Tíminn - 20.04.1989, Blaðsíða 20

20 Tíminn
Fimmtudagur 20. apríl 1989
AÐ UTAN

lll!!lll!!III!ll!lllllllll!!!l!llll!lll!iill!!|||||||||!
llllllllllilllllllllllllllllllli
Adolf Hitler 100 ára:
„Hryðjuverkamaður
aldarinnar“
Adolf Hitler fæddist í Braunau-am-Inn í Austurríki 20.
apríl 1889. Engan grunaði þá að þarna væri í heiminn borinn
sá maður sem nokkrum áratugum síðar var orðinn voldugasti
maðurinn á meginlandi Evrópu og jafnframt sá illræmdasti.
Ritstjóri þýska vikublaðsins Der Spiegel, Rudolf Augstein,
hikar ekki við að nefna hann „Hryðjuverkamann aldarinnar“
á forsíðu rits síns í tilefni af aldarafmæli Hitlers.
Sjálfsagt hefur um fáa aðra verið
eins mikið ritað og sagt, bæði satt og
ósatt, og sennilega hefur enginn
maður verið eins hataður og hann
enda er skrifað fyrst og fremst á hans
reikning að hafa hrint af stað síðari
heimsstyrjöldinni sem þegar yfir
lauk hafði kostað tugi milljóna lífið
og Evrópa var orðin rjúkandi rúst.
Sögulegar skýringar segja að endi
hafi loks verið bundinn á síðari
heimsstyrjöldina, sem hófst með
innrás Þjóðverja í Póiland 1. sept-
ember 1939, með kjarnorkuspreng-
ingunum yfir japönsku borgunum
Hiroshima og Nagasaki 6. og 8.
ágúst 1945, en þá hafði Hitler verið
dauður í rúma þrjá mánuði. En
Hitlers verður áreiðanlega ekki síst
lengi minnst fyrir að hafa tekist að
útrýma því sem næst evrópskum
gyðingum með skipulögðum hætti.
Sex milljónir gyðinga í Evrópu létu
lífið á meðan Hitler fór sínu fram á
meginlandi Evrópu á árunum 1933-
1945 og sýndu nasistar fádæma
grimmd og dugnað við framkvæmd
þeirrar áætlunar að gera Evrópu
„gyðinglausa".
En hvernig mátti það ske að
fátækur, lítt menntaður Austurríkis-
maður gat náð slíkum tökum á hinni
hámenntuðu þýsku þjóð sem gat
státað af að hafa fóstrað mörg mikil-
menni sögunnar, bæði á andlegum
og veraldlegum vettvangi, að hún
léti viðgangast yfirgang hans og
grimmd? Það hefur lengi verið þjóð-
um heims ráðgáta, enda hefur málið
verið svo viðkvæmt að það er ekki
lengra síðan en í haust að forseti
vestur-þýska þingsins, Philipp Jenn-
inger, varð að segja af sér því
embætti eftir að hafa gert tilraun til
að setja fram skýringar á uppgangi
nasista í Þýskalandi á fjórða áratugn-
um í ræðu til minningar um að 50 ár
voru liðin frá hinni illræmdu „krist-
allsnótt" 9. nóvember 1938, en þá
var um allt Þýskaland gerður aðsúg-
ur að gyðingum og eigum þeirra, og
sýnagógurnar þeirra brenndar óg
vanhelgaðar.
Rudolf Augstein, ritstjóri, gerir
samt sem áður tilraun til að setja
fram sínar eigin skýringar í blaði
sínu frá 10. apríl sl.
Versalasamningarnir
og „stríðsskaðabótalygin"
1. janúar 1933 voru af 66 milljón-
um íbúum Þýska ríkisins 5,8milljón-
ir atvinnulausar og þá eru ekki
meðtaldir þeir 242.000 sem voru í
atvinnuleysisbótavinnu. Það er ekki
saman að jafna því félagslega örygg-
isneti sem við þekkjum nú og því
sem þá fyrirfannst.
4. janúar 1933 fór ríkisstjórnin,
þar sem enginn nasisti átti sæti, fram
á það við yfirvöld í Washington að
afborgun af stríðsskaðabótum (frá
fyrri heimsstyrjöld) og kostnaði við
hersetu sigurvegaranna, sem á að
fara fram 31. mars, verði frestað.
Stríðinu hafi lokið 1918 en enn eigi
ríkið forminu samkvæmt að vera að
borga fyrir það.
Það var einmitt „stríðsskaðabóta-
lygin“ sem rak rhenn eins og nóbels-
verðlaunahafann Werner Heisen-
berg í slagtog með nasistum. Það er
ekki vefengt að ríki Vilhjálms keis-
ara átti meiri þátt í því að stríðið
braust út 1914 en nokkurt annað
ríki. En réttlætti það að lýðveldið,
sem stofnað var eftir fall keisarans,
var neytt til að skrifa undir yfirlýs-
ingu um að keisararíkið eift saman
ætti sök á stríðinu og látið greiða
eins milljarðs ríkismarka skaðabæt-
ur í 40 ár?
í þinginu (Reichstag) sátu eftir
kosningarnar 6. nóvember 1932
nasjónalsósíalistar með 33,1% at-
kvæða og Moskvuhlýðnir kommún-
istar með 16,9%. Yfirlýstir fjendur
lýðveldisins, þeir óyfirlýstu eru ekki
taldir með, eru 50% kjósendanna og
flokkur nasista er öflugastur flokka
á þinginu. Óvinir Hitlers lögðu
höfuðið í bleyti til að koma í veg
fyrir að hann næði yfirhöndinni og
ætluðu að beita brögðum. Hinden-
burg forseti er orðinn gamall og
ráðvilltur og veit ekki í hvorn fótinn
á að stíga.
Útkoman úr bralli andstæðinga
Hitlers er sú vitlausa niðurstaða sem
úrslitunum réði. Hitler, sem var
ríkisfangslaus á árunum 1925-1932,
hafði framúrskarandi pólitíska hæfi-
leika og var óumdeildur foringi í
sínum herbúðum. Hann hafði fyrir
löngu gert sér grein fyrir að hann
mátti ekki taka við varakanslara-
embætti, eins og sumir flokksfélagar
réðu honum til. Allt eða ekkert, er
það sem hann stefnir að.
Þannig lætur hann gjarna lítið á
sér bera ef hann bara fær embætti
ríkiskanslara. Öflugasti stjórnmála-
flokkurinn stendur að baki hans.
Hann umber óþekktan yfirliðsfor-
ingja sem ráðherra ríkisvarðliðsins,
sem á að heita skjólstæðingur hins
afgamla og mútuspillta Hinden-
burgs. Hann lætur sér nægja að
innanríkisráðuneytið í Prússlandi
falli í skaut hinum valda- og fégráð-
uga Hermann Göring. Prússland er
ríki í ríkinu og prússneska lögreglan
heyrir undir innanríkisráðherrann.
Hitler hafði komið gífurlega miklu
í verk í skipulagsstarfi síðan 1921.
En mesta hugsunarafrekið er þó að
hann viðurkennir að hann verði að
ná völdum á löglegan hátt.
Aðalskipulag Reykjavíkur 1984-2004
Greinargerð og kort
Er til sölu á eftirtöldum stöóum:
Bókabúó Braga, Laugavegi 118
Bókabúó Lárusar Blöndal, Skólavörðustlg 2
Bókabúð Máls og menningar, Laugavegi 18
Bókaverslun ísafoldar, Austurstræti 10
Bóksala studenta, Studentaheimilinu við Hringbraut
Penninn, Austurstræti 10, Kringlunni 10 og Hallarmúla 2
Borgarskipulag Reykjavíkur, Borgartúni 3 (þriðju hæð)
Borgarskipulag Reykjavíkur
Kanslari á löglegan hátt
Hindenburg kemst loks að þeirri
niðurstöðu að besta lausnin á stjórn-
arvanda ríkisins væri sú málamiðlun
að gera Hitler að ríkiskanslara. Til
að öðru vísi hefði mátt fara hefði
þurft annan Schleicher kanslara og
annan Hindenburg í forystu, annað
stríð, annan ósigur og annan um-
heim. Hinn „hlédrægi“ Hitler, með
hina mikilfenglegu hetju Göring og
áróðursmeistarann holla Göbbels
við hlið sér, hafði náð markmiði
sínu.
30. janúar 1933 voru orðnar yfir 6
milljónir atvinnulausra í Þýskalandi,
auk 275.000 sem gjarna vildu fá
starf. Hitler tilkynnti umfangsríka
atlögu að atvinnuleysinu.
27. febrúar kveikti hollenski an-
arkistinn og kommúnistinn Marinus
van der Lubbe í þinghúsinu. Hér var
tækifærið komið sem Hitler hafði
beðið eftir og nú var látið til skarar
skríða.
Göring fékk fullt framkvæmda-
vald í Prússlandi úr hendi Hitlers.
Það líða ekki nema fáir mánuðir þar
til í öllu ríkinu eru engir stjórnmála-
flokkar lengur og engin stéttarfélög,
engin sjálfstæð fylki, það eru aðeins
kirkjurnar sem enn starfa sem sjálf-
stæðar einingar. Fjórir valdaþættir
eru greinanlegir, Hitler sjálfur, yfir-
maður SA-sveitanna Ernst Röhm,
ríkisvarðliðið og hinn ellimóði Hind-
enburg.
En þrátt fyrir skelfinguna, að
hálfu leyti óblóðuga og að hálfu leyti
blóði drifna, sem fylgdi f kjölfar
þinghússbrunans fær Hitler ekki
nema 43,9% atkvæða í þingkosning-
unum 5. mars 1933 í hlut þess
einsflokks kerfis sem hann í raun er
búinn að koma á. Sé tekið mið af
þeim 37,4% sem hann fékk í júlí
1932 án þess að beita ógnunum og
skelfingu getur það varla talist glæsi-
legur árangur. Hann sviptir þingið
völdum með aðstoð kaþólska miðju-
flokksins með „heimildarlögum"
sem líkjast mest stjórnlagarofi. Það-
an í frá hefur þingið engu hlutverki
að gegna öðru en sem leiktjöld.
„Nótt hinna löngu hnífa“
Þegar brotin var á bak aftur svo-
kölluð „Röhm-bylting“ í lok júní
1934, eru á „nótt hinna löngu hnífa"
myrtir 83 manns, gamlir baráttufé-
lagar Hitlers, gamlir bandamenn og
óþægilegir andstæðingar. Gamlir
reikningar eru gerðir upp.
2. júlí 1934 rekur Hitler fornvin
sinn Ernst Röhm, stofnanda SA sem
var eitt fórnarlamba nætur löngu
hnífanna, dauðan úr SA og nasista-
flokknum og fram í dagsljósið kemur
maður að nafni Heinrich Himmler,
sem kemur sér í stöðu yfirmanns SS.
Lúðvíg
Afmæliskveðja
í dag á einn merkasti maður
sögunnar 100 ára afmæli. Ferill
Adolfs Hitlers fyrirfinnst ekki í ver-
aldarsögunni, svo einstakur er hann.
Hann hafði mikla og fjölbreytilega
hæfileika, svo að naumast verður til
jafnað. Baráttuhug, viljastyrk, misk-
unnarleysi. Þar við bætist skipulags-
gáfa, sem ekki á sinn líka. Hann
sópaði burtu spillingu og rotnun
Weimar lýðveldisins nánast með einu
pennastriki. Hitler sannaði heimin-
um, að unnt er að gera stóra hluti án
þess að hafa mikla menntun, án þess
að vera af stórum ættum og án þess
að hafa peninga. Þó var vettvangur
hans eitt menntaðasta ríki heims, og
öllu snéri hann við á örskömmum
tíma. Það er mál manna, að þegnum
Þýskalands hafi ekki liðið betur en í
stjórnartíð hans, þegar hann hafði
útrýmt atvinnuleysi og þeirri niður-
lægingu og úrkynjun, sem því fylgir.
Hann var á hátindi ferils síns 1.
september 1939, þegar heimsstyrj-
öld II braust út.
Ég fer ekki út í þá sálma, hver
henni olli - í hans landi eða öðrum
löndum. Um hitt verður ekki deilt,
að hann var mikill foringi. Hann
markaði spor í sögunni, og áhrifa
hans gætti á jarðkringlunni allri.
Hvað sem öllum voðaverkum líður,
fara engar sögur af því, að hann hafi
deytt nokkurn mann. Er það meira
en sagt verður um suma þá, sem nú
ráða ríkjum. Hann vann einn - með
örfáum aðstoðarmönnum, nánast
einum fjármálamanni, Hjalmar
Schact, er sá um þá hlið mála. Hann
þurfti ekki eitthundrað og fimmtíu
blýantsnagara eða skrifstofurápara,
sem ekkert gagn gera, nema íþyngja
skattborgurum. Við eigum að skoða
þessa hluti, hin óviðjafnanlegu
afrek, en ekki styrjaldarslysið, á
hinum stórmerku tímamótum.
Lúðvíg Eggertsson
6183-3307
Goðheimum 26, Rvk.