Morgunblaðið - 27.02.2006, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. FEBRÚAR 2006 17
UMRÆÐAN
Í ÍSLENSKUM grunnskólum fá
nemendur 1296 kennslustundir í ís-
lensku og eru þær um 16% af öllu
grunnskólanáminu. Til samanburðar
má nefna að sænskir grunnskólanem-
endur fá 1490 kennslustundir í móð-
urmáli sínu sem eru um 22% námsins
og danskir grunnskólanemendur fá
um 1800 kennslustundir í sínu móð-
urmáli sem eru um 26% grunnskóla-
náms. Ekki má gleyma því að grunn-
skólanám á Íslandi tekur tíu ár en níu
ár hjá Dönum og Svíum.
Þrátt fyrir allt tal um „íslenskan
menningararf“ leggjum við Íslend-
ingar minni áherslu á móðurmáls-
kennslu en nágrannaþjóðir okkar.
Eigi að síður erum við fámennari þjóð
og tungumál okkar því líklega í meiri
útrýmingarhættu en danska og
sænska. Þó að stjórnvöld hlusti pent á
fjallkonuna einu sinni á ári og dásami
reglulega íslenska menningu hafa
þau greinilega ekki sérlega miklar
áhyggjur og hafa ekki einu sinni sér-
stakan áhuga á þessum menningar-
arfi.
Á dögunum tóku nokkrir velunn-
arar íslenskunnar sig saman og stóðu
fyrir málþingi um stöðu tungunnar.
Þar héldu einhverjir því fram að mál-
ið væri jafnvel í hættu og grípa þyrfti
til aðgerða. Um þetta hefur verið deilt
síðan og segja sumir að málið sé í
hættu en aðrir ekki. Auðvitað er ljóst
að enn tölum við íslensku og flest
hver alveg ágæta íslensku. En það
eru blikur á lofti. Þær tengjast fyrst
og fremst yfirvöldum menntamála í
landinu.
Er tvítyngi raunhæft?
Örugglega hefur aldrei verið
menntamálaráðherra sem ekki hefur
þóst vera velunnari tungumálsins.
Hins vegar hefur þróunin verið sú í
menntamálaráðherratíð Sjálfstæð-
isflokksins sem orðin er skelfilega
löng – 15 ár – að ákvarðanir um
menntamál taka æ meira mið af
stefnumótun Viðskiptaráðs sem einu
sinni hét Verslunarráð. Þess vegna er
ekki skrýtið að vinir íslenskunnar
verði skelkaðir við að lesa nýjustu
hugmyndir Viðskiptaráðsins um að
kenna ensku til jafns á við íslensku
svo að Íslendingar verði tvítyngdir.
Fá dæmi eru um tvítyngdar þjóðir
þar sem annað tungumálið verður
ekki smám saman hinu yfirsterkara.
Það er miklu meira framboð af efni á
ensku á Íslandi en íslensku og ef gera
á ensku og íslensku jafn hátt undir
höfði í skólakerfinu er hætt við því að
enskan verði smám saman yfirsterk-
ari. Og hvað verður þá um þennan
menningararf sem allir þykjast
þekkja, sumir þykjast elska og aðrir
elska að hata? Auðvitað er ekkert að
því að kenna ensku frá unga aldri og
sama má segja um önnur erlend
tungumál. En á markmiðið að vera að
gera Íslendinga tvítyngda og jafnvel
betri í ensku en íslensku? Sú er hætt-
an ef ekki verður hugað alvarlega að
stöðu íslenskrar tungu í skólakerfinu.
Eins og sést er staða móðurmálsins
ekki sterk í hérlendum grunnskólum
miðað við danska og sænska skóla og
nú er útlitið einnig svart í framhalds-
skólum landsins.
Skerðing stúdentsprófsins
Kjarnaáfangar í íslensku voru
skornir niður í námskránni 1999 og í
nýjum námskrárdrögum í tengslum
við styttingu náms til stúdentsprófs
er enn lagt til að skera kjarnaáfanga í
íslensku niður, úr fimmtán einingum í
tólf. Þó að einingunum fækki og tím-
unum þar með á samt alls ekki að
skera námsefni niður, ó nei. Það á
bara að koma öllu fyrir á skemmri
tíma, að vísu á að færa beyging-
arfræði niður í grunnskóla og setn-
ingafræðina upp og ennfremur á að
efla ritun og tjáningu – hvað svo sem
átt er við með því. Ef fólk hefur ekki
tíma til að lesa eða skrifa eða tala
skipta fögur orð um að efla ritun og
tjáningu auðvitað engu. Nemendur
þurfa tíma, tíma til að lesa, til að
skynja bókmenntir á sinn hátt, til að
túlka skáldskap og til að skrifa sjálfir.
Með nýrri námskrá er
tíminn einmitt skorinn
niður og miðað við það
geta nemendur lokið ís-
lenskunámi í fjórum
þriggja eininga áföng-
um – á fjórum önnum.
Það er ekki mikill tími.
Góð móðurmáls-
kunnátta er lykill að
heiminum. Íslenska
skiptir máli til að læra
önnur tungumál. Hún
skiptir máli til að læra
önnur fög. Og hún
skiptir máli í sjálfu sér. Námskrár-
drögin eru hreinlega ekki fullnægj-
andi plagg eins og er þar sem þau
miðast við flatan nið-
urskurð og tilfærslu ein-
inga. Í þeim skortir nýja
hugsun sem þarf til ef
ráðast á í uppstokkun á
skólakerfinu. Vonandi
mun samkomulag Kenn-
arasambandsins og
menntamálaráðuneyt-
isins skila því að núver-
andi námskrárdrögum
verði hent í staðinn fyrir
þá stefnu ráðuneytisins
að henda innihaldi fram-
haldsskólans.
Þeir sem vilja endurskoðun á fram-
haldsskólastiginu kynnu að telja
skerðinguna og ný námskrárdrög
æskilegt tækifæri til að breyta fram-
haldsskólanum. En með skerðingunni
verður ekki komið í veg fyrir að nem-
endur vinni með námi og forgangs-
raði öðrum hlutum ofar en náminu.
Nemendur þurfa einmitt tíma til að
hugsa um námsefnið, skilja það og
takast á við verkefni þar sem öllu get-
ur munað hvort maður er fimmtán
ára eða tvítugur. Þessu vilja mennta-
málayfirvöld breyta, útbúa niðursoð-
inn framhaldsskóla í handhægri dós,
og eyða öllum þeim tíma sem kynni
að fara í sjálfstæða hugsun eða túlk-
un. Slíkt er eðli kapítalískra yfirvalda
sem hafa ekki hag af því að borgar-
arnir hugsi of mikið sjálfir. Og það er
eðlilegt á meðan Sjálfstæðisflokk-
urinn fer með yfirstjórn menntamála
að menntun verði fórnað fyrir hand-
hæga niðursuðu á námsefni sem gef-
ur nemendum ekki tíma til að hugsa
sjálfir.
Móðurmálið þarf meiri stuðning
Katrín Jakobsdóttir fjallar um
íslenskt mál og tungumála-
kennslu ’Í nýjum námskrár-drögum í tengslum við
styttingu náms til stúd-
entsprófs er enn lagt til
að skera kjarnaáfanga í
íslensku niður, úr fimm-
tán einingum í tólf.‘
Katrín Jakobsdóttir
Höfundur er varaformaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs og
íslenskufræðingur.