Tíminn - 31.10.1982, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvœmdastjóri: Gfsli Slgurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrfmur Gfslason.
Skrlfstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttlr. Afgreióslustjórl: Sigurður Brynjólfsson
Ffitstjórar: Þórarlnn Þórarinsson, Elfas Snœland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórl: Krlstinn Hallgrfmsson. Umsjónarmaður Helgar-Tfmans: Atli
Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Bjarghlldur Stefánsdóttir, Elrfkur St.
Eirfksson, Frlðrfk Indrlðason, Heiður Helgadóttir, Slgurður Helgason (fþróttir), Jónas
Guðmundsson, Krlstln Lelfsdóttir, Skattl Jónsson. Útlltsteiknun: Gunnar Trausti
Guðbjörnsson. Ljósmyndfr: Guðjón Elnarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elfn
Ellertsdóttlr. Myndasafn: Eygló Stofánsdóttlr. Prófarkir: Flosi Krlstjánsson, Krlstfn
Þorbjarnardóttlr, Marfa Anna Þorstelnsdóttlr. Ritstjórn, skrifstofur og auglýslngar:
Sfðumúla 15, Reykjavfk. Slml: 86300. Auglýslngasfmi: 18300. Kvöldsfmar: 86387 og
86392.
Verð f lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrlft á mánuðl: kr. 130.00.
Setnlng: Tœknideild Tfmans. Prentun: Blaðaprent hf.
Kjördæmamálið
■ Stjórnarskrárnefnd hefði getað lokið fyrir
nokkru endurskoðun stjórnarskrárinnar, ef ekki
hefði staðið á þingflokkunum að leggja fram
ákveðnar tillögur um lausn kjördæmamálsins, en
það er sá þáttur stjórnarskrármálsins, sem þykir
mest aðkallandi að leysa.
Frá flokkunum hafa aðeins borizt stefnuyfirlýsing-
ar, en ekki ákveðnar tillögur. Þetta gildir um þá alla.
Það er sameiginlegt í stefnuyfirlýsingum flokk-
anna, að þeir telja nauðsynlegt að koma á auknum
jöfnuði milli kjördæma, en það hefur mjög raskazt
síðan 1959, þegar kjördæmaskipaninni var síðast
breytt. Þá var hlutfallið milli fámennasta kjördæmis
og þess fjölmennasta 1:2.8, en þá er átt við
kjósendatölu á bak við þingmann. Nú er hlutfallið
í fjölmennustu kjördæmum komið í 1:3.7 og 1:4.1.
Þetta þykir eðlilegt að leiðrétta og hafa flokkarnir
helzt staðnæmst við það að koma á svipuðum
jöfnuði og 1959.
Fyrir liggja upplýsingar um að þessu takmarki er
hægt að ná, án þess að fjölga þingmönnum, með því
að láta öll uppbótarþingsætin skiptast milli
Reykjavíkur og Reykjanesskjödæmis þannig að
Reykjavík fengi sex þeirra og Reykjaneskjördæmi
fimm. Hlutfallið milli fámennustu og fjölmennustu
kjördæma yrði 1:2.5.
Útreikningar sýna hins vegar, að verði úthlutun
uppbótarsætanna haldið óbreyttri, þarf að fjölga
þingmönnum um þrettán, ef ná á sama hlutfalli og
með áðurgreindri breytingu á úthlutun uppbótar-
sæta. í báðum tilfellum er miðað við kosningatölurn-
ar 1959 og 1979.
Eins og áður segir, hafa flokkarnir enn ekki tekið
endanlega afstöðu til þess hvernig beri að leysa
þennan hnút með tilliti til heildartölu þingmanna.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur að vísu varpað fram
þeirri hugmynd að bæta við 7-8 kjördæmakosnum
þingmönnum í Reykjavík og Reykjaneskjördæmi.
Þetta nær hins vegar ekki þeim jöfnuði milli
kjördæma, sem að er stefnt, ef úthlutun uppbótar-
sæta verður óbreytt.
Meðan málið er í þessari biðstöðu og flokkarnir
hafa enn ekki tekið endanlega afstöðu, ætti
Morgunblaðið ekki að vera að kasta hnútum að
þeim, sem hafa ákveðnar skoðanir um lausn þessa
máls. Það auðveldar hana ekki.
Bandarísk höft
■ Þótt Bandaríkjamenn séu miklir fylgjendur
fríverzlunar hafa þeir nú með hótunum um
tollahækkanir neytt Evrópumenn til að setja+iöft á
útflutning sinn á stáli til Bandaríkjanna. I raun er
þetta sama og sett hafi verið innflutningshöft í
Bandaríkjunum.
Bandaríkjamenn hafa í fleiri tilfellum gripið til
hliðstæðra hótana um tollahækkanir og neytt erlend
ríki til að takmarka útflutning tiltekinna vara til
Bandaríkjanna.
Þetta hafa Bandaríkjamenn gert til að vernda þær
greinar iðnaðarins, sem hafa staðið höllustum fæti.
Vel mætti þetta verða íslendingum til umhugsun-
ar, því að ýmsar greinar iðnaðarins búa við ekki
ólíka aðstöðu og bandaríski stáliðnaðurinn.
- Þ.Þ.
horft F strauminn
■ Unnið að upptöku hjá ríkisútvarpinu.
Frjálst þjóðarútvarp und-
ir stjórn útvarpsnot-
enda en ekki ríkisútvarp
■ Andrés Kristjánsson, fyrrum ritstjóri Tímans mun skrifa
reglulega þáttinn „Horft í strauminn“, sem birtast mun á
þessum stað aðra hvora viku og fjalla um málefni líðaodi
stundar.
-ESJ
X ví verður varla á móti mælt, að einhver
mikilvægasta forsenda samstöðu og sjálfstæðis þjóðar sé að
eiga sameiginlegar þjóðbrautir, ekki aðeins bílfærar um
landið þvert og endilangt, heldur einnig hugfærar og
orðgengar, og eru þær brautir mikilvægastar. Ríkisútvarpið
hefur verið slíkur samferðavegur íslensku þjóðarinnar síðustu
hálfa öldina. Fullyrða má að enginn straumur í íslensku
þjóðlffi hafi veríð eins sterkur á þessu tímabili, ekkert afl eins
mikilvirkt í ræktun og miðlun þess sem við köllum íslenska
menningu, flutningi bókmennta, lista og fræða. Útvarpið
hefur líka verið mikilvægasta öryggistæki þjóðarinnar- í fáum
orðum sagt eini samkomusalurinn sem rúmaði alla þjóðina
og þjóðbraut. Þessi þjóðarstofnun er orðin svo samgróin
okkur og sjálfsagður lífsþáttur, að við gerum okkur ekki fulla
grein fyrir gildi hans og hlutdeild í mannlífinu. Útvarpið er
orðið eins og fjail sem rís við heimabyggð okkar og
jafnsjálfgefið.
Útvarpið hefur verið ríkiseinkaleyfisstofnun alla tíð. Það
var raunar einboðið í bernsku þess. Pá var hvorki til tækni
né framtak af annarri hálfu, hvorki félaga né einstaklinga, til
þess að stofna eða starfrækja útvarpsstöðvar. En það var mjög
ofarlega í hugum manna þá, að útvarpið yrði frjálst, sjálfstætt
og óháð. Það þótti jafnvel ekki hæfa þá að fela pólitískum
þingflokkum forsjá þess og yfirstjórn. Útvarpsráð var kosið
af hlustendum sjálfum. Þannig átti að losa það undan
flokkspólitísku áhrifavaldi. En Adam var ekki lengi í þeirri
Paradís. Hvort tveggja var að hlustendur - þjóðin öll - stóð
ekki nógu öruggan vörð um þessi réttindi sín, og flokkarnir
voru ginkeyptir til valda yfir þessari þjóðarstofnun. Þeir
hrifsuðu til sín stjórn útvarpsins og hömpuðu þar pólitísku
valdajafnvægi sem réttlæti en þar varð pólitísk samtrygging í
raun miklu ráðandi. Eigi að síður hefur ríkisútvarpið alla tíð
verið nokkuð frjálst og sjálfstætt um efnisflutning sinn og
starfshætti, og það hefur aldrei orðið viljalaus augnaþjónn
pólitíska ríkisvaldsins.
A
Z\.ð undanfömu hafa kveðið við háværar raddir um
að kominn sé tími til að leysa einkaréftarhnútinn af íslenskri
útvarpsstarfsemi og leyfa öðrum aðilum að ná til fólks á öldum
ljósvakans. Mörg rök en misjafnlega sterk eru færð til þeirrar
niðurstöðu, en þó einkum að tækni og vaxandi umsvifafrelsi
hnigi að henni, og vegna þeirra öru breytinga sem orðið hafi
síðustu hálfa öldina í þessum málum sé einkaréttur ríkis -
eða annarra aðila - miklu meira haft en áður var. Því eigi nú
að gefa útvarpsrekstur - bæði hljóðvarp og sjónvarp - frj álsan,
helst alveg haftalausan. Ríkisskipuð nefnd hefur fjallað um
málið og meirihluti hennar kveðið upp úr með það að
tímabært og réttmætt sé að losa nú um þennan einkarétt. Á
það sjónarmið er vafalítið rétt að fallast. Fullkominn
einkarekstur ríkis- eða þjóðarútvarps er ekki haldbær lengur.
En í raun og veru er þetta ekki neitt lausnarorð heldur nýr
hnútur vandleystari en nokkur annar fjötur í starfssögu
íslenska útvarpsins. Það er hægara sagt en gert að hefja frjálsa
og slysalitla umferð um þessa þjóðbraut. Á þjóðvegum
landsins og gatnakerfi borgar og bæja höfum við viðamiklar
og margbrotnar umferðareglur, og þó eru slysin tíð. Við
eigum hins vegar engar umferðareglur á þjóðbraut Ijosvakans.
Losum við um einkaleyfishaftið á útvarpinu er komið að því
að setja þær, því að vonandi erum við ekki þeir afglapar að
ætla að hafa útvarpsfrelsið hömlulaust. Slíkt frelsi er hið versta
ófrelsi eins og allir vita. Þó er engu líkara en vígalegustu
framsveitir í baráttunni fyrir frjálsum útvarpsrekstri vilji helst
æsilegan rallakstur á þjóðbraut ljósvakans. Hamingjan forði
okkur frá slíku útvarpi.
s
A
ZA.litlegasta úrlausn þessarar togstreitu er sú að losa
nokkuð - en þó með hægð - um einkarétt ríkisútvarpsins, en
setja jafnframt traustar og skynsamlegar reglur um skilyrði
og leyfi til annarrar útvarpsstarfsemi, og þá helst að veita slík
leyfi bæjarfélögum - eða aðilum á ábyrgð þeirra - og opnum
og lýðræðislegum félögum, og jafnframt verði þau að hlíta
nokkru aðhaldi um útvarpsefni hliðstætt því sem gildir um
prentfrelsi eða framkomu á opinberum og almennum
vettvangi.
Jafnframt þessu verðum við að sjá svo um að þessi
útvarpsstarfsemi verði ekki þjóðarútvarpinu fótakefli og að
það geti sinnt menningarhlutverki sínu með eins mikilli reisn
og áður.
í mjög athyglisverðri grein í Morgunblaðinu fyrir nokkrum
dögum lýsir Björn Matthíasson því vel, hve reynslan sýni það
ljóslega, þar sem svokallað alfrjálst útvarp á ser stað og allar
útvarpsstöðvar eru einkarekstur með hagnaðarsjónarmið, að
útvarpsefnið sé miklu einhæfara og lélegra, svo sem í
Bandaríkjunum. Færi svonenft frjálst útvarp á íslandi alveg
í þann farveg, yrði þörfin miklu brýnni en áður fyrir vandað
þjóðarútvarp.
-tÍn auðvitað getum við unnið miklu betur að því
að gera ríkisútvarpið frjálst og óháð í fullum skilningi. Þar
verða útvarpsnotendur - bæði hljóðvarps og sjónvarps - að
koma til með öflugum félagssamtökum. Ráðið til þess að
tryggja fjárhag ríkisútvarpsins er ekki það að hækka aðeins
afnotagjöld eins og með þarf. Afleiðing þess gæti orðið sú að
æ fleiri segðust ekki hlusta eða horfa á ríkisútvarp, og hvernig
á að sannreyna það, og hvernig á þá að innheimta slík
notendagjöld? Ef losað verður um einkaleyfið er ekki annars
kostur en gera afnotagjaldið að nefskatti, og það er réttmætt
vegna þess öryggis- og þjónustuhlutverks sem ríkisútvarpið
gegnir. Jafnframt ættu stjórnmálaflokkarnir að sjá sóma sinn
í því að sleppa ráðatökum sínum á ríkisútvarpinu á þann hátt
að leyfa útvarpsnotendum að kjósa útvarpsráð eins og í
upphafi var ætlað. Þá ætti um leið að breyta nafni
stofnunarinnar og kalla hana þjóðarútvarp en ekki
ríkisútvarp.