Fréttablaðið - 06.10.2008, Blaðsíða 14

14 6. október 2008 MÁNUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Úrelding olíunnar 4. hlutiH2
CO
2
O 2NiMH DME
Li-ionC 2H 6
O
T
il að gera Ísland minna háð
innflutningi dýrs og meng-
andi jarðefnaeldsneytis er
unnt - og reyndar nauðsyn-
legt - að gera fleira en að flýta fyrir
rafvæðingu einkabílsins. Önnur leið
er að gera almenningssamgöngur
skilvirkari og meira aðlaðandi svo
að minni þörf skapist á akstri einka-
bíla í mesta þéttbýlinu.
Þá þarf að gera vöruflutninga
skilvirkari og minnka þörf þeirra
fyrir eldsneyti. Í ljósi þess að þriðj-
ungur allrar neyzlu jarðefnaelds-
neytis Íslendinga er olíueyðsla
fiskiskipaflotans myndi muna
mestu um að finna leiðir til að knýja
skip með öðrum orkugjöfum en
olíu. Um þá möguleika verður fjall-
að síðar en hér verður sjónum beint
að því hvað hægt er að gera til að
gera aðrar landsamgöngur en einka-
bílaakstur minna háðar jarðefna-
eldsneyti og hvernig þær geta dreg-
ið úr akstri einkabíla og þar með
minnkað heildareldsneytisþörf
samfélagsins.
Skipulagsmál skipta líka miklu
máli í þessu samhengi; væri þeirri
hugsun gefið meira vægi í borgar-
skipulaginu að gera íbúunum kleift
að sinna daglegum nauðsynjaerind-
um á borð við innkaup og ferðir til
og frá vinnu eða skóla án þess að
þurfa á bíl að halda myndi það
hjálpa mjög til við að draga úr bíla-
umferð.
Ímynd og skilvirkni
Megnið af daglegri bílaumferð á
Íslandi fer fram á götum höfuð-
borgarsvæðisins. Daglegur akstur
hvers einkabíls er að jafnaði innan
við 50 kílómetrar og á meirihluta
heimila eru minnst tveir bílar í
rekstri. Með betri almenningssam-
göngum sem fleiri vildu nota væri
hægt að draga verulega úr þessum
akstri. Til þess að bæta almennings-
samgöngur þannig að þetta mark-
mið næðist þarf hins vegar að gera
meira en að skipta út díselknúnum
strætisvöngum fyrir metangas-
vagna, svo dæmi sé nefnt um það
sem verið er að gera í að uppfæra
strætisvagnakerfið á höfuðborgar-
svæðinu. Hugmyndir um „léttlestar-
kerfi“ eru heldur ekki raunhæf leið
að þessu marki; einfaldlega vegna
þess hve dreifð byggðin er yrði slíkt
kerfi allt of dýrt, og auk „léttlesta“
á stofnleiðum yrði hvort eð er að
reka strætisvagnaleiðir út um hin
dreifðu úthverfi borgarinnar.
Ein meginröksemd þeirra sem
styðja hugmyndir um „léttlestir“ er
að þær eru rafdrifnar og hafa allt
aðra og meira aðlaðandi ímynd en
hefðbundnir strætisvagnar. En
þessum kostum „léttlesta“ er hægt
að ná með öðrum og kostnaðarminni
aðferðum. Til lengri tíma litið er
hægt að sjá fyrir sér raf-/metangas-
drifna tvinnvagna sem væru eins
og blendingur leigubíls og hefð-
bundins strætisvagns. Sjá má fyrir
sér að leiðakerfi þeirra væri sveigj-
anlegt og stýrt af GPS-staðsetning-
artækni og tengt farsímakerfinu,
þannig að hver farþegi geti stigið
um borð nær þeim stað sem hann er
staddur á og frá borði nær áfanga-
stað en hið lítt sveigjanlega leiða-
kerfi nútímans býður upp á. Þæg-
indi verði stóraukin og biðtími eftir
fari styttur mjög.
Nýjungar lofa góðu
Til skemmri tíma litið lofa þær
nýjungar góðu sem strætisvagna-
framleiðendur eru að vinna að.
Dæmi um það fékk greinarhöfund-
ur að sjá í heimsókn hjá sænska
vörubíla-, strætisvagna- og rútu-
framleiðandanum Scania. Þar er
unnið að ýmsum nýjungum, en ein
sú allra áhugaverðasta er rafmagns-
etanól-tvinndrifinn strætisvagn
sem er byggður upp á einingum
sem hægt er að raða saman eftir
þörfum (sjá nánar hér að neðan). Í
samanburði við díselknúinn vagn
losar þessi tvinndrifs-vagn, sem er
knúinn rafmagni en etanól-dísilvél
sér rafmótornum fyrir raforkunni,
allt að 90 prósentum minna af kol-
tvísýringi og eyðir minnst fjórð-
ungi minna eldsneyti. En það sem
er jafnvel mikilvægara en sá
útblásturs- og eldsneytissparnaður
sem næst með þessari tækni þá eru
líkur á því að svo nýstárlega hann-
aður strætisvagn, sem býður upp á
meiri þægindi og auðveldari
umgengni fyrir farþegana, geti
breytt ímynd strætisvagna þannig
að fleira „venjulegu“ fólki, sem
annars er erfitt að fá til að stíga út
úr bílnum sínum upp í strætó, til að
velja að ferðast með slíkum almenn-
ingsvagni.
Án olíu í Stokkhólmi
Scania hóf strax fyrir hálfum öðrum
áratug að sjá almenningssamgöngu-
samlagi Stór-Stokkhólms, SL, fyrir
líf-etanóldrifnum strætisvögnum.
Þar með hefur safnast mikil reynsla
hjá SL af rekstri lífeldsneytis-stræt-
isvagna. Enginn díselknúinn
strætisvagn er á götunum lengur
innan miðborgar-umferðarskatts-
markanna í Stokkhólmi og síðustu
díselvagnarnir á Stór-Stokkhólms-
svæðinu eru á útleið. Í þeirra stað
koma bæði etanól- og gasdrifnir
vagnar. Þá eru sorphirðubílar borg-
arinnar brátt allir knúnir metangasi
sem að mestu kemur úr þar til
gerðri nýtingarstöð lífræns
úrgangs. Og nú í vetur koma á götur
Stokkhólms nokkrir tilraunavagnar
frá Scania sem eru hefðbundnir
útlits en útbúnir raf-etanóltvinndrifi
tilraunavagnsins sem getið var hér
að framan.
Nú þegar eru enn fremur flestir
leigubílar Stokkhólms lífeldsneyt-
isbílar (knúnir E85, lífdísel eða
metangasi) og borgin hefur efnt til
samstarfs við orkufyrirtækið For-
tum um tilraunir með tengil tvinn-
bíla, en eitt af helztu markmiðum
þeirrar tilraunar er að finna út úr
því hvar í borgarlandslaginu hag-
stæðast sé að koma upp hleðslu-
stöðvum fyrir tengiltvinn- og raf-
bíla.
Miðborgar-umferðarskattskerf-
ið, sem var fyrst komið upp í til-
raunaskyni en var síðan ákveðið í
almennri atkvæðagreiðslu um leið
og síðustu borgarstjórnarkosning-
ar fóru fram að skyldi verða varan-
legt frá 1. ágúst 2007, hefur eitt og
sér dregið úr umferð í miðborginni
og þar með bæði mengun og
umferðarteppum.
Reynsla sem læra má af
Allar þessar lausnir eiga þátt í að
draga úr eldsneytiseyðslu en þó
sérstaklega útblæstri koltvísýrings
og annarra mengandi efna frá öku-
tækjum og bæta þar með lífsgæði
íbúanna.
Ulla Hamilton, sem fer með
umhverfis- og samgöngumál í borg-
arstjórn Stokkhólms, segir mark-
visst unnið að metnaðarfullum
markmiðum á þessu sviði. Spurð
hvort hún telji borg eins og Reykja-
vík geta lært af reynslu Stokkhólms
segir hún tvímælalaust svo vera.
Almenningssamgöngur á 21. öld
METNAÐUR Í STOKKHÓLMI Strætisvagn af stærri gerðinni, sem útbúinn hefur verið með etanól-raftvinndrifi Scania, á götu í
Stokkhólmi. Þar í borg eru síðustu díselolíuknúnu strætisvagnarnir á útleið. LJÓSMYND/SCANIA
Scania hefur þróað „strætisvagn
framtíðarinnar“ sem er búinn
etanól-tvinn-rafdrifi og er sam-
settur úr einingum sem gerir
hönnunina mjög sveigjanlega og
opnar fyrir hagkvæma möguleika
á klæðskerasniðnum útfærslum.
Með tvinndriftækninni vinnst bæði mikill
eldsneytissparnaður – hann er talinn nema
minnst 25 prósentum – og með því að láta
aflgjafann fyrir rafmótorinn ganga fyrir
lífeldsneyti er með þessari tækni hægt að
draga úr koltvísýringsútblæstri um allt að
90 prósentum, miðað við sambærilegan
dísilknúinn vagn.
Að sögn Nils-Gunnars Vågs-
tedts, sem stýrir tvinntækni-
þróuninni hjá Scania í
höfuðstöðvum fyrirtækisins í
Södertälje suðvestur af
Stokkhólmi, verður
tvinndrifsbúinn strætisvagn
að vera 20-30 prósentum
sparneytnari en hefðbundinn
til að réttlæta aukakostnað-
inn við að fjárfesta í þessari
dýrari tækni. Krafa sé gerð
um að tvinndrifsbúnaðurinn
endist eins lengi og vagninn
sjálfur.
Samsettur úr einingum
Yfirbygging tvinndrifsvagnsins er öll úr
áli og er sett saman úr fjórum höfuðein-
ingum:
■ farþegaeiningunni í miðjunni þar sem
engar hjólskálar spilla rýminu,
■ framendann þar sem ökumaðurinn situr
fyrir miðju (líkt og í sporvagni eða
jarðlest) ofan á framöxlinum,
■ afturendann þar sem allt drifkerfið er í
einni einingu ofan á stýranlegum afturhjól-
unum,
■ toppstykkinu þar sem pláss er fyrir
orkugeymslueiningar (ofurþétta eða
rafgeyma), rafmagns-loftkælingu, miðstöð
og loftræstikerfi, og pláss fyrir gastanka
(ef gas er valið sem orkugjafi brennsluvél-
ar tvinndrifkerfisins, en það gæti einmitt
hentað vel hér á landi þar
sem Reykjavíkurborg á
metangasið sem upp úr
gömlu öskuhaugunum
kemur).
Um 80 prósent
hlutanna sem vagninn er
samsettur úr er þegar í
framleiðslu í Omni-strætisvagnalínu
Scania.
Prófanir á tvinndrifkerfinu eru hafnar í
hefðbundnum strætisvögnum á götum
Stokkhólms, en að sögn Vågstedts eru enn
nokkur ár í að þessi tækni verði komin á
það stig að hægt verði að markaðssetja
hana.
Mest sparast í borgarakstri
Vågstedt segir lykilforsenduna fyrir því
að tvinndriftæknin verði samkeppnishæf
vera orkugeymslukerfið. Í tilraunavögn-
unum er notazt við ofurþétta frekar en
hefðbundna rafgeyma, en ástæðan fyrir
því er að hægt er að hlaða raforku mun
hraðar inn á ofurþétta og sækja hana út af
þeim aftur en hægt er jafnvel í nýjustu
gerð liþíumrafhlaðna. Gallinn við ofur-
þétta er að orkugeymslugeta þeirra er
mun minni en rafhlaðna.
Þar sem rafmagns-
geymslutæknin sé nú í
örri þróun segist
Vågstedt sjá fyrir sér að
tvinntækni eigi eftir að
hefja innreið sína fyrir
alvöru í bæði farþega-
og vöruflutningabíla á
næstu árum. Tvinn-
tæknin bjóði upp á
mestan eldsneytissparn-
að í borgarakstri, þar
sem oft þarf að hemla og taka af stað. Því
verði „full-tvinndrif“ í strætisvögnum,
sorphirðubílum, innanbæjar-vörudreifing-
arbílum og fleiri slíkum vinnubílum.
„Mildari“ útfærslur af tvinndrifi henti
betur í langaksturs-vörubíla og rútur. Það
eitt að endurvinna hemlunarorku bjóði
upp á minnst 10 prósenta eldsneytissparn-
að í þungum farartækjum og því muni
borga sig að hafa að minnsta kosti
„mildustu gerð“ slíks tvinndrifsbúnaðar í
nær öllum slíkum ökutækjum.
STRÆTISVAGN FRAMTÍÐARINNAR? Meðal einkenna
á tvinndrifs-strætisvagni Scania er að hjólin eru út
við hornin og gólfið í vagninum er slétt og lágt.
LJÓSMYND/SCANIA
Tvinndrifstæknin hefur innreið sína í þung farartæki
TVINNDRIF Það byltingar-
kennda við „framtíðar-
strætó“ Scania er að allur
drifbúnaðurinn rúmast í
einingu ofan á stýranleg-
um afturhjólunum.
MYND/SCANIA
FRÉTTASKÝRING
AUÐUNN ARNÓRSSON
audunn@frettabladid.is
NILS-GUNNAR
VÅGSTEDT
Hægt er að gera einkabílinn óháðan jarðefnaeldsneyti með raf- og lífeldsneytisvæðingu. En almenningssamgöngur geta líka leikið
hlutverk í að gera Ísland óháð innfluttu eldsneyti og í að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Lausnin er þó ekki „léttlestakerfi“.
FJÓRÐA GREININ AF FJÓRUM
Reykja-
vík gæti
tvímælalaust
lært af reynslu
Stokkhólms
af innleiðingu
vistvænni sam-
gangna.
ULLA HAMILTON
FER MEÐ UMHVERFIS- OG SAMGÖNGU-
MÁL Í BORGARSTJÓRN STOKKHÓLMS