Tíminn - 20.04.1989, Blaðsíða 21

Fimmtudagur 20. apríl 1989
Tíminn 21
Foringinn var Adolf Hitler kallaður af aðdáendum sínum sem þótti hann hafa
endurreist virðingu Þjóðverja og Þýskalands. Hann dró stórlega úr
atvinnuleysi, m.a. með því að gangast fyrir gerð fyrstu hraðbrautanna. Hér
er hann á leið að taka skóflustungu að einhverju stórvirkinu.
Atvinnuleysi minnkar
og borgurum léttir
Nú eru ekki lengur sex milljónir
atvinnulausra í landinu, þeir eru
ekki nema 2,5 milljónir.
Þó að merkilegt megi virðast finn-
ur borgarastéttin, ruddaleg og ótta-
slegin í senn, til léttis eftir atburði
lönguhnífanætur. Þar féll fyrst og
fremst í valinn forystusveit SA-
manna, sem réttilega var litið á sem
óeirðaseggi. Og Hitler notaði tæki-
færið og kom af stað dylgjuherferð.
Hafði kannski átt að leiða saman í
einn farveg kaupbannið á verslanir
gyðinga um allt þýska ríkið í apríl-
byrjun 1933, bókabrennurnar 10.
maí og mátti skrifa þetta allt á
reikning SA-sveitanna?
Hitler þurfti nú bara að yfirstíga
eina hindrun á leið sinni til að ná
alvaldi og almættið sjálft kom hon-
um þar til hjálpar. 2. ágúst 1934 dó
Paul von Hindenburg ríkisforseti.
Nú gæti ekkert stöðvað Hitler nema
veikindi (hann hafði sjálfur trú á að
hann yrði ekki langlífur) eða ein-
stakur árásarmaður hindraði hann í
að ná markmiðum sínum. Sagan
segir frá tveim slíkum sem næstum
tókst að ráða hann af dögum.
Hvað aðhöfðust stjórnmála-
foringjar í öðrum löndum?
Hvað aðhöfðust menn í öðrum
löndum í ljósi þeirra blóðugu ódæð-
isverka sem framin voru í Þýskalandi
og allir vissu um? Saga þessara ára
sýnir að Hitler vann einn stóran
pólitískan sigur á fætur öðrum í
samskiptum sínum við erlendar
þjóðir. Hann gerir samninga út og
suður, væntanlega við góðan fögnuð
viðsemjenda sinna, en snýr að vísu
stundum óðar við blaðinu. Og heima
fyrir eru líka unnir sigrar, atvinnu-
leysi heldur áfram að minnka og 1.
október 1936 eru þeir ekki nema ein
milljón og nokkrum dögum fyrr
hafði Hitler opnað þúsundasta hrað-
brautarkílómetrann fyrir umferð.
En stærsti sigurinn á þessum árum
er vafalaust Sumarólympíuleikarnir
1936 sem fóru afar glæsilega fram.
Þýskum borgurum hafði verið
uppálagt að taka á móti erlendum
gestum „meira töfrandi en Parísar-
búar, léttúðugri en Vínarbúar,
fjörugri en Rómarbúar, alþjóðlegri
en Lundúnabúar og hagsýnni en
New Yorkbúar". Franska sendi-
nefndin marséraði inn á leikvöllinn
og heilsaði foringjanum með nasista-
kveðju. Að vísu var það ekki heppi-
legt að mesti sigurvegari leikanna,
Jesse Owens sem vann fern gullverð-
laun var svartur en bót í máli var að
Þjóðverjar unnu til flestra verð-
launa.
Á meðan þessu fór fram gleymdi
Hitler aldrei tveim meginmarkmið-
um sínum, að tortíma Sovétríkjun-
um og gyðingum í Evrópu. En hvert
mál hefur sinn tíma og eins og áður
er sagt var Hitler bráðsnjall stjórn-
málamaður. Enginn gerði sér grein
fyrir þá að hann var vitskertur.
Ja, það varð að viðurkennast að
sjá mátti bletti og hrukkur á Þriðja
ríkinu. Gyðingar urðu að sæta niður-
lægingu og pyntingum. 1935 samdi
óþekktur ráðuneytisembættismaður
skýringar við hin skammarlegu
„Núrnberg-lög“, sem voru upphafið
að þeirri niðurlægingu gyðinga sem
fram að þeim tíma hafði verið óhugs-
anleg.
Það voru settar á fót fangabúðir,
s.s. Dachau, þar sem fólk sætti
barsmíðum og ýmsu enn verra. En
stjórnarandstæðingar sem ekki unnu
beint gegn stjórninni, s.s. fyrrum
þingmaður kommúnista Ernst
Torgler, sem ákærður var og sýknað-
ur vegna þinghússbrunans, eða fyrr-
um yfirborgarstjóri Kölnar, Konrad
Adenauer, urðu ekki fyrir skaða.
Óforbetranlegum andstæðingum
eins og Kurt Schumacher fyrrum
þingmanni og séra Martin Niemöller
var haldið bak við lás og slá.
Hvað átti venjulegur borgari
að halda um þessa stjórn?
Hvað átti venjulegur borgari, sem
ekki var neinn sérstakur andstæðing-
ur nasista, að láta sér finnast um
þessa stjórn? Ekki bara gott, en þó
líka gott. Enginn venjulegur Þjóð-
verji gat vitað að Hitler vildi stríð
umfram allt, m.a.s. nánasti sam-
starfsmaður hans Hermann Göring
vissi það ekki. Enginn gyðingur gat
vitað að ákveðið hafði verið að
ganga af öllum gyðingum dauðum,
ekki einu sinni Göring, Göbbels né
Himmler vissu það.
Og ýmsar rósir bættust í hnappa-
gat Þjóðverja. 7. janúar 1937 giftist
hollenski krúnuarfinn Júlíana fyrr-
um SS-hershöfðingjanum Bernhard
von Lippe-Biesterfeld. 7. janúar
1937 tilkynnir Hitler komu Volks-
wagens. 11.-23. október er fyrrver-
andi konungur Englands sem var
nýbúinn að segja af sér konungdómi
til að giftast ástkonu sinni, Wallis
Simpson, og ber nú titilinn hertoginn
af Windsor í heimsókn hjá Hitler í
Obersalzberg. 25. nóvember hlýtur
Leni Riefenstahl „Grand Prix“ verð-
launin á heimssýningunni í París við
mikil fagnaðarlæti fyrir mynd sína
um flokksþing nasista, „Sigur
viljans". Og Hitler opnar tvöþús-
undasta kílómetrann af hraðbraut-
um fyrir umferð 17. desember þetta
sama ár.
Og á meðan öllu þessu fór fram og
allt til innrásar Þjóðverja í Pólland
T. september 1939 voru erlendir
stjórnmálaforingjar reiðubúnir að
ræða og semja við Hitler eins og
hvern annan þjóðhöfðingja. Þeir
létu undan yfirgangi hans lengst af
og gerðu sér ekki grein fyrir að það
var ekki friður sem hann vildi heldur
stríð. Enda var hann ekki til friðs
fyrr en hann hafði hrint af stað heilli
heimsstyrjöld.