Tíminn - 07.08.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 7. ágúst 1993
Dagur
Þorleifsson
skrifar
stendur
Lenín enn
Frá borg á mörkum Vestur-Evrópu og
j Rússlands:
INarva
Deilurnar kringum ný lðg um útlendinga í Eistlandi og rússneska
þjóðemisminnihlutann þar, sem iíklega telur yfír 30% Iandsmanna,
hafa vakið athygli nokkra á alþjóðavettvangi. Sænsk blaðakona, Cec-
ilia Stegö við Svenska Dagbladet, kallar Narva, borg í norðaustur-
hluta landsins við landamæri þess og Rússlands, „púðurtunnu."
95% um 86.000 íbúa borgarinnar era Rússar.
16.-17. júlí létu rússneskar borgar-
stjórnir í Narva og Sillamae, borg
skammt frá Narva þar sem þorri íbúa
er einnig rússneskur, fram fara al-
menna atkvæðagreiðslu um tillögu
þess efnis að Rússar í Norðaustur-
Eistlandi taki sér sjálfstjóm. Þorri
þeirra sem á kjörstað fór greiddi at-
kvæði með sjálfstjórninni, að sögn
þeirra sem að atkvæðagreiðslunni
stóðu.
Orrustan um Narva
Eistnesk stjómvöld hafa lýst at-
kvæðagreiðsluna ólöglega og bent á
að ekkert utanaðkomandi eftirlit hafi
verið með henni. í heimspressunni
er farið að bera á áhyggjum um að
þama sé á leiðinni ástand hliðstætt
því sem er í Moldovu, öðm fyrrver-
andi sovétlýðveldi. Rússar, á spildu af
því landi austan fljótsins Dnéstur,
hafa lýst sig sjálfstæða og Dnésturl-
ýðveldi þetta, eins og það er kallað,
heldur velli með grímulausum
stuðningi rússnesks herliðs.
Hættan á að svipað gerist í Eistlandi
er talsverð m.a. sökum þess að Rúss-
ar þar eru flestir búsettir á tiltölulega
litlum svæðum, einna helst í höfuð-
borginni Tállinn, þar sem þeir eru
liðlega helmingur íbúa, og í þremur
borgum norðaustan til, Narva, Sil-
lamae og Kohtla-Jarve.
Hér er á ferðinni næsta viðkvæmt
mál sem á eru ýmsar hliðar, eins og
verða vill þar sem þjóðemismál eru
annars vegar. En einnig er hér um að
ræða hagsmunamál manna sem voru
háttsettir í sovéska kerfinu og reyna
að halda í eins mikið af því og þeir
geta.
Við Narva og sögu hennar eru
tengdar sérstakar endurminningar í
þjóðarsálum bæði Eista og Rússa.
Þetta er sem sé ekki í fyrsta sinn sem
„austur" og „vestur" í Evrópu takast
á um borg þessa. í upphafi Norður-
landaófríðarins mikla (1700-1721)
settist her Péturs mikla Rússakeisara
um Narva, sem þá heyrði ásamt Eist-
landi öllu sænska ríkinu til. Blá-
stakkar Karls 12. Svíakonungs gerðu
áhlaup á umsátursliðið í snjóbyl og
tvístruðu því. Féllu þar þúsundir
Rússa og aðrar þúsundir af þeim
drukknuðu á flóttanum í Narvafljóti.
Sænski herinn sem tók þátt í orrustu
þessari var 8-10.000 manns, sá rúss-
neski 50-70.000. Þetta er ein sú af
orrustum Rússa sem þeir eru minnst
hreyknir af. í sögu landa hins fyrr-
verandi sænska stórveldis, þ.á m.
Eistlands, er slagur þessi þeim mun
meiri dýrðaratburður.
Varla er hægt að útiloka að þær end-
urminningar hafi allt fram á þennan
dag haft áhrif á hugarfár Rússa við-
víkjandi borg þessari, sem í aldaraðir
var í tölu mikilvægari verslunar-
borga Eystrasaltssvæðisins og út-
vörður Norður-Evrópu gagnvart
Rússlandi.
Horfín barokborg
Þegar Rauði herinn sovéski sótti að
Eistlandi að austan 1944, jafnaði
hann Narva því sem næst við jörðu
með loftárásum og stórskotahríð.
Þar með hvarf borg, sem að sumra
mati var ein af fallegustu borokborg-
um Evrópu. Að sögn ferðamanna að
vestan er nú bókstaflega sagt ekkert
þar í staðnum sem minnir á Narva
eins og hún var fyrir heimsstyrjöld-
ina síðari.
Eistneskir íbúar borgarinnar flýðu
hana flestir undan sprengjukasti sov-
éska hersins og honum sjálfum. Eftir
stríðið vildu þeir flytja þangað aftur,
en sovésku stjómvöldin bönnuðu
það. í stað eistneskra borgarbúa voru
látnir setjast að í Narva rússneskir
„verkamenn, hollir föðurlandinu,"
eins og það var orðað. Og ekki nóg
með það. Á sjötta áratugnum sótti
stjóm deildar kommúnistaflokksins í
Narva (sem mun að mestu hafa verið
rússnesk) um leyfi til að endurreisa
gamlar og sögufrægar byggingar
borgarinnar. En miðnefnd Eistlands-
deildar kommúnistaflokksins (þar
sem Rússar höfðu einnig tögl og
hagldir) sagði við því þvert nei.
Sú viðleitni sovéskra stjórnvalda að
gera Eystrasaltslönd rússnesk að
máli og menningu var óvíða svo ein-
dregin sem í Narva.
í blaðaskrifum er stundum út frá því
gengið að þorri manna af rússnesku
þjóðemisminnihlutunum í Eystra-
saltslöndum sé óánægður með sjálf-
stæðið og horfi með söknuði um öxl
til sovéska tímans. Að líkindum felst
í skrifum á þá leið nokkur einföldun.
Sumt sem fréttist frá löndum þess-
um bendir til þess að margir Rússar
þar séu hikandi og kvíðnir gagnvart
breyttum tímum, en það þarf ekki að
þýða að þeir séu einhliða mótsnúnir
stjómvöldum landanna og vilji ein-
dregið fá rússnesk yfirráð aftur. í vöxt
virðist fara að Rússamir reyni að að-
lagast, með því t.d. að læra eistnesku
og lettnesku (sem þeir þurftu ekki að
kunna á sovéska tímanum, því að þá
var rússneska fyrsta ríkismál) eða
láta a.m.k. börnin sín gera það. Vera
kann að þeir Rússar, sem helst and-
æfa nýja tímanum og kvarta yfir
„misrétti" séu þeir, sem mest höfðu
af völdum og virðingu á sovéska tím-
anum og em nú hræddir um að þeir
færist eitthvað neðar í samfélagsstig-
ann.
Sömu valdhafar áfram
Margt bendir a.m.k. til að þess konar
hagsmunir og kvíði séu á bak við
sjálfstjórnarbaráttu Rússa í Narva.
Áð sögn fréttamanna og sumra rúss-
neskra borgarbúa hefur furðufátt
breyst þar frá sovéska tímanum. í
þeirri tíð var borginni stjórnað frá
flokkshúsi kommúnistaflokksins þar.
Forusta borgarinnar er enn í því
sama húsi, þótt nú kallist hún ekki
kommúnísk og að Flokkurinn sé að
formi til úr sögunni sem slíkur. Og
helstu ráðamenn borgarinnar em
enn þeir sömu og stjómuðu þar á
sovéska tímanum.
Oddviti þeirra er Vladímír Tsúíkín,
forseti borgarstjómar. Ríkisflokkur-
inn kom honum í þá stöðu ári áður
en Eistland varð sjálfstætt á ný. Þá
I Narva gnæfir Lenín enn — yfir
áhyggjufullum og ráðvilltum borgar-
búum.
var hann að sjálfsögðu í Flokknum,
en segist nú vera óháður.
„En ég er kommúnisti enn,“ segir
hann við vestræna fréttamenn. „En
ekki af gamla taginu. Þeir misskildu
góðu hugmyndimar." Annar helsti
ráðamaður í Narva er borgarstjórinn,
Júríj Mísín, sem á „gamla tímanum"
var formaður deildar sovéska komm-
únistaflokksins í Narva. 1991, þegar
þjóðaratkvæðagreiðsla fór fram í
Eistlandi um sjálfstæðið, beittu þeir
sér af kappi gegn því. Mikill meiri-
hluti greiddra atkvæða í Narva var á
móti sjálfstæðinu. Á sovéska tíman-
um var stytta af Lenín sjálfsagður
hlutur í hverri borg Sovétríkjanna. í
Eistlandi hefur þeim öllum verið mtt
af stalli, nema í Narva. Þar stendur
Lenín enn eins og ekkert hafi í skor-
Eistar krefjast sjálfstæöis (á síðustu
árum Sovétríkjanna) — í Narva sést
fátt sem minnir á Eistland.