Tíminn - 23.04.1988, Blaðsíða 9

Laugardagur 23. apríl 1988
Tíminn 9
Aldamótakynslóðin nýja.
Forsvarsmenn útflutningsfyr-
irtækja sýndu fram á það með
fullum rökum að rekstur þeirra
gæti ekki staðist þessa þróun
nema til kæmu efnahagslegar
ráðstafanir, sem bættu rekstrar-
stöðu þeirra. Kröfum um úrbæt-
ur var beint að ríkisstjórninni
sem eðlilegt var, því að opinber-
ar aðgerðir voru nauðsynlegur
þáttur í því að bæta rekstrar-
grundvöllinn.
Pví miður hefur ekki orðið sá
árangur af starfi ríkisstjórnar-
innar að útflutningsframleiðslan
haldi hlut sínum. Pess vegna eru
horfur í rekstri þessara undir-
stöðugreina mjög alvarlegar.
Ríkisstjórnin hefur ekki treyst
sér til þess að grípa til aðgerða,
sem duga til þess að rétta við
rekstrarafkomu útflutnings-
greinanna. íslensk útflutnings-
fyrirtæki eru því enn komin í þá
aðstöðu að geta ekki keppt við
erlend fyrirtæki á alþjóðlegum
mörkuðum. Fyrirtæki sem þann-
ig eru sett eru augljóslega van-
búin þess að taka á sig miklar
launahækkanir. Þau geta það
reyndar ekki nema afkomuskil-
yrði þeirra batni að öðru leyti.
Skilningur
verkafólks
Ef horft er til vinnudeilnanna
í fiskvinnslunni, sem nú eiga að
heita leystar, þá verður ekki
sagt að kröfur verkafólks hafi
keyrt úr hófi eða að þær hafi
verið sóttar með offorsi. Pað
sýnir að starfsmenn í fiskvinnslu
hafa skilning á rekstrarstöðu
þeirrar atvinnugreinar, sem þeir
vinna við. Hins vegar hefur
meiri hluta ríkisstjórnarinnar
skort skilning á því að hún gat
ýmislegt gert til þess að létta
rekstrarkostnað fiskvinnslunn-
ar, m.a. með breyttri stefnu í
vaxtamálum. Það er réttilega
talað um það að innlendur
kostnaður geri útflutning ósam-
keppnisfæran á erlendum
mörkuðum. Þá beina margir
sjónum að launakostnaði um-
fram annan rekstrarkostnað, en
horfa fram hjá gífurlegum fjár-
magnskostnaði, sem vaxið hefur
meira en aðrir kostnaðarliðir.
Framsóknarmenn hafa lagt sér-
staka áherslu á að stefnunni í
vaxtamálum verði breytt. Þeir
hafa ekki fengið því framgengt í
ríkisstjórninni vegna andstöðu
samstarfsflokkanna.
Forystumenn Alþýðuflokks-
ins hafa reynst jafn ófúsir að
slaka á markaðsstefnunni í
vaxtamálum og sjálfstæðis-
menn. Enn er þó von til að á
þessu geti orðið breyting, ef
framsóknarmenn halda áfram
að sækja það mál af einurð og
festu innan ríkisstjórnarinnar.
And-byggðastefna
Pegar rætt er um atvinnumálin
og ástand efnahagslífsins, þá
hlýtur mönnum að koma í hug
sú þróun sem er að verða í
landsbyggðarmálum. Margir sjá
það fyrir sér að línurnar milli
höfuðborgarsvæðisins og ann-
arra landshluta séu að skerpast,
að togstreitan milli borgarbúa
og landsbyggðarfólks fari vax-
andi. Ekkert vafamál er að þró-
unin fer í þessa átt og er út af
fyrir sig ekki nýtt fyrirbrigði.
Hins vegar er það nýtilkomið og
á sér ekki langa sögu, að and-
byggðastefna - sem svo má kalla
- eigi jafn mikinn hljómgrunn
meðal áhrifamanna eins og
ástæða er til að ætla. í sinni
grófustu mynd hefur and-
byggðastefnan það markmið að
ísland verði borgríki við Faxa-
flóa. E.t.v. verða ekki margir til
þess að viðurkenna fyrir öðrum
að þeir sjái byggðina óhjá-
kvæmilega þróast á þann veg, en
undir niðri blundar trúin á að
hjá því verði ekki komist að
byggð dragist saman í landinu
enn frekar en orðið er.
Rekstrareiningar
Eftirtektarvert er að í umræð-
um þeim, sem orðið hafa um
afkomu útflutningsframleiðsl-
unnar undanfarna mánuði, hef-
ur verið að því vikið að rekstrar-
einingar í þessum atvinnugrein-
um, ekki síst fiskvinnslunni, séu
of litlar. Hugleiðingarnar um
smæð rekstrareininganna hafa
gjarnan leitt til þeirrar niður-
stöðu að nauðsynlegt sé að
stækka þær. Við ríkjandi að-
stæður getur slík stefna ekki
orðið til annars en að fækka
fiskvinnslustöðvum í landinu,
leggja þær niður á sumum
stöðum, en stækka þær á öðrum.
í huga sfnum geta menn auð-
veldlega séð hvaða afleiðingar
slík stefna myndi hafa fyrir
byggð og búsetu fólks. En menn
híjóta þá einnig að spyrja sig
þeirrar spurningar, hvort svo
afdrifarík uppstokkun á um-
ræddri atvinnugrein svari kostn-
aði, þegar málið er skoðað í
heild og látið tengjast fleiri sam-
félagsviðhorfum en þeim sem
snerta talnarök rekstrarhag-
fræðinnar nú um stundir, enda
ekki sjálfgefið að þau standist
gagnrýni út af fyrir sig, hvað þá
meira. Hagfræðikenningar
koma og fara.
Fiskvinnslan
og landsbyggðin
Byggðastefnan á vissulega í
vök að verjast fyrir andbyggða-
stefnunni, og það því fremur ef
byggðastefnumenn sjálfir eru að
missa trúna á ýmis haldbestu
rökin fyrir stefnunni. Til þeirra
teljast ekki síst þau rök að
sjávarútvegur og fiskvinnsla séu
betur sett úti um Iandsbyggðina
en í Reykjavík. Fram til þessa
hefur varla verið ágreiningur
um, að verkaskipting að þessu
leyti væri eðlileg milli höfuð-
borgarsvæðis og landsbyggðar.
Um flest gátu menn deilt, en
ekki þetta atriði. Samt er það
svo að sú stefna hefur átt vax-
andi fylgi að fagna að
„hagkvæmt" sé að flytja út í
verulegum mæli óunninn fisk til
sölu á uppboðsmörkuðum í
Englandi og Þýskalandi, þótt
vitað sé að 50-90% af þessum
fiski er seldur til vinnslu í hrað-
frystihúsum í þessum löndum í
beinni samkeppni við fram-
leiðslu íslenskra vinnslustöðva,
auk þess sem slíkir uppboðs-
markaðir eru bæði frumstæðir,
• gamaldags og brigðulir og engin
sönnun fyrir því að þeir skili
þeim hagnaði í þjóðarbúið, sem
íslensk fiskvinnsla gerir, þar sem
veiðar og vinnsla eru skipulagð-
ar sem ein heild og samvirk
framleiðslukeðja til þess að ná
sem víðtækustum hagnaði fyrir
þjóðarbúið. Allt of margir hafa
gleypt við kenningunni um ís-
fisksölu á skyndimörkuðum er-
lendis af ótrúlegu fyrirhyggju-
leysi, sem nauðsynlegt er að
endurskoða í ljósi fenginnar
reynslu. Kenningin um aðskiln-
að útgerðar og fiskvinnslu er
ekki til neinna þrifa fyrir þjóðar-
heildina. Hún er auk þess and-
stæð byggðastefnu út af fyrir sig.
Rekstrarskipulag sjávarút-
vegsgreina skiptir höfuðmáli fyr-
ir landsbyggðina og þróun
hennar. Á því hefur engin breyt-
ing orðið. Framkvæmd byggða-
stefnu veltur enn á því hvernig
uppbyggingu sjávarútvegsgreina
verður hagað. Auðvitað kemur
þar fleira til. Hlutur landbúnað-
arins er ekki vanmetinn, þótt
rækilega sé nú bent á mikilvægi
sjávarútvegs fyrir viðhald
byggðar í landinu. Þáttur sam-
göngumála og félagslegrar upp-
byggingar í víðasta skilningi er
heldur ekki gleymdur. Nýjar
atvinnugreinar og stuðningur
við nýsköpunarhugmyndir eru
einnig nauðsynlegar fyrir farsæl-
an árangur byggðastefnunnar.
Mikilvægast er að umræður um
byggðamál verði teknar upp
með sama áhuga og var fyrir
15-20 árum, sömu trú á gildi
byggðastefnunnar fyrir íslenskt
þjóðfélag og þjóðartilveru.
Þjónusta eða brask
Eins og hér hefur verið bent á
hefur orðið alvarleg breyting til
hins verra á afkomu atvinnulífs-
ins. Hjá því verður ekki komist
að ríkisstjórnin taki efnahags-
ástandið til gagngerrar athugun-
ar. Fyrirtæki, sem skiluðu góð-
um hagnaði fyrir einu ári, eru nú
rekin með miklum halla. Þetta
ástand á ekki síst við úti á
landsbyggðina þar sem gjaldeyr-
isöflunin á sér stað, en sncrtir
alla útflutningsframleiðslu, hvar
sem hún er stunduð eins og
dæmið af Granda h/f í Reykja-
vík sýnir. Innflutningsfyrirtæki í
Reykjavík hafa hins vegar aldrei
haft meiri umsvif og meiri gróða
að því er virðist.
Hins vegar á smásöluverslun
við mikla afkomuörðugleika að
stríða og augljóslega tímabært
að fara rækilega ofan í skipulag
hennar til þess að koma henni á
réttan kjöl, enda brýnt hags-
munamál almennings að versl-
unarskipulagið sé skynsamlega
upp byggt og tiltæk verslunar-
aðstaða nýtt af hagsýni. Slíku er
síst til að dreifa eins og sakir
standa.
Verslun og viðskipti er sú
þjónustugrein sem skiptir af-
komu almennings lang mestu. Á
undanförnum árum hefur sótt í
það horf að versiun og viðskipti
eru í vaxandi mæli rekin sem
spákaupmennska en ekki þjón-
ustustarfsemi í þágu almenn-
ings. Gróðahyggja markaðs-
stefnunnar hefur tekið völdin,
reyndar hugarfar skyndigróð-
ans, sem að líkindum er nú að
leggja skynsamlega verslunar-
hætti í rúst, ekki aðeins úti um
landsbyggðina heldur einnig í
höfuðborginni. Verslunin getur
ekki til lengdar risið undir brjál-
aðri samkeppni sjálfrar sín um
smíði ævintýrahalla og annarri
offjárfestingu. Kaupmenn og
kaupfélög þurfa í sameiningu að
móta nýja stefnu í verslunarmál-
um, - í þjónustu sinni við al-
menning -, eins konar hófsemd-
arstefnu í verslunarháttum, sem
stefnt sé gegn fjárfestingarbruðli
og auglýsingabraski nýkapital-
istanna.