Fréttablaðið - 11.03.2009, Qupperneq 12

12 11. mars 2009 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Stilling hf. • Sími 520 8000 • www.stilling.is • stilling@stilling.is
Kúplingar
Sumir héldu að kjör Baracks Obama myndi snúa gæfunni
Bandaríkjunum í vil. Þar sem
það hefur ekki gerst, þrátt fyrir
risavaxnar efnahagsaðgerðir,
kynningu á aðgerðaáætlun til að
takast á við fasteignavandann og
ýmsar ráðagerðar til að koma á
efnahagslegum stöðugleika, eru
sumir farnir að skella skuldinni á
Obama og stjórn hans.
Obama erfði hins vegar hag-
kerfi í lausu lofti og hefði ekki
getað snúið hlutunum við á þeim
stutta tíma sem liðinn er frá því
hann tók við embætti. Á síðustu
mánuðum sínum í embætti var
líkt og Bush forseti væri lamaður
af ótta og ófær um að gera svo
til nokkurn skapaðan hlut. Það
er því léttir að Bandaríkin hafa
loksins fengið forseta sem lætur
til skarar skríða og það sem hann
hefur þegar gert mun hafa mikil
áhrif.
Duga ekki til
En því duga þær aðgerðir ekki
til? Efnahagsaðgerðirnar virðast
umfangsmiklar – rúmlega tvö
prósent af árlegri vergri lands-
framleiðslu – en þriðjungur
þeirra fer í skattalækkanir.
Miðað við yfirvofandi skuldahala,
ört vaxandi atvinnuleysi (og
eitt versta atvinnubótakerfi
meðal stærstu iðnríkjanna) og
rýrnandi eignaverð, mun almenn-
ingur að öllum líkindum nýta
skattalækkanir í sparnað.
Næstum helmingur efnahags-
aðgerðanna setur samdráttar-
áhrif skattalækkananna á ríkis-
vísu einfaldlega úr skorðum.
Öll ríki Bandaríkjanna verða að
stefna að stöðugleika í fjárlögum.
Talið var að heildarhalli allra
ríkjanna myndi nema um 150
milljörðum dollara fyrir nokkr-
um mánuðum síðan; þær tölur
hljóta nú að vera orðnar hærri
– Kalifornía ein og sér stendur til
dæmis frammi fyrir 40 milljarða
dollara hallarekstri.
Sparnaður heimila hefur loks-
ins aukist, sem er gott fyrir
bókhald heimilanna til lengri
tíma litið, en vont fyrir hagvöxt-
inn. Um leið hafa fjárfestingar
og útflutningur snarminnkað.
Hinn sjálfvirki jafnvægisbúnað-
ur Bandaríkjanna – framsækni
skattakerfisins, styrkur velferðar-
kerfisins – hefur laskast mjög,
en mun sjá efnahagslífinu fyrir
einhverri örvun, þar sem búist er
við að fjárlagahallinn snarhækki
upp í tíu prósent af vergri lands-
framleiðslu. Í stuttu máli munu
efnahagsaðgerðirnar efla banda-
rískan efnahag, en líklega ekki
nóg til að knýja fram kröftuga
uppsveiflu. Það eru slæm tíðindi
fyrir umheiminn líka, þar sem
endurreisn á heimsvísu er háð
kraftmiklu efnahagslífi í Banda-
ríkjunum.
Dýrmætar lexíur
Hin raunverulegu mistök í endur-
reisnaráætlun Obama eru hins
vegar ekki fólgin í efnahagsað-
gerðunum sem slíkum heldur í til-
raununum til að endurlífga fjár-
málamarkaðina. Ríki um allan
heim sem glíma við bankakreppu
geta lært dýrmæta lexíu af mis-
tökunum sem Bandaríkin hafa
gert:
– Seinkun á endurhönnun og
uppbyggingu bankakerfisins er
dýrkeypt, bæði hvað endanlegan
kostnað við björgunar aðgerðirnar
snertir sem og skaðann sem hag-
kerfið bíður í millitíðinni.
– Stjórnvöld eru treg til að
viðurkenna hvað vandamálið
kemur til með að kosta í raun og
veru. Þau gefa því bankakerfinu
nóg til að tóra en ekki nóg til að
endurheimta fyrri styrk.
– Tiltrú og traust eru mikilvæg
en verða að hvíla á öruggum stoð-
um. Ekki má marka stefnu á
grundvelli ósanninda á borð við
þau að lánastarfsemin sem stund-
uð var hafi verið góð og gild og
að viðskiptavit forystu sauðanna
í fjármálageiranum fái uppreisn
æru um leið og traustið hefur
verið endurheimt.
– Það má gera ráð fyrir að
banka menn skari eld að eigin
köku ef hvatarnir eru fyrir
hendi. Óhófleg áhættusækni
var keyrð áfram af annarlegum
hvötum. Bankar sem eru á barmi
gjaldþrots en of stórir til að riða
til falls eru líklegir til að taka
enn meiri áhættu. Vitandi að
stjórnvöld hreinsa til eftir þá,
ef til þess kemur, fresta þeir að
greiða úr flækjum fasteignalána
en borga þess í stað hver öðrum
milljarða í kaupauka og arð-
greiðslur.
– Að velta skuldum yfir á
almenning meðan gróðinn er
einkavæddur er mun uggvæn-
legra en að þjóðnýta banka.
Skattgreiðendur í Banda-
ríkjunum bera sífellt minna
úr býtum. Fyrir hvern dollara
sem ríkið lagði fram í fyrstu
fjármagns innspýtingunni fékkst
0,67 dollara virði í eignum (þótt
eignirnar væru ábyggilega of
hátt metnar og féllu fljótlega í
verði). En í undanförnum inn-
spýtingum er talið að virði hvers
dollara í eignum sé 0,25 dollarar
eða minna. Óhagstæðir skil-
málar eru ávísun á háar skuldir
þjóðarbúsins í framtíðinni. Ein
ástæðan fyrir því hvers vegna
skilmálarnir eru svona slæmir
er ef til vill sú að ellegar ætti
almenningur nú ráðandi hlut í
að minnsta kosti einum af stóru
bönkunum.
– Ekki rugla bankamönnum
og hluthöfum saman við það
að bjarga bönkum. Bandaríkin
hefðu getað bjargað bönkunum
en látið hluthafana gossa fyrir
mun minna fé en þau hafa þurft
að eyða.
– Molahagfræðin ber yfirleitt
ekki árangur. Að dæla peningum
í banka hefur ekki hjálpað fast-
eignaeigendum: nauðungar-
uppboðum fjölgar enn. Að láta
AIG riða til falls hefði ef til vill
komið illa við nokkrar mikilvæg-
ar stofnanir, en það hefði verið
auðveldara að fást við það en
að leggja 150 milljarða dollara
undir og vona að hluti þess nýtist
þar sem þess er þörf.
– Skortur á gagnsæi kom
fjármála kerfi Bandaríkjanna í
klípu. Skortur á gagnsæi mun
ekki leysa vandann. Obama-
stjórnin lofar að taka á sig tap
til að hvetja vogunarsjóði og
aðra einkaaðila til að kaupa
„slæmu“ eignir bankanna. En
það leiðir ekki til myndunar á
„markaðsverði“, eins og ríkis-
stjórnin heldur fram. Ef stjórn-
völd sitja uppi með tapið er verð-
ið bjagað. Bankar hafa þegar
tapað fé og ágóði þeirra verður
nú á kostnað skattgreiðenda. Að
blanda vogunarsjóðum í slaginn
sem þriðja aðila mun aðeins auka
kostnaðinn.
- Betra er að horfa fram á við
en til baka, einblína á að tak-
marka áhættuna við nýjar lán-
veitingar og tryggja að sjóð-
ir komi lánastarfsemi í eðlilegt
horf. Sem dæmi má nefna að
700 milljarða dollara lán til nýs
banka með skuldsetningarhlut-
fallið tíu á móti einum, gæti fjár-
magnað ný lán að andvirði sjö
billjóna dollara.
Dagar gullgerðarinnar á enda
Sá tími er vonandi á enda þegar
menn trúðu að það væri hægt að
búa eitthvað til úr engu. Skamm-
sýn viðbrögð stjórnmálamanna
– sem vilja komast upp með að
leggja fram nógu lága fjárhæð til
að þóknast skattgreiðendum en
nógu háa til að þóknast bönkun-
um –framlengja aðeins vandann.
Ógöngurnar dýpka. Meiri pen-
inga er þörf en Bandaríkjamönn-
um hugnast lítt að reiða þá fram
– allra síst á þeim kjörum sem
hafa verið undanfarið. Peninga-
brunnurinn er að þorna upp. Það
sama gæti orðið um bjartsýnina
og vonina, sem Bandaríkjamenn
eru annálaðir fyrir.
Höfundur er Nóbelsverðlaunahafi
í hagfræði og prófessor við Col-
umbia-háskóla í Bandaríkjunum.
©Project Syndicate.
Millifyrirsagnir eru
Fréttablaðsins.
Ljón á vegi endurreisnar
Sá tími er vonandi á enda
þegar menn trúðu að það væri
hægt að búa eitthvað til úr
engu.
JOSEPH STIGLITZ
Í DAG | Endurreisn efnahags-
lífsins
Þæfður lopi
Þingmaðurinn Ármann Kr. Ólafsson
hefur sagt skilið við nýja tíma og
tekið ástfóstri við þá gömlu. Í takt
við slagorð hans, Gömul gildi – ný
tækifæri, skrýðist hann nú fagurri
íslenskri lopapeysu á öllu kynn-
ingarefni sínu í stað stífpressuðu
góðærisjakkafatanna frá síðustu
kosningum. Lopapeysur hafa hingað
til oftar verið kenndar við vinstri
væng stjórnmálanna en þann hægri
sem Ármann tilheyrir, en nú virðist
ætla að verða breyting þar á. Það
helst ágætlega í hendur við
annað fyrirbæri sem áður
var talið einkenna
vinstrimenn en hefur
smitast hastarlega
yfir á sjálfstæðismennina á Alþingi
– málþófið. Lopapeysan hefur því
eflaust komið sér vel þegar Ármann
reið á vaðið við að teygja lopann í
pontu þingsins í fyrrakvöld.
Tímarnir breytast...
…og þingmennirnir með. Nú barma
stjórnarliðar sér yfir sjaldheyrðu
málæði sjálfstæðismanna. Vinstri
græn virðast hins vegar hafa gleymt
tveggja ára gamalli skoðun sinni
að málþóf sé nauðsynlegt lýð-
ræðinu. Þá andmæltu flokks-
mennirnir því mjög að
breyta ætti þingskapa-
lögum í þá veru að
ræðutími yrði
takmarkaður.
„Það er í raun lýðræðislegur réttur
okkar til að vekja athygli þjóðarinn-
ar og fjölmiðla á varhugaverðum
málum,“ var þá einkunn Kolbrúnar
Halldórsdóttur til handa þófinu góða.
Nokkuð (ó)ljóst
Altalað er hversu ákveðin og skelegg
kona Jóhanna Sigurðardóttir er. Það
mátti til dæmis heyra á fundi forystu-
manna ríkisstjórnarinnar í gær, þegar
Jóhanna var innt eftir því hvort hún
ætlaði að sækjast eftir formennsku
í Samfylkingunni. „Það er nokkuð
ljóst að ég mun ekki gera þetta,
en ég er að íhuga þessa miklu
hvatningu sem ég hef fengið,“
sagði Jóhanna ákveðin sem
aldrei fyrr. stígur@frettabladid.is
S
kipan á lista stjórnmálaflokka fyrir komandi þingkosn-
ingar stendur nú sem hæst. Flokkarnir hafa mismun-
andi hátt á skipan listanna en forval eða prófkjör eru
þó víðast haldin.
Við skipan sumra lista hefur verið valið að nota kynja-
kvóta til að tryggja sem jafnast hlutfall kynja á listunum. Beiting
kynjakvóta er umdeild. Andstæðingar hans taka jafnvel svo djúpt
í árinni að segja að kynjakvóti sé andstæður jafnrétti meðan
fylgjendur kalla hann jákvæða mismunun sem nauðsynlegt sé
að beita uns jafnræði ríki með kynjunum.
Meðan staðan er þannig að mikill meirihluti þingmanna er
karlar er hlutverk kynjakvótans að jafna hlutföll milli kynja. Það
gerir hann eingöngu með því að virka aðeins á annan veginn,
þ.e. með því að beita honum aðeins konum í vil þegar hann er
notaður við uppröðun á lista til þingkosninga. Þegar kynjakvótinn
er farinn að lyfta körlum upp á listum þá vinnur hann þvert gegn
markmiði sínu.
Verulega hallar á hlut kvenna á Alþingi. Það væri því eingöngu
verjandi að beita kynjakvóta í báðar áttir í því tilviki að allir
flokkar og framboð byndust samtökum um að hafa jafnt hlutfall
kynja á listum sínum. Meðan skipan framboðslista er hins vegar
þannig að þau þingsæti sem öruggust teljast eru að talsverðum
meirihluta skipuð körlum þá fer verulega vel á því að á einum og
einum framboðslista sé þessu öfugt farið.
Vinstri græn í Reykjavík geta þannig verið stolt af því að bjóða
fram lista þar sem konur skipa flest þau sæti sem talin eru örugg
þingsæti. Þessir framboðslistar eru raunverulegt framlag til þess
að jafna kynjahlutfallið á Alþingi.
Ýmsum öðrum aðferðum en kynjakvóta má beita til að leitast
við að jafna hlut kynjanna á framboðslistum. Þannig hefur verið
sýnt fram á að konum vegnar yfirleitt betur í prófkjörum þar
sem skýrar reglur gilda um að frambjóðendur megi verja litlu
sem engu fé í kosningabaráttuna. Ýmsum þeim sem uppsigað er
við kynjakvóta gæti hugnast sú leið betur.
Hlutur þingkvenna af landsbyggðinni er sérstakt áhyggjuefni.
Á sitjandi þingi kemur einungis fjórðungur þingkvenna af lands-
byggðinni. Skipan þeirra lista sem þegar hafa verið birtir gefa
ekki tilefni til sérstakrar bjartsýni um að þetta hlutfall breytist
verulega. Sérstök ástæða ætti því að vera til að beita markvissum
aðgerðum til að auka hlut þingkvenna af landsbyggðinni.
Ljóst er að enn vantar talsvert upp á að staða karla og kvenna
sé með þeim hætti að kynjahlutfall á Alþingi verði jafnt án þess
að hjálparmeðul séu notuð. Þangað til er nauðsynlegt að beita
jákvæðri mismunun óhikað.
Sé kynjakvóta beitt er mikilvægt að horfast í augu við það
hvers vegna það er gert og láta hann vinna með markmiði sínu
en ekki gegn því.
Jákvæð mismunun verður að gagnast þeim
sem hún er ætluð:
Þegar vopnin snú-
ast í höndunum
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR