Morgunblaðið - 18.03.2006, Síða 30

30 LAUGARDAGUR 18. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
THE NORDIC ART SCHOOL IN
KARLEBY, FINLAND
is an intermediate level art school in Scandinavia.The
school offers a two-year education in art. The main subjects
are drawing, painting, and art theory. Tuition is also
given in video, sculpture, graphic art and installation.The
tuition is handled by a director of education and a head
teacher. The school is known for its unique guest teaching
programme, with 30 guest teachers per year, from
Scandinavia and other European countries.
The teaching languages are Swedish and English.
Application by the end of May.
Application form, brochure and information from:
The Nordic Art School - Nordiska Konstskolan
Borgmästaregatan 32, FIN-67100 Karleby, Finland
Phone: +358 (0)6 836 2120, fax: +358 (0)6 831 7421
e-mail:info@nordiskakonstskolan.org
www.nordiska konstskolan.org
RÓBERT, Clara og Jóhannes, ein
magnaðasta þrenning tónlistarsög-
unnar lifnar við í Salnum í Kópavogi
á laugardag kl. 17, en ekki kl. 16 eins
og áður var auglýst, í dagskrá í tali
og tónum, sem tónlistarkonurnar
Auður Hafsteinsdóttir fiðluleikari,
Steinunn Birna Ragnarsdóttir píanó-
leikari og Hulda Björk Garðarsdóttir
hafa sett saman.
Auður segir dagskrána óvenju-
lega, en upphaflega hafi þær bara
ætlað að flytja tónlist eftir Clöru
Schumann, Róbert Schumann og Jó-
hannes Brahms. „Við fórum að lesa
okkur til um ævi þeirra, en þau lifðu
öll mjög dramatísku lífi. Clara er
miðpunkturinn á tónleikunum. Hún
átti ótrúlega erfiða ævi. Hún var
kona Róberts, og eignaðist með hon-
um átta börn – sjö þeirra lifðu. Sjálf
var hún píanósnillingur – en þurfti
líka að sjá um manninn sinn, sem var
orðinn veikur. Hún var í rauninni nú-
tímakona á þeim tíma. Kvenrétt-
indakonur ættu að heiðra hana með
því að mæta á tónleikana. Hún lifði í
karlaheimi, og ekki má gleyma því að
hún samdi sjálf tónlist – sem var
óvenjulegt í þá daga. Hún var algjör
ofurkona.“
Sálufélagar frá æsku
Það voru dagbækur Clöru og
sendibréf hennar og Róberts, sem
kveiktu í Auði, Steinunni Birnu og
Huldu Björk. „Við urðum alveg heill-
aðar af þessari lesningu. Clara segir
frá fyrsta kossinum þeirra Róberts,
þegar hún var sextán ára, og þá varð
ekki aftur snúið. Róbert Schumann
kom fyrst í spilatíma til pabba Clöru,
þegar hún var ellefu ára. Ég myndi
segja að þau hafi alla tíð verið sálu-
félagar og saga þeirra er mjög falleg.
Þau hefja samband sem sálufélagar –
en það þróast yfir í takmarkalausa
ást. Bréfin á milli þeirra eru ótrúlega
falleg. Þegar hún er á aldrinum 18–
20 ára skrifar hún honum rómantísk
bréf og er mjög þroskuð og eiginlega
gömul sál. Maður hálfskammast sín
fyrir það hvað allt er órómantískt í
dag. Í hraða nútímans gleymist
þetta. Bréfin þeirra segja manni líka
margt um innihald tónlistar þeirra.
Það er mjög sérstakt að geta lesið
um það sem þau voru að gera á heim-
ilinu og hugsa á sama tíma og þau
voru að ljúka við tiltekin verk. Þetta
gefur manni svo miklu, miklu meira.
Það var merking í hverri nótu, og
engin yfirborðsmennska. Þessu lang-
aði okkur að koma til skila.“
Tónlistarkonurnar ákváðu að
sendibréfin og dagbækurnar fengju
sitt hlutverk á tónleikunum, til að
dýpka kynnin af tónskáldunum, og
Arnar Jónsson leikari var fenginn til
að lesa á móti Huldu Björk. „Við urð-
um innblásnar af þessu, en það var
ekki hægt að láta Huldu lesa fyrir
Róbert.
Við vorum svo heppnar að fá í
hendur ritgerð sem Anna M. Magn-
úsdóttir hafði skrifað um þríeykið og
notum sem handrit á tónleikunum.“
Töluverðar heimildir eru til um
þetta efni, bréf Clöru frá árunum áð-
ur en þau Róbert giftust eru ein og
sér tvö þykk bindi í enskri útgáfu,
svo af nógu var að taka. „Það var erf-
itt að fara í gegnum þetta en mjög
gaman. Þetta er efni í gamaldags
rómantíska Hollywood-mynd.“
Brahms varð sálufélagi beggja
En svo kom að því að Jóhannes
Brahms „hringdi dyrabjöllunni í
Hollywood-handritinu“, eins og Auð-
ur orðar það – og það gerðist árið
1853. „Þá var Brahms ungt tónskáld.
Róbert Schumann heillaðist af hon-
um. Brahms varð þeim strax kær
fjölskylduvinur – og besti vinur á all-
an hátt. Brahms hjálpaði Clöru
óskaplega mikið í veikindum Schu-
manns. Hún mátti ekki heimsækja
manninn sinn í tvö ár meðan hann
var á geðsjúkrahúsi. Þá var hún
nýbúin að eignast sitt áttunda barn.“
Ekki er víst að Jóhannes Brahms
hafi passað fyrir Clöru – það hefur
varla þótt karlmannsverk í þá daga,
og að líkindum hafur Clara haft
stúlku í vist til að gæta barnanna.
Hjálp hans var henni þó mikilvæg.
„Hann var henni líka andlegur sálu-
félagi, eins og maðurinn hennar og
vinur í raun. Þegar hún gat ekki
lengur talað við Róbert vegna geð-
veiki hans – átti hún Brahms að sem
trúnaðarvin. Meðan Róbert var á
sjúkrahúsinu, spilaði hún á tón-
leikum til að framfleyta fjölskyldunni
og þá þurfti hún stuðning. Þann
stuðning sótti hún til Brahms, sem
hvatti hana og lét hana hafa verk til
að spila.“
Sönglög eftir Clöru
Auður segir að verk Clöru sem
þær flytji á tónleikunum heyrist ekki
oft á tónleikum. Þær leika Rómönsur
ópus 22 fyrir fiðlu og píanó eftir
Clöru Schumann, en líka tvö sönglög
eftir Clöru, sem Auður efast um að
hafi verið flutt hérlendis áður. Karl-
arnir tveir eiga líka hvor sín tvö
sönglögin á dagskránni, auk þess
leika þær Sónötu í a-moll fyrir fiðlu
og píanó eftir Schumann og Sonaten-
satz – sónötuþátt eftir Brahms.
„Tónlistin tengist textanum sem þau
Arnar og Hulda Björk lesa á milli
verka,“ segir Auður. „Við endum á
Sónötunni sem Schumann samdi
þegar sjúkdómurinn var að byrja að
gera vart við sig.“
Það var erfitt til að byrja með, að
sögn Auðar, að trúa sögu þessa fólks
– svo dramatísk er hún. „En þetta
eru dagbækur og sendibréf – og
maður veit að svona var þetta. Dram-
að í kringum þau er svo mikið og öll
eru þau svo heil í tónlistarsköpun
sinni.“
Hann þurfti frið til að semja
Jóhannes Brahms og Róbert
Schumann eru meðal stærstu
nafnanna í tónlistarsögunni. Stór og
mikilvægur hlutur Clöru hefur verið
að koma æ skýrar í ljós eftir því sem
hennar ferill hefur verið rannsak-
aður á síðari árum. „Það er ómögu-
legt að segja hvort Clara hefði getað
orðið stórt og merkilegt tónskáld –
hún fékk einfaldlega ekki nógu mörg
tækifæri til að semja. Það tíðkaðist
ekki, auk þess sem hún hafði ekki
tíma, með sjö börn og geðsjúkan eig-
inmann. Eftir að hann dó varð hún að
einbeita sér að því að spila á tón-
leikum til að framfleyta fjölskyld-
unni, og þá hætti hún alveg að semja.
Og á meðan hann lifði, þá mátti hún
til dæmis ekki æfa sig meðan hann
var að semja – því hann krafðist þess
að hafa frið.
Hún hafði þó heilmikil áhrif.
Brahms bar verkin sín undir hana
mjög oft, vildi hennar álit. Það hefur
Schumann örugglega gert líka. Hún
spilaði verk þeirra beggja og kom
þeim þannig á framfæri. Hún aðstoð-
aði þá báða við þeirra tónsmíðar og
sagði sína skoðun. En tónlistarsagan
var auðvitað skrifuð af karl-
mönnum,“ segir Auður og hlær.
Tónlist | Það sem sendibréfin segja um Brahms, Clöru og Róbert Schumann – tónleikar í Salnum í dag
Djúpstæð vinátta þriggja tónsnillinga
Morgunblaðið/Ómar
Arnar Jónsson, Auður Hafsteinsdóttir, Hulda Björk Garðarsdóttir og Steinunn Birna Ragnarsdóttir á æfingu.
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Clara skrifar Róbert:
Kæri Róbert. Ég sá þig, aðeins
nokkrum skrefum frá mér, og ég
gat ekki yfirgefið vagninnn til að
kasta mér í fang þér … Þegar ég
sá þig nálgast fannst mér eins og
myndi líða yfir mig af kvölum;
allt varð svart, og þegar þú fjar-
lægðist og ég sá þig ekki lengur,
brast hjarta mitt og tárin
streymdu niður svo ég gat ekki
leynt þeim.
Tilfinningin var ólýsanleg.
Róbert skrifar Clöru:
Ég hef slíka ólýsanlega þörf
fyrir að sjá þig, þrýsta þér að
hjarta mínu. Ég sé þig alstaðar,
þú gengur um gólfin fram og til
baka með mér, þú liggur í örmum
mínum og ekkert af þessu, ekk-
ert, er raunveruleikinn. Ég er
veikur. Og hversu lengi mun
þetta vara?
Clara – dagbókarbrot:
Dag einn árið 1854 sá ég hóp
manna streyma niður götuna í
áttina að húsi okkar. Róbert var
studdur af tveimur mönnum,
hann var með grænu slána sína
vafða utan um sig og var holdvot-
ur. Hann hafði kastað sér í Rín-
arfljót … einmitt eins og hann
hafði dreymt fyrir tuttugu árum.
Clara og Róbert
ÞEGAR tónskáldið og sprelligosinn
Erik Satie var kominn á efri ár klæddi
hann sig eitt sinn í tjullpils og tók
nokkur ballettspor fyrir framan vini
sína. Þetta kom upp í huga minn er
Sinfóníuhljómsveit Íslands, undir
stjórn Davids Charles Abells, flutti
Pelleas og Melisande, svítu eftir sam-
landa Saties, Gabriel Fauré. Vissulega
er tónlistin fíngerð og lágstillt, en engu
að síður var túlkunin svo dauf að mað-
ur spurði sjálfan sig af hverju verið
væri að flytja verkið yfirleitt. Það var
álíka tilgangslaust og þegar roskinn
karlmaður klæðir sig í tjullpils og
dansar ballett. Satie var auðvitað að
gera að gamni sínu, en hver var afsök-
un hljómsveitarstjórans?
Þekktasti þátturinn úr svítunni var
sá þriðji, hið draumkennda Sicilenne,
sem er fullt af tilfinningum þótt þær
séu fæstar á yfirborðinu. Ekki var að
heyra það á leik hljómsveitarinnar;
þvert á móti vantaði bara að sápuaug-
lýsing væri sýnd á tjaldi fyrir ofan
sviðið.
Sem betur fer kom annað hljóð í
strokkinn er píanóleikarinn Stephen
Hough steig á sviðið og spilaði píanó-
konsert nr. 4 eftir Saint-Saëns. Sjálf
músíkin fór að vísu ægilega í taug-
arnar á sumum tónleikagestum sem
ég ræddi við í hléinu á eftir, en ég var
ekki sammála. Tónlistin kom stöðugt
á óvart og laglínurnar voru skemmti-
lega hráar og hressilegar, þótt þær
hafi ekki rist sérlega djúpt. Og svo
var flutningurinn svo glæsilegur að
það var ekki annað hægt en að hafa
gaman af. Hough er einstakur píanó-
leikari með magnaðan áslátt, í senn
gríðarlega öflugan en líka unaðslega
mjúkan. Fingraspil var skýrt og jafnt
og ógnarhraðir hljómar svo fyr-
irhafnarlausir að maður saup hveljur
hvað eftir annað.
Talsvert síðri var þriðja sinfónían
eftir bandaríska tónskáldið Aaron
Copland, sem var lokaatriði dag-
skrárinnar. Þetta mun hafa verið
frumflutningur verksins hérlendis,
þrátt fyrir að það hafi verið samið í
lok seinni heimsstyrjaldarinnar.
Segja má að kjarninn í sinfóníunni,
lúðrablásturinn Fanfare for the Com-
mon Man, sé eitt helsta sameining-
artákn bandarísku þjóðarinnar. Hann
heyrist í annarri hverri amerískri
stríðsmynd og líka í ótal vestrum, auk
þess sem hann hefur verið stældur út
í það óendanlega. Málmblásararnir
eru því afar áberandi í verkinu og til
allrar óhamingju olli leikur þeirra
vonbrigðum á tónleikunum. Nú er ég
ekki að segja að hver einasti málm-
blásari hafi spilað illa; öðru nær, en
stundum þarf ekki nema eina óhreina
rödd til að skemma heildarsvipinn.
Og það gerðist of oft. Strengjaleik-
ararnir áttu líka sín slæmu augnablik;
margt í öðrum þættinum var áber-
andi bjagað og ýmislegt var ekki
heldur viðunandi víða annars staðar.
Hins vegar var hávaðinn á tíðum ógn-
arlegur, en þar sem hann virkaði að-
allega eins og verið væri að breiða yf-
ir misfellurnar í flutningnum var
hann síst meira spennandi en hver
annar tannlæknabor. Jafnvel þegar
hljómsveitarstjórinn hoppaði hátt í
loft í síðasta hljómnum var það ekk-
ert flott; það var aðeins aumk-
unarvert. Bara karl í tjullpilsi að
dansa ballett.
Hver var tilgangurinn?
TÓNLIST
Háskólabíó
Tónsmíðar eftir Copland, Fauré og Saint-
Saëns. Einleikari: Stephen Hough; hljóm-
sveitarstjóri: David Charles Abell.
Fimmtudagur 16. mars.
Sinfóníutónleikar
Jónas Sen
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111