Fréttablaðið - 17.10.2008, Blaðsíða 18

18 17. október 2008 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Deyr fé, deyja frændur
Um tíma virtist sem við Íslendingar
værum vinalausir. Bandaríkjamenn
gáfu okkur puttann, eins og iðnaðar-
ráðherra komst að orði, og Bretar
bættu svo um betur og skipuðu
okkur á bekk með hryðjuverka-
mönnum. Viðskipti við Ísland liggja
nær öll niðri og menn hugsa um
ímynd landsins og segja hana
jafnvel komna niður í kjallara
eins og Þröstur Ólafsson,
framkvæmdastjóri Sinfóníu-
hljómsveitarinnar, komst
að orði þegar gestrisni
japansks fyrirtækis í
garð hljómsveitar-
innar hvarf eins og
hlutafé í íslensk-
um banka.
En orðstír deyr aldregi
Svo skjótast vinir með vinahót fram
á sjónarsviðið. Rússar bjóða lán,
Norðurlöndin taka við sér, jafnvel
koma fram Bretar sem lýsa yfir
vonbrigðum sínum með atgang
Gordons Brown í okkar garð
og ESB leiðtogar styðja
við bakið á okkur. Einnig
segir Benedikt Sveinsson,
forstjóri Iceland Seafood,
að viðskiptavinir þeirra vilji
launa þeim góð viðskipti
í gegnum árin með því að styðja
þá nú þegar á reynir. Við megum
greinilega ekki gleyma því að
ímyndin tekur stakkaskiptum
á einni nóttu en orðstír deyr
aldregi hveim er sér góðan
getur.
Vinur er sá er til vamms
segir
„Og svo er það bara áfam Ísland,“
sagði Geir H. Haarde við þjóðina
og fór á landsleikinn gegn
Makedóníu. Það er mikil-
vægt að stappa þjóðinni
saman og ekki var annað
að sjá en þar eignuðumst
við aðra vinaþjóð því
gestirnir stóðust hvað eftir
annað þá freistingu að
jafna leikinn. En þess skal
þó minnst að vinur er sá er til
vamms segir.
jse@frettabladid.is
SPOTTIÐ
Kapítalismanum hefur verið spáð dauða í þrjú hundruð ár,
enda á hann ófáa andstæðinga.
Síðasta spáin mun ekki rætast
fremur en hinar fyrri. Við frjáls
viðskipti skapast mestu verðmæt-
in. Andlátsfregnin af „nýfrjáls-
hyggjunni“ er líka röng. Hún gat
ekki dáið, af því að hún var aldrei
til. Orðið var aðeins enn eitt
uppnefnið á hinni klassísku frjáls-
hyggju Johns Locke og Adams
Smith.
Það er söguleg kaldhæðni, sé
lánsfjárkreppan 2008 talin sýna að
stórauka þurfi ríkisafskipti. Rætur
hennar liggja ekki á Wall Street,
heldur í Hvíta húsinu. Bandarískir
húsnæðislánasjóðir, sem störfuðu
við ríkisábyrgð og rýmri reglur en
bankar, veittu lán til fólks, sem
bersýnilega gat ekki staðið í
skilum. Að frumkvæði Robertu
Achtenberg, sem var aðstoðarráð-
herra í stjórn Clintons forseta um
miðjan tíunda áratug, var lána-
stofnunum bannað að mismuna
minnihlutahópum (til dæmis að
lána hlutfallslega meira til hvítra
manna en svartra), og skipti þá
greiðslugeta litlu máli. Afleiðingin
var, að eignasöfn banka fylltust af
undirmálslánum, og hver hætti
loks að treysta öðrum.
Kapítalismi hvílir á trausti.
Þegar slíkt traust minnkaði
skyndilega, eftir að upp komst um
undirmálslán, hættu bankar að
veita hver öðrum fyrirgreiðslu,
svo að hinir skuldugustu þeirra
hrundu. Lánsfjárskorturinn á
alþjóðamarkaði bitnaði illa á
íslensku bönkunum, sem höfðu
vaxið hratt og skulduðu mikið.
Sumir þeirra höfðu líka í eigna-
söfnum sínum eins konar undir-
málslán, sem þeir höfðu veitt
áhættukapítalistum eins og Jóni
Ásgeiri Jóhannessyni, en hann á
sem kunnugt er marga íslensku
fjölmiðlana, svo að þaðan var lítt
von gagnrýni á umsvif hans.
Sjálfum þótti mér til um framtaks-
semi Jóns Ásgeirs og viðskipta-
félaga hans. Nú er mér ljóst, að
Davíð Oddsson, sem varaði ætíð
við ævintýramönnum, sá lengra.
Ég var þó ekki einn um þessa
glámskyggni. Ólafur Ragnar
Grímsson og Össur Skarphéðins-
son gengu miklu lengra. Þegar
Hanna Birna Kristjánsdóttir og
fimm aðrir borgarfulltrúar
Sjálfstæðisflokksins neituðu fyrir
ári að afhenda Jóni Ásgeiri og
viðskiptafélögum hans eignir OR,
skrifaði Össur á bloggsíðu sína að
„valdarán“ þeirra sex myndi kosta
Reykvíkinga milljarðatugi. Ólafur
Ragnar var klappstjóri óreiðu-
mannanna.
Stærstu bönkunum íslensku
tókst samt furðu vel að standa af
sér lánsfjárkreppuna, uns bresku
jafnaðarmennirnir Gordon Brown
og Alistair Darling felldu þá með
fullkomnu gerræði nú í október.
Það er reginhneyksli, að forystu-
menn annars ríkis í Atlantshafs-
bandalaginu skyldu beita lögum
um hryðjuverkavarnir til að gera
stærstu íslensku bankana gjald-
þrota. Nú reyna þeir Brown og
Darling að neyða Íslendinga til að
skuldbinda sig langt umfram það,
sem þeim ber lagaskylda til.
Vonandi mistekst það, þótt úr
vöndu sé að ráða fyrir lítið land.
Tryggingasjóður bankainnstæðna
ber ábyrgð á innstæðum í íslensk-
um bönkum samkvæmt reglum
Evrópska efnahagssvæðisins, ekki
ríkið. Því síður ber ríkið ábyrgð á
skuldum einkaþotufólks við
íslensku bankana. En ef okkur
tekst að losa af herðum okkar
skuldaklafa, sem aðrir hafa
stofnað til, og höldum síðan rétt á
málum, þá er bjart framundan.
Hvað gerðist?
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
Í DAG | Fjármálakreppan
Pósthúsið - S: 585 8300 - www.posthusid.is
Nú þegar farið er að myrkva úti viljum við vinsamlega minna
íbúa á að hafa kveikt á útiljósum við heimili sín til að
auðvelda blaðberum Fréttablaðsins aðgengi að lúgu.
Munum eftir útiljósunum
Fyrirfram þakkir, dreifing Fréttablaðsins
N
ú er augljóst að hrun viðskiptabankanna og Seðla-
bankans mun hafa margvísleg og víðtæk áhrif á utan-
ríkispólitíkina bæði í bráð og lengd. Tvö stór mál eru
þegar komin upp á yfirborðið.
Fyrra málið er deilan við ríkisstjórn Stóra-Bret-
lands. Hana má svo aftur greina í tvennt. Annað atriðið lýtur að
þeirri ákvörðun breska forsætisráðherrans að beita hryðjuverka-
lögum til þess að fella langsamlega stærsta fyrirtæki Íslands án
lögmæts tilefnis. Stóra-Bretland hefur unnið Íslandi meira tjón
með þessu eina efnahagslega hryðjuverki en samanlagt með lönd-
unarbanninu á sínum tíma og þremur þorskastríðum.
Ísland þarf að nota stöðu sína í alþjóðasamfélaginu til þess að
upplýsa um þetta hryðjuverk forsætisráðherra Stóra Bretlands.
Mikilvægt er að forsætisráðherra Íslands hefur þegar byrjað það
starf á vettvangi Atlantshafsbandalagsins. Það þarf einnig að ger-
ast á vettvangi Sameinuðu þjóðanna, í Evrópuráðinu, Norðurlanda-
ráði og innan EES-samstarfsins. Knýja þarf Stóra-Bretland til að
bæta tjónið. Eðlilegt er að láta samtímis reyna á dómstólaleiðina.
Hitt atriðið sem snýr að ríkisstjórn Stóra-Bretlands er krafa
hennar um að skattgreiðendur á Íslandi taki á sig meiri ábyrgð
vegna innistæðna í bönkum í íslenskri eigu þar í landi en lög og
alþjóðasamningar krefjast. Flest bendir til að þar sé aflsmunar
neytt. Æskilegt væri að fá Alþjóðagjaldeyrissjóðinn til liðsinn-
is í þessu efni. Aðild að slíkum alþjóðasamtökum á einmitt að
tryggja að voldug ríki misnoti ekki stöðu sína til þess að knýja á
um bersýnilega ósanngjarna niðurstöðu í samskiptum við minni
ríki. Slík misneyting getur haft afdrifaríkar þjóðfélagspólitískar
afleiðingar.
Yfirlýsing ráðherraráðs Evrópusambandsins um Ísland sýnir að
við eigum bandamenn á þeim vettvangi. Á hinn bóginn gefur hún
einnig til kynna að við höfum ekki haft tækifæri til að kynna þar
nægjanlega okkar hlið málsins. Það hefur ríkisstjórn Stóra-Bret-
lands hagnýtt sér. Af því má draga þann lærdóm að við þurfum
fremur að styrkja stöðu okkar í Evrópu en hitt, eigi að vera einhver
möguleiki á að ná réttlátri niðurstöðu gagnvart Stóra-Bretlandi.
Síðara málið er æfingin með Rússalánið. Hún er um margt
skiljanleg. Sú leið gæti hins vegar lokað öðrum leiðum til lausnar á
vanda hagkerfisins. Með sama hætti er samstarf við Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn líklegt til að opna fleiri leiðir. Æskilegast væri að
fella viðræðurnar við Rússa inn í þann ramma sem mun afmarka
samstarfið við gjaldeyrissjóðinn. Ákvörðun um það má svo ekki
dragast klukkustund lengur.
Viðskiptin við Sovétríkin í kjölfar löndunarbannsins í Stóra-
Bretlandi röskuðu ekki pólitísku jafnvægi vegna veru varnarliðs-
ins og aðildarinnar að Atlantshafsbandalaginu. Nú er varnarliðið
farið og bandalagið er aðeins svipur hjá sjón í alþjóðapólitískum
skilningi.
Einhliða samstarf við Rússland nú myndi leiða til halla á alþjóða-
pólitísku vegasalti landsins. Það hlyti því að kalla á hraða umhugs-
un um aðild að Evrópusambandinu til þess að tryggja eðlilegt jafn-
vægi til lengri framtíðar.
Af þessum tveimur málum má ráða að allar ákvarðanir sem nú
eru teknar þarf að byggja á skýrri sýn á framtíðarstöðu og hags-
muni Íslands í alþjóðasamfélaginu.
Áhrif kreppunnar á utanríkispólitíkina:
Breytt staða
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR