Tíminn - 31.10.1982, Blaðsíða 20

SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1982
erlend hringekja
við þau lönd, þar sem tíðni einhverrar
krabbameinstegundar er mjög lítil, þá
kemur í ljós að í mörgum öðrum
löndum er hún allt að því hundrað
sinnum algengari. Talið er að
umhverfis- og menningaráhrif séu
undirrót þessa.
Menn hafa nú vaknað til vitundar
um það að umhverfið er meira en
landslagið eitt. Taka verður með í
reikninginn hvernig við lifum með því
einnig.
Pekktur vísindamaður lýsir þessu
svo: „Værum við Ástralir mundum
við ganga úti í sólinni tiltölulega lítið
klædd og þar sem forfeður okkar voru
hvítir á hörund, mundum við
sólbrenna og roðna á enni og nefi og
eiga hæsta tíðni húðkrabba í
heiminum. Værum við Bedúinar
mundum við vita að slíkt háttarlag er
óviturlegt og klæðast kyrtli frá hvirfli
til ilja, þegar við færum út.“
Þannig feta vísindin sig hægt og
hægt áfram til nýrra þekkingaratriða
sem vonandi munu einn daginn mynda
eina heild í svari við spurningunni:
Hvernig á að útrýma krabbameininu?
■ Sótarar í London á 18. öld.
PUNGKRABBI
ATVINNUSJUK-
DÖMUR SÓTARA
Á degi þjóðarátaks gegn
krabbameini er ekki úr vegi að rifja
upp nokkur atriði sem varða öflun
þeirrar þekkingar á þessum sjúkdómi,
sem vísindin búa yfir í dag. Hér
birtum við kafla úr grein úr nýju riti,
„Decade of Discovery" sem segir frá
því hvernig hversdagslegir hlutir vöktu
athygli á ýmsum fyrirbærum tengdum
krabbameini, sem síðar tókst að
einangra vísindalega:
Margt af því sem við vitum um
krabbamein er ekki fundið á
rannsóknastofum, heldur hefur það
uppgötvast með því að athuga fólk í
daglegu lífi þess.
Þær rannsóknir sem að lokum leiddu
til þess að tengsl voru staðfest á milli
sígarettureykinga og krabbameins voru
hafnar af þeim sökum að margir
þóttust hafa tekið eftir að
reykingamennirnir fengu lungnakrabba
fremur en aðrir. Það var árið 1950 að
Sir Richard Doll framkvæmdi
viðamikla könnun sem staðfesti
þennan grun.
Fyrsta vísbendingin um að sumar
gerðir krabbameins tengdust
sérstökum starfsstéttum fremur en
öðrum fékkst árið 1775, en þá tók
læknir einn í London, Percival Pott
eftir því að krabbamein í pung karla,
fannst nær einvörðungu meðal sótara.
Þessir vesalings menn voru eins konar
sópar í mannsmynd, sem látnir voru
síga niður í reykháfana á húsum
Lundúna. Pott ætlaði að eitthvert efni
í sótinu væri sjúkdómsvaldurinn og
öld síðar var staðfest að bensopyrene,
sem verður til við kolabrennslu, var
öflugur krabbameinsvaldur.
Athuganir sem þessar geta sýnt
okkúr hvernig ýmsar tegundir
krabbameins orsakast og um leið
hvernig leiða má hættuna hjá sér.
Rannsóknir á uppsprettu og tíðni
sjúkdóma í samfélagi nefnist
„epidemiology og þeir sem leggja
slíkar rannsóknir fyrir sig safna saman
fælu af alls lags getgátum og
vísbendingum, sem sumar geta vísað
ieiðina að rótum meinsins.
Einn þessara vísindamanna segir
að þessi grein fáist við athuganir á
útbreiðslu sjúkdóma og þeim þáttum
sem orsaka þá, en annar vísindamaður
segir. „Allt samfélagið er
rannsóknasvið okkar.“
Venjulega hafa þessir vísindamenn
einkum fengist við óvænta útbreiðslu
smitnæmra sjúkdóma og það var þeim
að þakka að sannað varð hvernig
kólera og heilahimnubólgufaraldur
brutust út. Þá eiga þeir ekki lítinn
hlut í því að bólusóttinni, sem þjáði
mannkynið öldum saman, var útrýmt.
Én rannsóknir á sviði þessu eru
ekki bundnar sérstaklega við
faraldssjúkdóma, fremur en
veðurfræðin er einskorðuð við
hvirfilvinda. Nú hafa menn snúið sér að
nýju viðfangsefni, - krabbameininu,
sem er meinvættur hins iðnvædda
heims númer tvö.
Rannsóknirnar hafa tíu síðustu árin
beinst sérstaklega að umhverfi okkar
og lífsháttum. Hér áður náðu þessar
athuganir ekki lengra en það að
vísindamenn töldu að ein eða tvær
tegundir af krabbameini kynnu að
orsakast af lifnaðarháttum eða
umhverfi, en nú er talið að langflestar
tegundir af krabbameini ráðist af því
hvemig við lifum, - hvað við borðum,
hvort við reykjum, hvar við vinnum,
hvort við búum í sveit eða borg, hvort
við séum í hjónabandi eða ekki,
hvenær við eignuðumst börn og hvað
við gerum í tómstundum.
John Higginson, sem starfar í Genf
og er forstöðumaður hinnar alþjóðlegu
krabbameinsrannsóknastöðvar WHO
hefur ásamt öðrum veitt því athygli
hve tíðni krabbameinstegunda er
mismunandi eftir löndum. Sé miðað
t
Kanntu 38 tungumál? Þú hlýtur að
vera gæddur einhverjum sérstökum
hæfileikum eða hafa einstakt minni. Eða
kanntu eitthvert leyndarmál, sem
hjálpar þér við þetta....?“
Þetta þekkir Jevgeni Chernyavsky,
sem talar 38 mál og hann svarar:
Svona athugasemdir heyri ég oft. Og
ég neita þeim alltaf. Ég er vanur að
segja, að það sé ekki takmark í sjálfu
sér fyrir mig að læra tungumál, heldur
sé það aðferð til að ná takmarki. Aðferð,
sem færir mig nær
menningarverðmætum annarra þjóða.
Einu sinni fékk ég mikinn áhuga á þýskri
goðafræði. Þá komst ég að því, að ég
varð að læra þýsku. Og sögur Niflunga
eru mjög nánar menningu Norðurlanda
og ég fór að læra sænsku til að byggja
brú yfir á það svið. Finnar búa við
bæjardyrnar hjá okkur. Ég fór að læra
finnsku. Ég er ekki að læra tungumál til
■ Jevgeni Chcrnyavsky
7/í? Mr .tJtr^
ry*'- ' 'ý'/rt
£ fjfy <7 V
jAccJy/ ti 5tt ^ 'y’5 *
‘ %rt“37' (&~K
~ C.+.
<7oj«UT*oti6-
pbactravfi
a»p»m fiAic*
■ Hér hefur Jevgeni skrifað sömu
setninguna á 38 tungumálum, - þar
á meðal íslensku (með einni
beygingarvillu).
Kann 38 tungnmál
að læra tungumál, heldur til að kynnast
lífi annarra. Það er virði þess tíma og
erfiðis, sem fer í námið.
Það má skipta fólki í fjóra flokka,
þegar tungumálanám er annars vegar. í
fyrsta hópnumæg ég tel mig til hans, eru
þeir, sem hafa yndi af tungumálum og
telja slíkt nám ekki kvöl og pínu, heldur
uppsprettu ánægju og yndis. í næsta
flokki eru þeir, sem vita, að án kunnáttu
erlendra tungumála geta þeir ekki náð
markmiði sínu og eru þess vegna
reiðubúnir til að leggja námið á sig. í
þriðja hópnum eru þeir, sem eru ekki
andsnúnir tungumálanámi, ef það
reynist þeim ekki of erfitt. Og í þeim
fjórða, sem er því miður sá stærsti, eru
þeir, sem alveg er sama og hafa engan
áhuga á að ná nokkrum árangri á því
sviði.
Þeir, sem teljast til fyrsta hópsins
munu geta lært tungumál við hvaða
kringumstæður, sem er með góðum
árangri, en þeir sem tilheyra fjórða
hópnum, ná aldrei neinum árangri, sama
við hvaða skilyrði. Þess vegna beini ég
ráðleggingum mínum til þeirra, sem eru
í öðrum og þriðja hópnum.
Á undan förnum áratugum hafa komið
fram ný kerfi, tækni og aðferðir við að
læra tungumál. Þau einkennast öll af
því, að höfundar þeirra og upphafsmenn
halda því fram, að einmitt hans kerfi,
tækni eða aðferð sé það, sem henti þeim
einstakling, sem leggur fyrir sig
tungumálanám án tillits til aðstæðna. í
öðru lagi halda þeir því fram, að notkun
þeirra verði til þess, að hægt sé að læra
málið fljótt og auðveldlega. Því er haldið
fram, að hægt sé að ná árangri með því
að sitja í hægindastól og ná góðum
árangri á ótrúlega skömmum tíma. Ég
sá eitt sinn auglýsingu, þar sem góðum
árangri var lofað í ensku eftir þriggja
vikna nám!
Auðvitað eiga sér stað framfarir á
vísindasviðinu og uppgötvaðar eru nýjar
aðferðir við tungumálakennslu, sem
létta námið og það er ekkert nema gott
um það að segja.
Það er slæmt, að höfundar flestra
þessara nýjunga lofa miklu meiru, en
þeir geta staðið við. f fyrsta lagi er engin
alhliða „besta aðferðin til að læra
tungumál" til. Aðferð er alltaf
einstaklingsbundin. Kostir hennar eru
komnir undir vissum þáttum, t.d. hver
er við námið, hve mörg tungumál
nemandinn kann fyrir, í hvaða tilgangi
hann er að stnnda námið
Það er aðeins ein leið til að ná
markinu. Það þarf að leggja daglega á
sig. Það mætti bera þessa aðferð, sem
hefur staðist prófraun tímans, saman við
tónlistarnám. Langi þig að læra á
hljóðfæri, t .d. píanó eða fiðlu, þá er ekki
nóg að lesa nóturnar. Þú verður að æfa
þig daglega um margra ára skeið.
Það er einkennilegt, en það hefur
verið gengið fram hjá þessari staðreynd.
Hvernig getur nokkur lært tungumál án
þess að njóta nauðsynlegrar æfingar,
sem tekur mörg ár?
Fólk segir oft: „Mig langar til að læra
þetta eða þetta tungumál og ég byrjaði
á því, en ég hef bara engan tíma.“ Það
er ekki tímaskortur, sem háir því, heldur
skortur á sjálfsaga og viljastyrk.
Eigi tungumálanám að ganga vel er
nóg að helga því hálftíma á dag, en
auðvitað er hverjum og einum í
sjálfsvald sett að sitja lengur yfir því.
Það þarf viljastyrk til að dragast ekki
aftur úr.
Ég kann mörg tungumál, vegna þess
að ég hef aldrei látið tíma minn fara til
spillis. Auk þess hef ég lagt stund á
íþróttir, haft gaman af því að fara út að
dansa, farið í Ieikhús og kvikmyndahús,
lesið mikiðog margt fleira. Leyndarmál
mitt er fólgið í því, að ég hef aldrei sóað
tíma mínum til einskis.
(APN)
Varð vegg-
fóðrið
Napéleon
mikla að
aldurtila?
Auk þess að turnast yfir í
kvenmann af völdum vírussjúkdóms
og vera umsetinn af
leigumorðingjum Búrbónanna er
nú kominn fram á sjónarsviðið enn
einn hugsanlegur banavaldur
Napóleons mikla, þar sem hann
dvaldist í útlegðinni: Þetta er
veggfóðrið í herberginu hans.
Þessi er hin nýjasta af mörgum
skrítnum kenningum um efnið sem
viðraðar hafa verið að undanförnu,
en dauði hans hefur verið stöðug
ráðgáta læknavísindanna frá því er
Napóleon lést 1821.
Hann dó af arsenikeitrun, ef trúa
má orðum dr. David Jones frá
Newcastle háskóla, sem rétt nýlega
hefur gefið út bók til þess að sanna
fullyrðingu sína. Hann dregur líka í
efa þá kenningu að eitrið sem fannst
í hárvisk af líki Napoleons árið 1960
hafi verið látið þar af ásettu ráði.
Dr. Jones telur þó að það hafi
ekki verið útsendarar Burbóna,
heldur veggfóðrið í herbergi
keisarans fyrrverandi, sem var valdur
að arsenikeitruninni. Hugmyndinni
var stungið að honum eftir að hann
hafði sjálfur haldið útvarpserindi um
hættulegt arsenikmagn í grænni
málningu og veggfóðri, sem notað
var á Viktoríutímanum, en í híbýlum
Napóleons mun einmitt hafa verið
brúnt og svart veggfóður með
grænum rósum á.
Það var frú Shirley Bradley
nokkur, sem heyrði erindið og sendi
flytjandanum snifsi af veggfóðri
þessu. Var fullyrt að það væri úr
herbergi því þar sem Napóleon
sálaðist.
Við athugun kom í ljós að í
veggfóðrinu höfðu verið um 100
milligrömm af arseniki á fermetra.
Arsenikið í veggfóðrinu varð þó
aðeins hættulegt ef það varð fyrir
raka, sem breytt gat því í hættulegt
gas. Longwood, húsið þar sem
Napoleon dvaldist var einmitt á stað
þar sem loftið var sérlega rakt meiri
hluta vetrarins. „Arsenikið í hári
Napoleons þarf því ekki að koma á
óvart," segir Jones, „og það er engin
ástæða til að ætla að eitrað hafi
verið fyrir hann.“