímaritið Herðubreið fyrir ellefu
mánuðum: „En vísbendingin er eigi að síður skýr: gengi krónunnar
hlýtur að falla og það verulega ... Hvenær fellur gengið? Hversu
mikið? Það veit enginn. Hitt er næsta víst, að skellurinn getur
komið illa við suma þeirra, sem ugga ekki að sér og halda að allt
sé í himnalagi.“ Þegar þessi orð birtust stóð gengisvísitalan í 114
og evran var 84 krónur. Nú er vísitalan í 165 og evran kostar 129
krónur.
Því lengur sem fylleríið stendur yfir, því verri verða timbur-
mennirnir. Þegar þeir berja svona fast er kjörið að velta fyrir sér
hverju er um að kenna: Þeim sem við kusum til að skipuleggja
partýið? Þeim sem kostuðu búsið? Eða okkur sjálfum fyrir að velja
ekki aðra til að stjórna og ekki síst fyrir að drekka svona mikið?
Íslenska eyðsluklóin og kreppan:
Hamfarir í sjón-
máli
JÓN KALDAL SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Meðal helstu kosta Evrópusam-
bandsaðildar er að verða hluti
af hópi þjóða sem hafa í sam-
einingu styrk og úrræði til að
takast á við stórar áskoranir.
Ef maður ber sig eftir Björgvini...
Innsenda greinin „Kvótakerfið er blettur
á íslensku þjóðinni“, þar sem ríkis-
stjórnin fær kaldar kveðjur, vakti athygli
margra lesenda laugardagsmoggans.
Ekki síst fyrir þær sakir að með greininni
fylgdi mynd af Björgvini Guðmundssyni,
viðskiptaritstjóra blaðsins, og þannig
gefið til kynna að hægrimaðurinn og
fyrrverandi formaður Heimdallar væri
höfundur greinarinnar. Kunnugt er að
klofnings hefur gætt milli frjálshyggju-
manna og hægrikrata í Heimdalli
undanfarin ár. En líklega hefur
mörgum þótt nóg um að klofn-
ingur ætti sér stað í einum og
sama manninum. Sú var þó ekki
raunin, heldur var alnafni
Björgins ábyrgur fyrir grein-
inni. Þarna var einungis á
ferð eitt skemmtilegasta
dæmið um myndabrengl Morgun-
blaðsins í háa herrans tíð, eða síðan
plastönd var sökuð um ótrúlegustu
hluti á forsíðu fyrir nokkrum vikum.
Aðkallandi baráttumál
Breska söngkonan Amy Winehouse
söng baráttuslagarann „Free Nelson
Mandela“ á afmælistónleikum frelsis-
leiðtogans í gær og þótti heldur seint í
rassinn gripið. Spurning er hvort Björk
okkar hefði ekki átt að fara að fordæmi
Amy á Náttúruverndarhljómleikunum
í Laugardalnum og syngja „Allt sem
við viljum er handritin heim“. Sigur
Rós hefði þá getað tekið spánnýja
útgáfu af slagaranum „Í landhelg-
inni (12 mílur)“, sem Haukur
Morthens gerði vinsælt í
Þorskastríðinu.
Það er fyndið að búa í Kópavogi
Verktakafyrirtækið Klæðning bauð
66.666.666 krónur í gatnagerðarverk-
efni í Hafnarfirði. Framkvæmdastjóri
fyrirtækisins sagði þetta heiðarlega
tilraun til að vera fyndinn, en margir
spyrja sig í hverju grínið felist eiginlega.
Fyrirtækið var áður í eigu Gunnars
Birgissonar, bæjarstjóra í Kópavogi, en í
fyrra ýjaði Mannlíf að því að hann ætti
enn stóran hlut í fyrirtækinu. Skemmst
er að minnast annars 666 gríns Kópa-
vogsbúa, þegar Smáralindin
var vígð 10. október 2001
klukkan 10:10. Þeir sem
þekkja tvíundarkerfið
áttu þá auðvelt með að
reikna út hvað 1010011010
þýðir. Er Gunnar að reyna að
segja okkur eitthvað?
kjartan@frettabladid.is