Fréttablaðið - 01.04.2009, Síða 42

MARKAÐURINN 1. APRÍL 2009 MIÐVIKUDAGUR6
S K O Ð U N
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 miðlar ehf. RIT STJÓRI: Óli Kr. Ármannsson, olikr@markadurinn.is RITSTJÓRN: Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, jonab@markadurinn.is AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón
Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadur-
inn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 miðlar ehf. PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með
Fréttablaðinu Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
Allt útlit er fyrir að með miklum
samdrætti í efnahagslífinu dragi
hratt úr verðbólgu og að í kjölfarið
muni vextir lækka skarpt. Þessar
aðstæður skapa einstakt tækifæri
til að breyta verðtryggðum skuld-
um heimila í óverðtryggð lán á við-
ráðanlegum vaxtakjörum. Á sama
tíma væri æskilegt að gefa skuld-
urum gengistryggðra lána tæki-
færi til að breyta þeim í óverð-
tryggð lán í íslenskum krónum,
enda kann afnám gjaldeyrishafta
að valda skuldurum enn frekari
erfiðleikum.
Fjöldinn allur af heimilum og
fyrirtækjum kaus að fjármagna
sig með erlendu lánsfé frá bönkun-
um. Bankarnir sjálfir höfðu greið-
an aðgang að erlendu lánsfé undan-
farin ár og því eðlilegt að þeir byðu
almenningi lán í erlendri mynt á
hagstæðum kjörum. Fáir reiknuðu
þó með hinni gríðarlegu gjaldeyr-
isáhættu sem stóraukin skuldsetn-
ing þjóðarinnar fól í sér.
LANGTÍMAHÖFT SKAÐA
Eftir að gjaldeyrishöftum var
komið á urðu til tveir markað-
ir með íslensku krónuna; innan-
landsmarkaður sem er markaður
bundinn höftunum og utanlands-
markaður sem stendur utan haft-
anna og viðskipti innlendra aðila
að mestu ef ekki öllu leyti bönn-
uð. Gengi krónunnar á innanlands-
markaðnum hefur því bein áhrif á
afborgun verðtryggðra skulda og
skulda innlendra aðila í erlendri
mynt. Afborganir erlendra skulda
færa bönkunum engan eiginlegan
gjaldeyri, heldur íslenskar krónur
í hlutfalli við gengi myntarinnar á
innlenda markaðnum. Gjaldeyrir á
innlenda markaðnum er af skorn-
um skammti, enda ráða frjáls við-
skipti ekki gengi krónunnar. Þar
er krónan þó umtalsvert sterkari
(vegna hafta), eða um 160 krónur
fyrir evruna, samanborið við um
230 krónur fyrir evruna á utan-
landsmarkaði (m.v. 27/3/2009).
Gjaldeyrishöft til lengri tíma
skaða hagsmuni þjóðarinnar, enda
viðskipti ekki frjáls og erlend fjár-
festing á Íslandi einkar óaðlaðandi
í slíku umhverfi. Því fyrr sem
tekið er á málunum, því betra.
Verði höftin afnumin, má gera ráð
fyrir veikingu krónu. Skuldarar
verðtryggðra króna og erlendrar
myntar kunna því að líða fyrir það,
með tilheyrandi greiðsluerfiðleik-
um og jafnvel gjaldþrotum.
Því leggjum við til að skuld-
urum verðtryggðra og erlenda
lána verði boðið að breyta skuld-
um sínum í óverðtryggðar skuld-
ir í íslenskum krónum, til dæmis
með endurskoðunarákvæði vaxta
á fimm ára fresti að viðbættu verð-
bólguálagi. Eðlilegt væri að það
tæki mið af verðbólgumarkmiði
Seðlabanka Íslands (SÍ) og verð-
bólguálagi á skuldabréfamarkaði,
en undanfarnar vikur hefur það
verið nálægt 2,5% verðbólgumark-
miði SÍ.
Þegar framangreindri skuld-
breytingu er lokið, segjum innan
1-2 mánaða, er hægt að afnema
gjaldeyrishöftin. Gleymum því
ekki, að höftin þarf að afnema með
góðu eða illu hvort sem er – fyrr
eða síðar. Afnám haftanna hjálp-
ar heildarkerfinu til lengri tíma
litið.
ÁHRIF Á LÁNVEITENDUR
Helstu lánveitendur verðtryggðra
lána eru Íbúðalánasjóður, bankar,
sparisjóðir og lífeyrissjóðir. Við fall
bankakerfisins voru útlán heimila
flutt yfir í nýju bankana. Auk inn-
lána, sem að stærstum hluta eru
óverðtryggð, og eiginfjárframlags
frá ríkissjóði verður fjármögnun
nýju bankanna skuldabréf sem
þeir gefa út til gömlu bankanna
sem greiðslu vegna eigna sem
fluttar voru til þeirra. Enn hefur
ekki verið gengið frá skilmál-
um skuldabréfanna. Afnám verð-
tryggingar á útlán í nýju bönkun-
um skapar því ekki vandamál þar
sem skilmálar skuldabréfanna
munu taka mið af eignasamsetn-
ingu bankanna. Þar sem afborg-
anir erlendra húsnæðislána eru í
einfaldaðri mynd íslenskar krónur
í hlutfalli við gengi myntarinnar á
innlenda markaðnum, ætti breyt-
ing þeirra að laga gjaldeyrisjöfn-
uð bankanna og draga þannig úr
áhættu í bankakerfinu.
Verðtryggð útlán lífeyrissjóða
eru um 10% af heildareignum
þeirra (skv. tölum frá SÍ í janúar
sl.) en hlutfall verðtryggðra eigna
af heildareignum sjóðanna jókst
talsvert við fall bankakerfisins þar
sem eignir í hlutabréfum og óverð-
tryggðum skuldabréfum bankanna
töpuðust. Breyting á verðtryggðum
lánum sjóðsfélaga myndi lækka
þetta hlutfall en ætti að okkar mati
ekki að hafa teljandi áhrif á mögu-
lega ávöxtun sjóðanna.
Íbúðalánasjóður (ÍLS) er stærsti
lánveitandi verðtryggðra lána. Á
móti nær öllum verðtryggðum út-
lánum sjóðsins hefur hann gefið
út og selt verðtryggð skuldabréf
(íbúðabréf) sem skráð eru í Kaup-
höll Íslands og ganga þar kaup-
um og sölum. Helstu eigendur
íbúðabréfa eru lífeyrissjóðir og
íslenskir sparifjáreigendur en
auk þess er hluti þeirra í er-
lendri eigu. Útséð
er að skilmálum útgefinna skulda-
bréfa sjóðsins verður ekki breytt
eftir á og því ljóst að sjóðurinn
getur ekki afnumið verðtryggingu
útlána án aðstoðar.
Tillaga okkar felur í sér að ríkis-
sjóður geri vaxtaskiptasamning
við ÍLS þar sem ÍLS þiggur verð-
tryggingu en greiðir ríkissjóði á
móti 2,5% fasta vexti (verðbólgu-
álag, fengið frá greiðendum hús-
næðislána). Myndin sem greininni
fylgir útskýrir þetta greiðsluflæði
og hvernig ÍLS og eigendur íbúða-
bréfa ættu ekki að verða fyrir nein-
um áhrifum vegna skuldbreyting-
arinnar. Í framtíðinni þyrfti ÍLS að
fjármagna sig með útgáfu óverð-
tryggðra skuldabréfa.
RÍKISSJÓÐUR HEFÐI BEINAN HAG
AF LÁGRI VERÐBÓLGU
Verðtrygginguna og gjaldeyris-
höftin mætti afnema með ofan-
greindum hætti og losa lántak-
endur við þá áhættu sem felst í
verðtryggðum og gengistryggð-
um lánum, án þess að skerða rétt-
indi eigenda verðtryggðra skulda-
bréfa eða skekkja verðtryggingar-
eða gjaldeyrisjöfnuð bankanna.
Ofangreind tillaga felur í sér að
ríkissjóður væri orðinn skuldari
verðtryggðra króna. Teljum við
það gæfuskref því þá væri beinn
hvati fyrir ríkisvaldið að halda
verðbólgu innan eðlilegra marka.
Hingað til hefur ríkissjóður hagn-
ast beint á mikilli verðbólgu; öll
ríkisskuldabréfaútgáfa er nú
óverðtryggð og aukin verðbólga
með tilheyrandi þenslu gefur af
sér hærri skatttekjur. Þá er lík-
legt að miðlun peningastefnu SÍ
verði virkari þar sem nafnvextir
útlána væru breytilegir og fylgdu
stýrivöxtum í meira mæli.
Mikilvægt er að bregðast hratt
við nú þegar verðbólga mælist
lág milli mánaða, íslenska
krónan er bundin höftum
og ekki er búið að ganga
frá efnahagsreikning-
um nýju bankanna.
Afnám verðtryggingar og hafta
Fjölmargir stjórnendur fyrirtækja hafa
fjárfest í vefsíðum fyrir hundruð þús-
unda króna, jafnvel margar milljónir,
án merkjanlegs árangurs. En hvernig
getur staðið á því, að sumar vefsíður
skila nær engum árangri?
Ýmsar ástæður liggja þar að baki.
Algengasta ástæðan er, að síðuna
skorti efnisinnihald og eðlilega notk-
un leitarorða í texta.
Margir gera þau grundvallar-
mistök, að hugsa aðeins um útlit
síðunnar. Sumir leggja aðaláherslu
á fallega grafík og alls konar marg-
miðlunarefni. Þeir skilja síðan ekkert
í því, af hverju „flotta heimasíðan“
þeirra skilar engum árangri.
Gott útlit vefsíðu er nauðsynlegt,
en einnig er mikilvægt að hafa ríkt
efnisinnihald, góðan texta og eðli-
lega notkun leitarorða. Nauðsynlegt
er því að hafa hæfilegan texta á for-
síðunni og tengla á helstu undirsíður,
sem þurfa helst að innihalda kynn-
ingu á ákveðnu efnisatriði, þar sem
ákveðið leitarorð þarf að koma fram
efst á síðu og vera jafnframt fléttað
víða inn í textann.
Ríkt efnisinnihald og leitarvéla-
vænn texti er grundvallaratriði þess,
að ákveðin vefsíða finnist ofarlega á
niðurstöðusíðum leitarvéla, eins og
Google.
Er vefsíðan leitarvélavæn?
Rasað var um ráð fram í bankakerfinu um leið og stjórnvöld stóðu sig
illa í efnahagsstjórn, héldu dauðahaldi í gjaldmiðil sem sjálfur er upp-
spretta sveiflna og vandræða, um leið og ráðist var í þensluhvetjandi
aðgerðir af ýmsum toga og Íbúðalánasjóður notaður til að bæta í fast-
eignabólu og niðurkeyrslu vaxta sem Seðlabankinn reyndi af vanmætti
að sporna gegn. Í þessu umhverfi vildi svo óheppilega til að brast á með
alþjóðlegri fjármálakrísu sem enn sér ekki fyrir endann á.
Finnski bankasérfræðingurinn, Kaarlo Jännäri, sem á mánudag kynnti
skýrslu sína um aðbúnað og regluverk í fjármálakerfi landsins talaði
alveg skýrt um að fall bankanna skrifaðist á stjórnendur þeirra sem farið
hefðu sér allt of hratt í þessu umhverfi. Þeir hefðu enda átt að átta sig
á þeim kerfislægu veikleikum sem hér var við að etja. Íslenskir banka-
menn sáu hins vegar ekki fyrir, frekar en bankamenn annars staðar í
heiminum, dýpt alþjóðlegu lausafjárkrísunnar.
Þá var forvitnilegt að heyra það álit Jännäris að hefði ekki komið til
alkuls á alþjóðlegum fjármálamörkuðum í kjölfar falls Lehman Brothers
bankans í september þá væri ekki hægt að útiloka að íslensku bankarn-
ir hefðu getað lifað af (svona að því gefnu
að þeir hefðu getað orðið sér úti um fjár-
mögnun). Og það þrátt fyrir brotalamir
sem í skýrslu hans er getið um í aðbún-
aði eftirlitsstofnana og mjög afmörkuð-
um verkfærum þeirra til að hafa áhrif á
framgöngu bankanna.
Í öllu falli verður ekki séð að skýrsla
finnska bankasérfræðingsins feli í sér
neinn áfellisdóm yfir Fjármálaeftirlitinu
(FME) og vandséð annað en þar hafi verið
staðið að málum eins vel og kostur var,
miðað við fjárreiður og þá lagaumgjörð
sem stofnuninni var búin. Jännäri nefndi
reyndar að í einhverjum ríkjum Mið-Evr-
ópu kynnu fjármálaeftirlit að hafa geng-
ið fram með öðrum og harkalegri hætti í
samskiptum við bankana og látið þá um
að sækja rétt sinn fyrir dómstólum, teldu
þeir á sér brotið. Ólíklegt er að slíkt stíl-
brot í stjórnun og framgöngu yfirvalds
hefði verið látið óátalið hér á þeim árum
þegar uppgangur fjármálakerfisins var
hvað mestur og aðhalds ef til vill mestrar
þörf. Þá þyrfti slík stofnun að njóta styrks
stuðnings í stjórnkerfinu ef forsvarsmenn hennar ætluðu sér að hætta á
að vera gerðir afturreka með íþyngjandi ákvarðanir sem jafnvel stæð-
ust ekki laganna bókstaf.
Þá getur tæpast verið vilji fyrir því að hér víkjum við í grundvallarat-
riðum frá gildum réttarríkisins og þeirri vernd sem bæði fólk og fyrir-
tæki njóta í lagabókstafnum gegn gerræðislegri ákvarðanatöku opin-
berra aðila. Andrúmsloft valdboða sem eimir eftir af í gömlum austan-
tjaldslöndum getur tæpast verið það sem við viljum taka upp hér í stað
stjórnsýslureglna- og hefða sem fyrirmynd eiga í norrænum velferðar-
ríkjum. Það er auðvelt að segja að hér hefðum við árin 2005 og 2006 átt
að láta lönd og leið reglur um valdheimildir FME, andmælarétt fyrir-
tækja og meðalhófsreglur. Meira að segja eftir á að hyggja er ljóst að
erfiðara hefði verið að hrinda slíkum aðgerðum í framkvæmd.
Líkt og fleiri útlendingar sem tekið hafa að sér að fjalla um Ísland
telur Jännäri jafnframt að hér fari betur á því að vera með lítil fyrir-
tæki sem einbeita sér að heimamarkaði. Hvort það fari landanum betur
skal ósagt látið, en jafnsatt er hjá honum eftir sem áður að framtíð fyrir-
tækja hér er betur borgið í þeirri umgjörð og aukningu viðskipta sem
ætla má að aðild að ESB-færi okkur og þeim stöðugleika sem fengist
með evrunni í stað krónu.
Fjármálaeftirlit hér á landi var á pari við það besta
sem annars staðar gerist, þótt rúm væri til úrbóta.
Eftir á að hyggja
Óli Kristján Ármannsson
Jännäri nefndi reynd-
ar að í einhverjum
ríkjum Mið-Evrópu
kynnu fjármálaeftirlit
að hafa gengið fram
með öðrum og harka-
legri hætti í sam-
skiptum við bankana
og látið þá um að
sækja rétt sinn
fyrir dómstólum [...]
Ólíklegt er að slíkt
stílbrot í stjórnun og
framgöngu yfirvalds
hefði verið látið
óátalið hér.
V I K U L E G V E F R Á Ð Í B O Ð I A L L R A Á T T A Jón Traus t i Sno r rason f ramkvæmdas t j ó r i A l l r a Á t ta eh f . www.8 . i s
O R Ð Í B E L G
Gunnar
Erlingsson
iðnaðarverk-
fræðingur.
Lárus
Bollason
viðskipta-
fræðingur.
SKÝRINGAR-
MYND
Hér til hliðar má
sjá útleggingu
greinarhöfunda
á því hvernig
afnema má
verðtryggingu.
Blaðberinn
bíður þín
Þú færð Blaðberann þinn í Skaftahlíð 24
alla virka daga frá kl. 8-17.
óðar fréttir fyrir umhverfiðBlaðberinn...