Morgunblaðið - 23.02.2006, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. FEBRÚAR 2006 25
MENNING
FERILL listamannins Guðmundar
frá Miðdal er afar tilkomumikill og
einstakur í íslenskri listasögu. Á
meðan hann var starfandi, frá því í
kringum 1920 þar til hann lést árið
1963, fór hann mjög vítt og breitt á
sviði lista og lét nánast ekkert list-
form afskiptalaust. Fyrir utan mikið
af ol-íumálverkum, vatnslitamynd-
um, höggmyndum, leirmunum og
grafík sem eftir hann liggja, fékkst
hann líka við kvikmyndagerð og rit-
störf. Guðmundur hannaði einnig
húsgögn og skartgripi og margir
hafa eflaust virt fyrir sér vegg-
myndir eftir hann eins og þá sem
prýðir bygginguna þar sem Kaffi
París er til húsa.
Lýst eftir verkum
Þann fimmta maí næstkomandi
verður opnuð í Gerðarsafni í Kópa-
vogi yfirlitssýning á verkum Guð-
mundar og verður hún sú fyrsta í
rúm þrjátíu ár. Þar sem mörg hinna
fjölþættu listaverka úr smiðju Guð-
mundar eru í einkaeign eða prýða
fyrirtæki og opinberar stofnanir víða
um land, er ljóst að ef sýningin á að
varpa fram greinargóðri mynd af
ævistarfi listamannsins þarf að safna
drjúgum hluta þessara listaverka
saman. Sonur Guðmundar, jarðeðl-
isfræðingurinn Ari Trausti, er einn
af skipuleggjendum sýningarinnar
og vinnur í því þessa dagana að finna
réttu verkin. „Við erum í rauninni að
fara þess á leit við eigendur að þeir
hafi samband við Gerðarsafn og láti
vita af verkum,“ segir Ari en ætlunin
er að ná að sýna sem flestar hliðar
listamannsins á sýningunni.
Endurmat á listamanninum
Andstætt flestum samtímamálur-
um sínum var Guðmundur ekki mód-
ernisti heldur um margt andsnúinn
módernisma. Ari vill meina að af
þeim sökum hafi list Guðmundar á
vissan hátt verið vanmetin og þar af
leiðandi hefur minna farið fyrir lista-
mannsferli Guðmundar en skyldi.
„Hann hefur ekki komist í þann
flokk að vera kallaður „gamall meist-
ari“ eins og sumir eldri listamenn,“
segir Ari. „Það er svona gamaldags
flokkunarhringekja í gangi sem ger-
ir að verkum að ákveðnir listamenn
fá litla opna umfjöllun eða gleym-
ast.“ Þó var Guðmundur mjög áber-
andi í listaumræðu, sýningarhaldi og
þjóðlífinu almennt á meðan hann var
starfandi og var hann einn af örfáum
sem gátu lifað af listinni. Ari bendir
á að ást Guðmundar á íslenska há-
lendinu hafi ef til vill verið helsta
ástæð-an fyrir vinsældum hans, fyrir
utan leirmunagerðina en hann varð
fljótt þekktur fyrir ferðalög sín um
hálendið þar sem hann málaði það
sem fyrir augu bar. „Hann er
kannski fyrsti og eini listamaðurinn
sem fer ötull með trönurnar á af-
skekktustu staði landsins eins og
upp á miðjan Vatnajökul til að mála.
Þetta er á þeim tíma sem enginn lit-
ur var kominn í ljósmyndir og þegar
hann kom með málverk sín til
byggða vöktu þau gríðarlega athygli.
Þá fékk fólk að sjá þessa náttúru og
þessa afskekktustu hluta sem voru
gífurlega fáfarnir og jafnvel ófarnir.
Þetta gerir hann vissulega frábrugð-
inn samtímamálurum sínum og sér-
stæðan.“
Náttúrutúlkandi
Ari Trausti segir að í landslags-
myndum Guðmundar sé mikið um
skáldskap og jafnvel ýkjur. „Hann
gerði mjög mikið af því að búa til
myndir sem fólk heldur að séu af
einhverjum ákveðnum stað en eru í
rauninni bara uppspuni. Hann lagði
mikið upp úr því að sýna og túlka
náttúruna og gerði það oftar en ekki
afar frjálslega. Hugmyndaheim-
urinn sem hann bjó til er býsna öfl-
ugur. Og þegar hann fór út í vatnslit-
ina síðar á ferlinum losnaði verulega
um myndmálið og verkin urðu þann-
ig meira fljótandi eftir því sem hann
eltist. Ég myndi segja að verkin
væru fyrst og fremst náttúrutúlkun,
frekar öguð, gróf, sterk túlkun.
Hann er líklega að reyna að nálgast
kjarnann í íslenskri náttúru.“ Eitt af
því sem Guðmundur sóttist mikið
eftir var að ná að mála eldgos og Ari
bendir á að Guðmundur hafi verið
fremur óheppinn í þessum efnum því
hann lenti í löngu goshléi á Íslandi.
Þó náði Guðmundur einu Heklugosi
og Grímsvatnagosi sem hann málaði
og er hann þar af leiðandi einn af ör-
fáum málurum sem hafa túlkað eld-
gos. Hann var líka brautryðjandi í
grafík og leirmunum.
Handan módernismans
„Það er ekki fyrr en núna að
margt fólk er farið að horfa framhjá
því að Guðmundur var ekki módern-
isti,“ segir Ari. „Fólk horfir núna á
eldri málarana í því ljósi sem þeir
unnu og metur þá og vegur, skoðar
opið hvort þetta voru góðir eða vond-
ir málarar fyrir það eitt sem þeir
skildu eftir. Það er líf fyrir og eftir
módernismann. Þannig held ég að
fólk líti á listina núna og þess vegna
hefur áhuginn á Guðmundi aukist og
fólk spyr sífellt oftar af hverju þessi
listamaður sé ekki sé meira á borði.
Þá er þessi sýning einn liður í því að
stilla verkum hans út og sjá hvað
fólk segir.“
Haustlitir. Vatnslitamynd eftir Guðmund. Olíumálverk eftir Guðmund af austurrísku Ölpunum.
Yfirlitssýning á verkum Guðmundar frá Miðdal í Gerðarsafni
Kjarni náttúrunnar
Morgunblaðið/Eggert
Ari Trausti Guðmundsson, sonur Guðmundar frá Miðdal.
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is