Tíminn - 07.08.1993, Side 4

4 Tíminn
Laugardagur 7. ágúst 1993
Tímiim
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Timinn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Öivisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoðamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrimsson
Skrifstofur. Lynghálsi 9, 110 Reykjavik Sfmi: 686300.
Auglýsingasfml: 680001. Kvöldsfmar Askrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tfmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verð (lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
r
I ólgusj ó
Það verða hörkuátök í haust, segja bæði fulltrúar út-
gerðar og sjómanna í viðtölum við Tímann. Það gengur
enginn að því gruflandi að engin sátt er um skiptingu
tekna milli útgerðar og sjómanna og enn síður um ráð-
stöfun kvóta, en sjómenn mótmæla harðlega og kalla
kvótabrask. Þá telja bæði sjómenn og útgerðarmenn að
Þróunarsjóður leysi engan vanda, að minnsta kosti ekki
þann sem þeim kemur við.
Kjarasamningar milli útgerðar og sjómanna eru lausir
og veit enginn enn sem komið er hvernig taka ber á þeim
málum, þar sem fiskveiðistefna er óljós og er raunar eng-
in. Nýtt fiskveiðiár hefst um næstu mánaðamót, eða 1.
september, og fyrir þann tíma verður búið að tilkynna út-
gerðum hver fiskveiðikvótinn verður fyrir hvert skip
næstu tólf mánuði.
Lög um stjómun fiskveiða verða að vonum ekki lögð
fram íyrr en þing kemur saman og þá fyrst er hægt að
átta sig á hvernig fiskveiðum skuli hagað og hvernig
hlutaskipti verða. Óvissa er því um allt sem að sjávarút-
vegi snýr, nema að hörkuátök verða á milli útgerðar-
manna og sjómanna. Áreiðanlega blandast fiskverkunin
og landverkafólk inn í átökin og munu deilur magnast
milli atvinnugreina, starfsstétta, landshluta og alls kyns
hagsmunaaðila.
Skattar launafólks eru hækkaðir, en stórfyrirtæki fá
hundmð milljóna í sumargjöf úr ríkissjóði með skatta-
eftirgjöf.
Augljóst er að samningar á vinnumarkaði, sem undirrit-
aðir vom ekki alls fyrir löngu, voru engin þjóðarsátt, ekki
einu sinni vísir að þjóðarsátt, og em enda lítt marktækir.
Til að mynda var samið um lækkun vaxta og lofað aðhaldi
í verðhækkunum.
Gengislækkun, hraðhækkandi verðlag á vöru og þjón-
ustu og síðan hver vaxtahækkunin af annarri er það, sem
Iaunþegar og atvinnuvegir bera úr býtum, og stendur
ekki steinn yfir steini í þeim loforðahlaða sem tryggja átti
að samningamir héldu.
Ljóst er að þorskaflinn hrapar svo langt niður að það er
borin von að afkoma útgerðar verði viðunandi. Þar á ofan
verða aflaheimildir margra annarra tegunda skertar
vemlega, svo að ekki blæs byrlega fyrir undirstöðuat-
vinnuveginum nú þegar nýtt fiskveiðiár er að hefjast.
Skuldsett útgerðarfyrirtæki og fjárvana fiskvinnslu-
stöðvar munu ekki standast þau átök sem framundan
em. Munu fyrirtækin hrífa margt annað með sér í fallinu
og er ógjörningur að spá um til hvers þau ósköp munu
leiða.
Hörkuátökin, sem útgerðarmenn og sjómenn búa sig
nú undir að eiga í hvorir við aðra, em ekki þeirra einka-
mál. Þvert á móti munu þau setja mark sitt á allt þjóðfé-
lagið með margs konar hætti.
Stöðugleiki í efnahagsmálum er rokinn út í veður og
vind, sjávarútvegurinn veltist um í ólgusjó fiskleysis og
skulda, hjaðningavíg hagsmunaaðila eru í sjónmáli og
vinnumarkaðurinn allur í uppnámi.
Ríkisstjórnin leikur sér út og suður og þekkir hvorki
hlutverk sitt né vitjunartíma. Þegar og ef hún gerir eitt-
hvað í málunum, er óhætt að ganga út frá því sem vísu að
það verður of lítið og of seint.
Ef nokkuð heldur okkur fslending-
um saman sem þjóð, þá er það að
tala þetta undarlega tungumál sem
aðeins 250 þúsund hræður skilja. Ef
landar hittast erlendis, er tungu-
málið staðfesting á sameiginlegum
uppruna. Vegna þess hve fáir skilja
þjóðtungu okkar, þurfum við nokk-
uð fyrir því að hafa að ná til um-
heimsins með viðunandi hætti.
Kunnátta í erlendum tungumálum
er þjóðinni lífsnauðsynleg, ef hún á
að komast af í viðskiptum og öðrum
samskiptum í samfélagi þjóðanna.
Góð tungumálakennsla ætti því að
vera ofarlega á baugi í skólakerfmu
og það er ekki nóg að kenna erlend
mál. Okkar eigið tungumál er
margslungið og list að fara rétt með
það. Ég held að það liggi í hlutarins
eðli að maður, sem hefur ekki til-
finningu fyrir sínu eigin móður-
máli, eigi ekki gott með að tileinka
sér aðrar þjóðtungur svo vel sé.
íslensk tunga hefur auðvitað tekið
breytingum í tímans rás. Gömul
orð detta út úr málinu og verða
fomgripir, meðal annars vegna
breyttra atvinnuhátta; orðatiltæki
verða ekki lengur gegnsæ af sömu
ástæðu. Hvemig á ungt fólk að sjá
fyrir sér hvemig er að „hafa bæði
töglin og hagldimar", svo eitthvað
sé nefnt. Ný orð koma inn í málið af
sömu ástæðu. Mörg nýyrði hafa fest
í íslensku máli og unnið sér þegn-
rétt. Allir nota orðin þota og tölva,
sem eru vel heppnuð nýyrði, en yfir
önnur fyrirbrigði eru notuð erlend

Islenskan
og sjálfstæðið
orð lítt eða ekki breytt. Nægir þar til
dæmis að nefna orðið jeppi, sem
fellur vel að íslensku máli.
Metnaður fyrír
tungumálið
Það er ekkert við því að segja að
snara erlendum orðum, ef þau taka
beygingum og öðrum reglum ís-
lensks máls. Þrátt fyrir það er nauð-
syn að málhagir menn hugi að því
hvort tæknimál falli að íslensku
máli. Ég geng út ffá því sem vísu að
við viljum halda tungumáli okkar
og höftim þann heilbrigða metnað
að vilja fara vel með það um leið og
við tileinkum okkur önnur tungu-
mál.
Abyrgð fjölmiðla
Því miður verður að segja að margt
bendir til þess að tilfinningu yngri
kynslóðarinnar fyrir réttri notkun
íslenskunnar hraki. Þetta er mjög
áberandi hjá ungu fólki, sem hefur
atvinnu af dagskrárgerð í fjölmiðl-
um. Það mundi æra óstöðugan að
skrá niður alla þá flóru málvillna
sem heyrist á útvarpsstöðvunum
dag hvem. Skakkar beygingar, af-
bökuð orðatiltæki, allt er þetta dag-
legt brauð.
í sumum tilfellum er fólki vor-
kunn, til dæmis með orðatiltæki
sem eru ekki lengur gegnsæ vegna
breytinga sem hafa orðið á lífshátt-
um þjóðarinnar. Beygingarreglur
og málfræðireglur em hins vegar í
fullu gildi og allt það ágæta fjöl-
miðlafólk, sem hefur atvinnu af því
að skrifa og tala, á auðvelt með að
tileinka sér þessi ffæði, ef eftir því
væri gengið. Því miður virðist á það
skorta. Sennilega er ekki „inni“ að
vanda mál sitt, svo notað sé orðatil-
tæki seinni tíma.
„Nú duttu Danir í
það“
Þegar ég var í skóla í gamla daga,
var það einn skólafélagi minn sem
Jón Kristjánsson skrifar
hafði gaman af því að breyta orðatil-
tækjum. Hann sagði „Nú duttu
Danir í það“ í stað „Nú lágu Danir í
því“ og „Það em ýmisleg höfuð á
kúnni" í stað „Margt er skrítið í kýr-
hausnum". Það var mikið hlegið að
þessu, enda sett ffam til þess. Þessi
ágæti félagi minn hefur greinilega
verið langt á undan sinni samtíð.
Nú mundi vart verða tekið eftir
svona lagfæringum á gömlum og
gildum orðatiltækjum.
Hraðmæltir og hressir
Qölmiðlamenn
Beinar útsendingar í fjölmiðlum,
þar sem auk þess er talað hratt af
hressu fólki, gera miklar kröfur um
kunnáttu í að beita tungumálum
rétt. Því að reka útvarp, sjónvarp
eða blöð fylgir mikil ábyrgð. Venjist
fólk því að hlusta á eða lesa málvill-
ur árið út og árið inn, hrakar ís-
lenskunni smám saman. Tungu-
málið verður ekki samt og áður, til-
finningin fyrir því dofnar og það
sem hættulegast er, fólk missir að
fullu metnaðinn í því að vanda mál
sitt, ekki síst yngri kynslóðin.
Veðurstofan og
þágufallið
Hins vegar er nokkuð langt gengið
í þessu efni, þegar þágufall er kom-
ið inn í kjarasamninga hjá Veður-
stofu íslands. Andkannalegur lestur
aðstoðarmanna á Veðurstofunni á
veðurlýsingum hefur verið í frétt-
um undanfarið. Ef lesa á staðanöfn í
þágufalli á að lesa forsetningamar
líka, annað misbýður máltilfinn-
ingu fólks og sem betur fer virðast
hlustendur veðurfrétta hafa hana
svo mikla að þeir sperra eyrun við
þegar talað er um „Hrauni",
„Kambanesi" o.s.frv.
Það er satt að segja undarlegt að
íslensk málnefnd skuli leggja bless-
un sína yfir að kippa eðlilegri hrynj-
andi málsins svo úr sambandi sem
þama er gert. Vonandi verður þessu
breytt og veðurfréttimar færðar á
sinn gamla tíma í dagskrá ríkisfjöl-
miðlanna, svo að ekki verði frá
manni tekinn enn einn fastur
punktur í tilverunni.
Sjálfstæðið og
tungumálið
Margir kunna að segja sem svo að
þægilegast væri fyrir okkur íslend-
inga að tala bara ensku. Ef svo færi,
yrðum við vart sjálfstæð þjóð til
lengdar. TUngumálið bindur okkur
saman og eflir þjóðemisvitundina.
Góð kunnátta í erlendum málum er
okkur þó bráðnauðsynleg, en það er
nauðsyn að sú fæmi komi ekki nið-
ur á meðferð íslenskunnar. Því er
það mín skoðun að tungumála-
kennslu og þar með íslensku-
kennslu eigi að hefja til vegs og
virðingar. Það er eina leiðin til þess
að skila tungumálinu yfir til yngri
kynslóðarinnar, sem verður að taka
við svo miklum erlendum áhrifum
og tækninýjungum sem íslenskan á
ekki orð yfir.
í kvæði Einars Benediktssonar um
móður sína standa þessar ljóðlínur:
Ég skildi að orð eru á íslandi til
um allt sem er hugsað á jörðu.
Það er kannske einum of mikið
sagt að svo sé, en vissulega er hægt
að fella nýja hugsun að íslensku
máli. Nýyrðasmíð hefur oft tekist
vel og fólk með tilfinningu fyrir
máli á auðvelt með að fella erlend
orð að íslenskum málfræðireglum.
Meðan svo er, þá er tungumálinu
ekki hætta búin.