Tíminn - 31.10.1982, Blaðsíða 10

10
SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1982
■ Skyldi það vera satt að í heiminum
okkar búi stórar og kynlegar skepnur
sem vísindi nútímans þekkja hvorki
haus né sporð á? Getur verið að í
fjarlægum hitabeltisskógum, snævi þökt-
um háfjöllum, hrjóstrugum eyðimörk-
um eða myrku ægisdjúpi fari einkenni-
legar skepnur huldu höfði? Er hugsan-
legt að slíkum lifandi leifum dýralífs
árdaga hafi tekist að sleppa óséðar frá
landkönnuðum, rannsóknarleiðangrum
eða vísindamönnum?
Lesendur sumra afþreyingablaða svara
hiklaust játandi og vísa til vitnisburða
fólks sem segist hafa haft kynni af
þessum lífverum eða séð til þeirra.
Vísindamenn draga þessar frásagnir
yfirleitt í efa, á þeim er oftar en ekki
ýkjubragur og auglýsingakeimur, og
frekari eftirgrennslan hefur ekki getað
staðfest sýnirnar. Sumar frásagnir af
þessu tagi þykja þó trúverðugri en aðrar,
þótt engar einhlítar sannanir séu fyrir
hendi. í þessari samantekt rekjum við
þær sögur sem sagðar hafa verið af
vatna- og sæskrímslum, Snjómanninum
hræðilega í Himalæjafjöllum og Stórfót
vestur í Bandaríkjunum, og reynum að
átta okkur á hvort eitthvað sé að marka
þær.
■ Sir Edmund Hillary sýnir loðhúfuna sem menn héldu að væri höfuðleður
Snjómannsins hræðilega
■ Ljósmynd Eric Shipton frá 1951 af fótsporunum sem hann kvaðst hafa fundið í
suðurvesturhlíð Menlugtseljalls.
LEITIN AÐ SKRIMSLIN
SNJÓMANNINUM HRÆÐ
Leynast óþekktar kynjaverur enn í frumskógum, háfjöllum, eyðimörk
„Eitthvaö“ í Loch Ness
Ekkert fyrirbæri í samfelldri sögu
kynjaveranna hefur verið rannsakað
jafn ýtarlega og „skrímslið" í Loch Ness,
stöðuvatni í hálöndum Skotlands.
Erfitt var að ferðast um vatnasvæði
skosku hálandanna þar til fyrir nokkurm
áratugum er vegir voru lagðir þar um.
Fjarlægðin frá mannabyggð og sam-
gönguerfiðleikar sveipuðu nokkurs kon-
ar ævintýraljóma um staðinn.
Loch Ness er rúmlega 35 km að lengd,
en aðeins um einn og hálfur km að
breidd. Engu að síður er það stærsta
stöðuvatn á Bretlandseyjum, og hið
þriðja stærsta í Evrópu. Loch Ness er
gífurlega djúpt vatn; víðast hvar um 250
metrar, og talið vera á köflum um 320
metrar. Bakkinn umhverfis vatnið er að
jafnaði skörp niðurfelling. Niðri í
djúpinu er mjög dimmt vegna móhleifa
í vatninu. Það er erfitt að sjá þar handa
skil jafnvel þótt sterk lýsing sé notuð.
Að auki er vatnið mjög kalt.
Þjóðsögur herma að á vatnasvæði
hálandanna búi ýmis konar skrímsli, og
eiga þau að lifa í vötnunum. Elsta
ritheimild um skrímsli í Loch Ness er
ævisaga Heilags Kólumbusar, kristins
trúboða í Skotlandi sem uppi var á sjöttu
öld. Sú frásögn er dæmigerð helgisaga
um það hvernig sá frómi guðsmaður
bjargar saklausri sál undan hrömmum
skrímslis.
Um aldirnar hafa síðan myndast ýmis
konar frásagnir um að „eitthvað" í
vatninu, en nútímaskeið Loch Ness
frásagna hófst ekki fyrr en árið 1933
þegar lokið var við að leggja veg eftir
vesturhluta vatnasvæðisins.
Loch Ness skrímslið
kemur tii sögu
Sú saga sem vanalega er talin kveikja
nútímaáhuga á þjóðsögum um skrímsli
í Loch Ness birtist í blaðinu Iverness
Courier í maí 1933. Þar var frá því greint
að ónefndur kaupsýslumaður, búsettur
í hálöndunum, hefði verið á ferð ásamt
konu sinni um Loch Ness svæðið og þá
tekið eftir einkennilegri skepnu að leik
í vatninu. Sýnin varði í eina mínútu en
þá steypti kynjaveran sér í djúpið á ný.
Maður þessi hét John Mackey og átti
hótel við vatnið, en á það atriði bentu
efasemdarmenn sem báru brigður á
frásögn hans. Var hann ekki bara að
reyna að auka ferðamannastrauminn?
Höfundur blaðagreinarinnar var aftur á
móti Alex Campell, ungur eftirlitsmað-
ur við vatnið. Hann lét ekki af þeim
starfa fyrr en 1966 og hefur alla tíð lagt
trúnað á skrímslasögurnar. Sjálfur segist
hann hafa séð Loch Ness skrímslið oft
og mörgum sinnum, og raunar hafi hann
fyrstur manna kallað kynjaveru þessa
„skrímsli“, einfaldlega vegna þess að
hann vissi ekki hvaða annað nafn hæfði
því.
Ljósmynd af skrímslinu
Fyrstu ljósmyndirnar af „einhverju
dularfullu" í Loch Ness voru teknar í
nóvember 1933, en þær voru of
ógreinilegar til að vekja athygli. Frægust
allra Loch Ness Ijósmynda var tekin í
apríl ári síðar. Aldrei hefur verið upplýst
nákvæmlega við hvaða aðstæður myndin
var tekin. Ljósmyndarinn var Robert
nokkur Wilson liðþjálfi og kvensjúk-
dómalæknir, maður feiminn mjög og
forðaðist athygli almennings. Um
margra ára skeið var nafn hans ekki
einusinni gefið upp. Mynd Wilsons
virtist sýna skugga af löngum hálsi og
litlu höfði á einhverri skepnu sem er að
koma upp úr vatninu. Því miður eru
engir hlutir á myndinni sem unnt er að
nota sem viðmið til að dæma um stærð
skepnunnar, og efasemdarmenn hafa
bent á að hún gæti verið mjög lítil, og
hugsanlega væri þarna á ferð höfuð á
fugli eða skott á otur sem er að stinga
sér í vatnið. Öðrum þótti myndin styrkja
frásagnir af kynjaveru í Loch Ness, því
sjónarvottar höfðu einmitt talað um
langan háls og lítið höfuð.
Eftir að ljósmyndin birtist og deilur
urðu um hana má heita að frægð Loch
Ness skrísmlisins hafi risið og hnigið
með reglulegu millibili. Á árum síðari
heimsstyrjaldar var lítill áhugi á kynja-
veru í Loch Ness, en áhuginn vaknaði
aftur eftir stríð. í apríl 1960 tókst
enskum flugvélaverkfræðingi og miklum
áhugamanni um skrímslasögur, Tim
Dinsdale að nafni, að kvikmynda
hreyfingu í Loch Ness og vilja margir
telja að myndin sýni skrímslið á sundi
eftir yfirborðinu. Dinsdale kvaðst hafa
staðið á öðrum vatnsbakkanum og séð
skrímslið hreyfast við bakkann á móti
sér. Þeir sem athugað hafa filmu
Dinsdale komast ekki allir að sömu
niðurstöðu. Filmúsérfræðingar í flug-
hernum töldu líklegt að hún sýndi
lífveru sem gæti verið alltað 90 fet að
lengd, en aðrir athugendur sögðu að
filman gæti allt eins sýnt hraðbát á ferð!
Umfangsmiklar rann-
sóknir
Árið 1972 gerði svokölluð Akademía
hagnýtra vísinda í Bretlandi út rann-
sóknarleiðangur til Loch Ness, og lét
m.a. taka neðansjávarmyndir þar. Tvær
slíkar myndir þóttu hvalreki á fjörur
skrímslasinna því þær virðast sýna
demantslagaða útlimi og part af líkama
stórrar skepnu. Samskonar leiðangur
náði þremur árum seinna neðansjávar-
mynd af einhverju sem gæti verið
hálslöng og höfuðsmá skepna.
{ kjölfar umræðunnar um neðan-
sjávarmyndirnar ákvað bandaríska stór-
blaðið New York Times að styrkja
fyrrnefnda akademíu til enn frekari
rannsókna í Loch Ness árið 1976. Við
þær athuganir, sem urðu hinar fjár-
frekustu og umfangsmestu til þessa, var
m.a. notaður lítill kafbátur. Allt kom þó
fyrir ekki og ekkert sást til Loch Ness
skrímslisins.
Eftir þetta hefur áhugi á Loch Ness
skrímslinu minnkað mjög, og meirihluti
manna virðist ekki lengur leggja trúnað
á frásagnirnar. í vor birti hið virta breska
tímarit New Scientist grein þar sem rök
voru að því leidd að sérkennilegir
trjábolir umhverfis Loch Ness sem falla
reglulega í vatnið og skjóta aftur upp
kollinum séu uppsprettur skrímslasagn-
anna.
Enn eru þó margir sem álíta að
einhvern daginn muni fást óyggjandi
sönnun fyrir tilvist kynjaveru í Loch
Ness. í þeim hópi eru dýrafræðingurinn
heimskunni Sir Peter Scott sem þegar
hefur gefið skepnunni latneskt fræði-
nafn Nessiteras rhomboptery. Ástæða
virðist til að ætla að slík bjartsýni hafi
ekki við rök að styðjast: Ef kynjaverur
eru í vatninu þá eru þær væntanlega ekki
ódauðlegar. Af hverju hafa líkamsleifar
þeirra aldrei fundist? Og er ekki óh'klegt
að kynjaverur hefðu getað leynst fyrir
hinum umfangsmiklu rannsóknar-
leiðangrum sem leitað hafa þeirra með
tækni nútíma vísinda um árabil?
Sæskrímsli?
Um aldir hafa sæfarendur sagt sögur
af skrímslum miklum og Ijótum í
úthafinu. Slt'k skrímsli voru löngum talin
mesta hættan þegar menn hófu lang-
ferðir á sjó og könnun óþekktra landa.
Við vitum núna að ekki voru allar þessar
sögur tilbúningur, „sæskrímsli" fyrri
alda köllum við nú hvali, kolkrabba,
sverðfiska, hákarla o.s.frv. aðra vitnis-
burði telja menn yfirleitt uppspuna eða
misskynjanir, en auðvitað er samt
hugsanlegt að einhvers staðar í djúpum
úthafanna leynist enn sjávarskepnur
sem vísindi nútímans þekkja ekkert til.
Nútímasögur um sæskrímsli þykja
yfirleitt ekki traustvekjandi. Þær örfáu
Ijósmyndir sem lagðar hafa verið fram
eru áreiðanlega falsaðar.
Frá þessu eru þó undantekningar.
Árið 1896 skolaðist á land í Flórída stórt
bleikt flikki. Fólk á staðnum Ijós-
myndaði það, teiknaði og mældi, og þau
gögn benda til að flikkið kunni að vera
leifar af ótrúlega síórum áttfættum
kolkrabba, margfalt sinnum stærri en
nokkur annar kolkrabbi sem sögur fara
af. Aðrir hafa talið flikkið vera hræ af
hvali. Flikkið skolaðist burt áður en
líffræðingar komu á vettvang, en fáein
vefjasýnishorn voru send til Smith-
sonian rannsóknarstofnunarinnar. Smá-
sjárathuganir sem gerðar voru löngu
seinna bentu til þess að vefirnir væru í
raun og veru úr sams konar skepnu og
áttfættir kolkrabbar eru nema hvað í
þessu tilviki gæti skepnan hafa haft allt
að eitt hundrað útlimi.
Fleiri sögur af svipuðu tagi eru til en
þær hafa þótt ekki sannfært menn um
tilvist sæskrímsla, og aðrar einfaldari
skýringar ávallt þótt skynsamlegri.
Snjómaðurinn hræðilegi
Frægari en vatna- og sæskrímsli eru
tveir tröllkarlar, Snjómaðurinn hræði-
legi í Himalæjafjöllum og Stórifótur í
Kaliforníuhéraði í Bandaríkjunum.
Stundum er sagt að íbúar í grennd við
Himalæjafjöll eigi gamlar arfsagnir um
Snjómanninn. Fræðimenn telja þetta
ekki rétt, arfsagnirnar fjalla um anda í
háfjöllunum eða stóra birni sem ekki
líkist þeim Snjómanni sem nú er oftast
talað um.
Sögurnar um Snjómanninn hafa ekki
þótt traustar. Þær eru nær aldrei frá
sjónarvottunum sjálfum, heldur raktar
til manna sem hafa sagt öðrum mönnum
frá sýnum sínum og svo framvegis. Einn
ákafasti áhangandi sagnanna um Snjó-
manninn Ivan heitinn Sanderson gat
aðeins safnað níu frásögnum af honum
frá árabilinu 1887 til 1960, flestar lítt
traustvekjandi og fæstar frá sjónar-
vottunum sjálfum.
Elsta og besta frásögn sjónarvotts um
Snjómanninn er komin frá grískum
ljósmyndara N.A. Tombazi sem ferðað-
ist um Himalæjafjöll á vegum ljós-
myndasveitar landfræðifélags árið 1925.
Hann var að slá niður tjöldum í Sikkim,
í um það bil 37 þúsund feta hæð, þegar
aðstoðarmenn hans bentu honum á
einhverja hreyfingu í brekku fyrir neðan
þá. Skyggni var slæmt en þegar Tombazi
hvessti augun kom hann auga á veru á
hreyfingu í nokkur hundruð metra
fjarlægð.
„Án nokkurs vafa“, skrifaði hann í
dagbók sína, „líktist veran sem þarna
gekk manni að útliti, hún gekk upprétt,
og nam af og til staðar til að krafsa í eða
slíta upp dverghríslur. í snjónum virtist
hún dökkleit, og ég sá ekki að hún væri
í neinum fötum. Innan örfárra mínútna
hvarf veran bak við runna og við
misstum sjónar á henni."
Tombazi fór á vettvang og athugaði
fótspor þau sem veran hafði skilið eftir
í snjónum. „Þau líktust förum eftir
mannfót, en voru aðeins sex til sjö
þumlungar að lengd og þar sem þau voru
breiðust urðu þau fjórir þumlungar.
Förin eftir tærnar og ristina voru mjög
skýr, en slóðin eftir hælinn var óskýr, og
það sem af henni mátti greina virtist
mjög rnjótt." Samtals fann Tombazi
fimmtán fótspor af þessu tagi, og niður-
staða hans var sú að ugglaust væru þau
eftir tvífætta veru. Hann spurði aðstoð-