Tíminn - 23.04.1988, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 23. apríl 1988
llllillllllllllllllillll AÐUTAN illlllllllillllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllll
Bremerhavenbúar laga
sig að aðstæðum
- fiskiðnaður stendur þar með blóma og unnið að því að auka fiskneyslu
Þegar allmörg ríki í Norður-Evrópu færðu landhelgi sína
út í 200 mílur á áttunda áratugnum missti fiskveiðifloti
Vestur-Þýskalands aðgang að mörgum fengsælum fiski-
miðum sem hann hafði stundað um langa hríð. Viðbrögð
margra útgerðarfélaga voru þau að selja skipin.
Yfirvöld í Bremerhaven, einni
helstu fisklöndunarhöfn Þýska-
lands, áttu úr vöndu að ráða við
þessar aðstæður en tóku þá það til
bragðs að landa fiski úr erlendum
fiskiskipum með góðum árangri.
Vegna þessa innflutnings hefur
íbúum Bremerhaven tekist að
halda við sínum aðalatvinnuvegi,
sem byggist á fiski og aftur fiski og
hefur verið að þróast alla tíð í 160
ára sögu þessarar hafnarborgar.
Frá þessari þróun segir í nýlegu
hefti tímaritsins Lufthansa’s
Germany.
Enginnfiskur-engirpeningar
Vegna þessarar þróunar í fisk-
veiðiflota Þjóðverja sjálfra hafa
þeir orðið að laga sig að nýjum
aðstæðum. Gott dæmi um góðan
árangur er Dieter Ehsemann skip-
stjóri og 5 manna áhöfn hans á
skuttogaranum Stoertebecker.
Nafnið Stoertebecker er fengið
af alræmdum sjóræningja sem at-
hafnaði sig á Norðursjónum um
aldamótin 1400. Hvað Ehsemann
varðar er Stoertebecker meira en
skip, togarinn er líka vitni um
framtak skipstjórans sem lagði
sjálfur mikla fjármuni í fyrirtækið.
Af eigin fé lagði hann fram 700.000
þýsk mörk, auk bankaláns sem
nemur 1,3 milljón þýskra marka og
fékk þá ríkisstyrk til viðbótar að
upphæð 1,7 milljón mörk. Fyrir
þessa upphæð gat hann keypt glæ-
nýtt skip 1983. Áhöfnin, sem telur
5 manns, fær enga kauptryggingu
en í staðinn fær hún prósentuhlut
af ágóðanum af veiðinni. Enginn
fiskur, engir peningar. Einn sjó-
mannanna orðar það svo: Við
erum allir á sama báti.
1 10 daga veiðiferð utan Noregs-
stranda fengu þeir yfir 140.000 kíió
af ufsa og skipstjórinn ákvað að
aflinn væri „viðunandi". Þá var
snúið heim á leið.
Þegar netið hefur verið lagt aftur
eftir gott „hal“ fara sjómennirnir
að gera að fiskinum. Hér áður fyrr
hefðu þeir þurft að standa í aðgerð-
inni á dekki, óvarðir fyrir vindi,
kulda og úrkomu. En nýtísku
veiðiskip eins og Stoertebecker
eru útbúin færiböndum, sem flytja
fiskinn undir þiljur. Þar hefjast
sjómennirnir handa, rista fiskinn á
kvið og draga innan úr. Þetta er
leiðigjörn og einhæf vinna og tekur
marga klukkutíma að gera að
aflanum, en sjómennimir vita að
tekjurnar þeirra fara nákvæmlega
eftir afköstunum og meiri hvatn-
ingu þurfa þeir ekki.
Áður var aðaláhætta fiskveiði-
mannanna bundin því að stunda
vinnuna í vondum veðrum. Nú á
dögum er mikilvægast að þora að
taka fjárhagslega áhættu. Dieter
Ehsemann sýndi af sér sérstaklega
mikinn kjark, þegar hann vogaði
sér að leggja sparifé sitt í skipakaup
á sama tíma og fiskiflotinn var að
dragast stórlega saman. Á síðustu
25 árum hefur flotinn dregist sam-
an úr 190 skipum með heimahöfn
í Bremerhaven eða Cuxhaven í
aðeins 13. Útgerðarmennirnir
gripu til þess ráðs að selja skipin
vegna þess að við blasti að þeir
misstu aðgang að mikilvægum
fiskimiðum í Norður-Evrópu. T.d.
fóru íslendingar að færa út land-
helgi sína þegar 1958, allt frá 4
sjómílum til 200 sjómílna, í þeim
tilgangi að stemma stigu við ofveiði
útlendinga.
„Bandalags hafið“
bjargar miklu
Vestur-Þýskaland hefur stutta
strandlengju og hefði landið ekki
átt aðild að Efnahagsbandalagi
Evrópu hefði það orðið að sjá
alveg á eftir úthafsveiðiflota
sínum. Aðildarríki bandalagsins
settu sjálf á eigin 200 mílna land-
helgi 1977 og mynduðu þannig
„Bandalags haf“. Með vandlegu
skipulagi og stjórn getur þetta
svæði gefið af sér allt að þrjár
milljónir tonna af fiski á ári. Há-
mark alls afla er ákveðið með
reglulegu millibili. Á síðasta ári
fékk Vestur-Þýskaland 12,6% afl-
ans í sinn hlut eða 346.000 tonn af
fiski. En þó að stjórnvöld hafi lýst
ánægju sinni með þennan „góða
árangur af samningum“ er fjár-
hagsstaða margra skipaeiganda
afar óviss. Oft tekst ekki að veiða
upp í kvóta, vegna þess að aflinn
hefur minnkað vegna líffræðilegra-
og loftslagsþátta. Og oft eru netin
tóm vegna þess að fiskurinn er
horfinn úr sjónum vegna ofveiði.
Ormafárið í haust olli miklum
skaða - en hafði líka í för
með sér umbætur
Þegar ormar fundust í ferskum
og pækilsöltuðum fiski skapaðist
skelfing í fiskiðnaðnum í haust er
leið. Sums staðar féll veltan niður
um 80% og nokkur fyrirtæki í
Hamborg og Bremen urðu að
leggja upp laupana. Viðskiptavinir
fylltust ógeði á fiski þegar band-
ormarnir fundust vegna þess að
þessir ormar eru ekki einungis
ólystilegir, þeir geta líka verið
heilsuspillandi.
Þegar viðskiptavinir hættu að
kaupa fiskinn urðu fiskverkendur
að setja niður ljósaborð í fisk-
vinnslunni til að hreinsa bandorm-
ana úr fiskflökunum og skera burt
stykkin sem verst voru farin. Önn-
ur afleiðing er sú að vísindamenn
við Fiskveiðistofnun sambandslýð-
veldisins, sem hefur aðalbæki-
stöðvar í Hamborg og útibú í
Bremerhaven, munu framvegis
sinna meira rannsóknum á alls
kyns ormum sem taka sér bólfestu
í fiski.
Þýskir fiskifræðingar stunda líka
rannsóknir til að ákveða stærð
fiskstofna og ástandið í sjónum og
eru niðurstöður þessara rannsókna
lagðar fram í formi ráðlegginga til
opinberra stjórnunarstofnana um
tímabundið bann á veiðum vissra
fisktegunda á vissum svæðum, eins
og t.d. síld í Norðursjónum, til að
komast hjá ofveiði. Þetta er gert í
því augnamiði að koma upp sterk-
ari stofnum á löngum tíma.
Annars konar rannsóknir koma
líka fiskiðnaðinum til góða: vís-
indamenn hafa verið að þróa nýjar
veiðiaðferðir, s.s. notkun sérstakr-
ar tegundar neta sem sparar orku
þegar þau eru höluð inn og draga
þannig úr rekstrarkostnaði. Líf-
fræðingar fylgjast með ferðum
fiska á tveim rannsóknarskipum,
og geta þannig upplýst sjómenn
um hvar líklegast er að þeir komist
í gott fiskirí.
Þjóðverjar veiða sjálfir
aðeins 25% - afganginum
landa erlend skip
Stoertebecker snýr aftur til
heimahafnar í Bremerhaven eftir
tveggja vikna útiveru. Fiskurinn
sem fyrst var veiddur er nú 11 daga
gamall og þess vegna verður að
landa eins fjótt og frekast er mögu-
legt. Verkamenn, sem fá greitt
visst á einingu, hífa kassana hátt og
tæma innihaldið hratt á færiband,
sem rennur beint inn í uppboðssal-
inn. Umgengni við fiskinn fer fram
með handsnertingu allt frá því
hann er veiddur þar til hann er
kominn á markað.
Meira en 90.000 tonnum af fiski
var landað í Bremerhaven á árinu
1986. Meira en helmingur alls
fersks fisks sem landað er í vestur-
þýskum hafnarborgum skiptir um
eigendur hér. En vegna þess hvað
þýski fiskveiðiflotinn hefur dregist
gífurlega saman veiða þýskir sjó-
menn aðeins 25% af öllum þeim
fiski sem kemur þar á markað,
afgangurinn er úr erlendum
skipum. fslendingar, Norðmenn og
Bretar flytja mestan hluta fisksins
til Bremerhaven nú orðið. Borgin
er orðin aðalmiðstöð viðskipta
með frystan fisk frá þessum
löndum, þar sem allt að 98% af
þeim fiski sem til Vestur-Þýska-
lands kemur fer um Bremerhaven.
Einokunarfyrirtæki í eigu
borgarinnar - tryggir
sanngjarnt verð
Einokun á því að ferma og
afferma skip er í höndum fyrir-
tækisins Fischereihafen Betriebs-
gesellschaft, sem starfrækir fiski-
höfnina og gengur undir skamm-
stöfuninni FBG í daglegu tali.
Eigandi er aðeins einn, borgríkið
Bremen. FBG tekur út til einkafyr-
irtækja vöruhús, fiskvinnslustöðv-
ar og aðra aðstöðu á um 200.000
fermetra svæði í fiskiskipahöfn-
inni. f þjónustu FBG eru líka
verkamennirnir sem landa úr
Stoertebecker og vinna sumir
þeirra á næturvakt.
Eftir að fiskinum hefur verið
landað er næsta skrefið uppboðið.
sem FBG heldur á hverjum virkum
degi kl. 7 að morgni. Ufsinn hans
Ehsemanns skipstjóra fer undir
hamarinn í 550 metra löngum upp-
boðssal. Hvítu kassarnir, fullir af
ísuðum fiski, standa í röðum sem
þröngt er á milli og bíða þess að
verða seldir.
Stórkaupendurnir í Bremerha-
ven virða fiskinn vandlega fyrir
sér, taka stöku sinnum einn upp og
vega hann hugsandi í hendi sér og
þefa af tálknunum. Þannig ganga
þeir úr skugga um hversu ferskur
fiskurinn er, en ferskleikanum er
svo viðhaldið með réttri vinnslu og
stöðugri kælingu. Vegna þess hvað
fiskur skemmist fljótt var hans
ekki neytt að neinu ráði nema í
strandhéruðum allt þar til langt var
liðið á 19. öld. En eftir því sem
nýtískulegur kæliútbúnaður var
aukinn og endurbættur, sem hægt
var að beita jafnóðum og fiskurinn
var veiddur, var unnt að halda
fiskinum ferskum miklu lengur.
Auk þessarar þróunar reyndist út-
breiðsla járnbrautarkerfisins vel
við að dreifa fiskinum lengra inn í
landið. Þegar fiskurinn er kominn
þangað grandskoða viðskiptavin-
irnir hann ekki síður en heildsal-
arnir í Bremen, vel vitandi að
alþýðuvísdómurinn um að ferskur
fiskur þefji ekki er í fullu gildi.
Þó að vitneskjan um veiði, þann
afla sem landað er og heildartekjur
hljóti að vera mismikil, ber ysinn
og þysinn í uppboðssalnum mjög
áþreifanlega með sér að hér er svo
sannarlega um að ræða markað við
sjávarsíðuna. Uppboðshaldarinn
hefur komið sér fyrir í handkerru
sem verkamaður dregur meðfram
kassaröðunum. Stórkaupendurnir
gefa merki með næstum ósýnilegri
hreyfingu vísifingurs þegar þeir
gera tilboð og uppboðshaldarinn
notast við hljóðnema þegar hann
kallar upp talnarununa sína, verðið
á pundi, svo að hún heyrist um
allan salinn.
Uppboðshaldararnir eru starfs-
menn FBG og það er yfirlýst stefna
fyrirtækisins að þeir fái ekki hlut-
deild í söluágóðanum. Það er tii að
tryggja að enginn uppboðshaldari
reyni að hækka verðið framyfir
það sem raunhæft er. FBG er
nefnilega í hlutverki hlutlauss
milliliðar sem ekki er ætlast til að
skili gróða, heldur á það að tryggja
að bæði fiskimennirnir og stór-
kaupendurnir 45, sem leyfi hafa til
að höndla á svæðinu fái sanngjarna
verðlagningu.
Klukkustundu síðar er ekki ann-
að að sjá en að Ehsemann skip-
stjóri sé ánægður, ufsinn hans hef-
ur fært honum 109.000 þýsk mörk.
Þegar skattar og laun hafa verið
dregin frá hefur hann nettó hagnað
sem nemur 90.000 mörkum og þá
eru líka sjómennirnir hans ánægð-
ir, þar sem þeir fá 45% af ágóðan-
um í sinn hlut.
Þrátt fyrir aukna iðnvæðingu eru
fiskveiðar áfram veiðiskapur og
árangurinn er aldrei fyrirfram
tryggður, sem aftur hefur í för með
sér talsverða áhættu. En árið 1987
var hagstætt Ehsemann skipstjóra
og nýtískulega skipið hans gerði
honum kleift að ná inn hagnaði.
Ástæðan til hinnar góðu útkomu
Ehsemanns skipstjóra byggist ekki
eingöngu á því að hann sé aflakló,
eins og áhöfnin hans heldur þó
fram, heldur má líka rekja hana til
tækjabúnaðar sem er honum til
aðstoðar við að finna fiskivöður.
Meðal tækjanna er bergmálsdýpt-
armælir og annað tæki með tveim
skjám sem sýna hvaða fisktegundir
og af hvaða stærð eru að svamla í
netið. Aflesturinn af tækjunum
þarfnast sérfræðilegrar túlkunar
sem merkir að skipstjórinn þarf í
raun og veru að geta treyst á
eðlishvöt ekki síður en reynslu.
Það er ekki af tilviljun sem
Stoertebecker á heimahöfn í
Bremerhaven. Lega borgarinnar
er mjög hagkvæm, beint á strönd-
inni sem hentar bæði fiskveiðiskip-
um og viðskiptum, og tengist mark-
aðnum innar í landinu um ár og
fljót. Borgin Bremen stofnaði
Bremerhaven sem hafnarborg sér
til handa fyrir 160 árum, þar sem
Geestefljót rennur saman við Wes-
er og þar sem Weser rennur út í
Norðursjóinn. í síðari heimsstyrj-
öld eyðilögðust 97% Bremerhaven
í loftárásum bandamanna. Eftir
stríðið var hafnarborgin endur-
byggð, þ.e.a.s. nær lagi væri að
segja hafnaborgin. Þarna var
málmgrýtishöfnin, farþegahöfnin,
kaupskipahöfnin, gámastöðin,
bílastöðin, bananaaðstaðan og
fiskihöfnin, allar milli íbúðahverf-
anna og vatnsins. Nú er borgin
líkust járnbrautarstöð í fjöruborð-
inu.
Bremerhaven á nú allt sitt undir
fiskiðnaðnum, sem veitir 6000
manns vinnu við höfnina eina, en