Morgunblaðið - 19.09.2006, Síða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
DR. GUNNAR Kristjánsson,
prófastur og sóknarprestur, skrif-
aði grein í Morgunblaðið 29. ágúst
sl. sem nefnist „Stríð streymir
Jökla“ og fjallar um Kára-
hnjúkavirkjun. Grein
hans er hófsamlega
skrifuð, laus við stór-
yrði, sem er meira en
sagt verður um ým-
islegt sem um þá
virkjun hefur verið
ritað að undanförnu.
Tvennt vakti sérstaka
athygli mína í grein-
inni: Umræða höf-
undar um ágirnd ann-
arsvegar og um
náttúrusýn Íslendinga
fyrr og síðar hins-
vegar.
Grundvallarsiðaboð
Það er skoðun mín að í öllu at-
ferli sínu, þar á meðal í sam-
skiptum sínum við náttúruna, eigi
maðurinn að virða, og haga sér í
samræmi við, eftirfarandi grund-
vallarsiðaboð:
Verið frjósöm, margfaldist og
uppfyllið jörðina og gjörið yður
hana undirgefna og drottnið yfir
fiskum sjávarins og yfir fuglum
loftsins og yfir öllum dýrum, sem
hrærast á jörðinni. En gjörið
þetta með þeim hætti sem ber
vott um að þér elskið náunga yðar
eins og yður sjálf. Náunga yðar
um alla jörð, borinn og óborinn.
Ég held því fram að þetta feli í
sér alla þá siðfræði í skiptum
mannsins hvers við annan og við
náttúruna sem hann muni nokkru
sinni þurfa á að halda.
Þetta er húmanismi. Húmanism-
inn á rætur sínar í kristnum dómi
og er í eðli sínu sammannlegur.
Það er kristindómurinn raunar
líka hvort sem menn játa hann
sem trúarbrögð eða ekki. Allir
menn, undantekningarlaust, kjósa
fremur að verða sjálfir aðnjótandi
kærleika en óvildar og haturs. En
kjarni kristinsdómsins er einmitt
kærleikur. „Og þótt ég hefði svo
takmarkalausa trú að færa mætti
fjöll úr stað, en hefði ekki kær-
leika, væri ég ekki neitt.“ stendur
í kristnum fræðum. Allir menn
hafa líka þá skynsemi til að bera
að gera sér ljóst að því aðeins
geta þeir vænst kærleika af öðrum
að þeir auðsýni öðrum hann. Hitt
er annað mál að menn eru ófull-
komnir og haga sér því miður ekki
alltaf í samræmi við þá skynsemi
sem þeim er þó gefin.
Niðurstaða Brundtlandsnefnd-
arinnar frægu er í
samræmi við þetta
grundvallarsiðaboð. Í
þeirri nefnd sátu
menn með ólík trúar-
brögð.
Ágirnd
Gunnar nefnir þetta
fyrirbæri í grein
sinni, en því miður án
þess að skilgreina
það. Það er slæmt því
að skilgreiningin
skiptir mjög miklu
máli. Ég vil skilgreina
ágirnd þannig:
„Ágirnd er eftirsókn eftir efna-
hagslegum gæðum sem ekki er í
samræmi við grundvallarsiðaboð-
ið“. Samkvæmt þessu er sum eft-
irsókn eftir efnahagslegum gæð-
um ágirnd en önnur ekki. Það er
mikilvægt að greina þarna á milli.
Samskipti Íslendinga
við náttúruna
Afstaða Íslendinga til náttúr-
unnar hefur lengi einkennst af
óraunsæi. Öldum saman var
miðhálendi Íslands í þeirra huga
heimkynni útilegumanna, sauða-
þjófa, trölla og annarra óvætta og
illþýðis sem þeir óttuðust eins og
er aðdáanlega lýst í kvæði Gríms
Thomsens „Á Sprengisandi“ og í
lagi Sigvalda Kaldlóns við kvæðið.
„Vænsta klárinn vildi ég gefa
til...“. Hann var mörgum bónda
mikið metfé.
Nútímamaður sem væri
reiðubúinn til að gefa einbýlishús
sitt á Mávanesinu til að komast
hjá að mæta ímyndaðri álfadrottn-
ingu yrði sendur til geðlæknis.
Með dvínandi trú á tröll og
drauga á 20. öld breyttust þessar
hugmyndir og miðhálendið varð í
staðinn í hugum margra ævintýra-
heimur, goðumlík furðuveröld, allt
að því ójarðnesk.
Enn í dag ber á slíkum við-
horfum. Óraunsæi er sameiginlegt
báðum þessum hugmyndum. Báð-
ar einkennast af ókunnugleika.
Öldum saman ferðuðust Íslend-
ingar ekki ótilneyddir um miðhá-
lendið. Enn í dag hefur fjöldinn
allur af fólki aldrei komið þangað
jafnvel þótt það sé draumaland í
huga þeirra. Draumaland er ekki
veruleikaland. Þannig höfðu marg-
ir þeirra sem ákafast töluðu gegn
miðlun á Eyjabökkum aldrei kom-
ið þangað.
Ókunnugleiki, óraunsæi og öfg-
ar ala af sér hindurvitni og fjar-
stæður. Meðal slíkra hindurvitna
er sú ímyndun að nýting vatnsork-
unnar eyðileggi óbyggðirnar.
Hér eru fáeinar glefsur úr „um-
ræðum“ síðustu tíu ára um virkj-
anir á Íslandi: „En það sem lík-
lega er erfiðast er það sem hér fer
á eftir. Það er að sumir af þessum
mönnum eru svo grunnhyggnir að
þeir halda að þjóðin græði á að að
gera landið að einu allsherjar
vatna- og virkjunarsvæði þar sem
síðustu uppúrstandandi hálendis-
og öræfaperlurnar verða þaktar
rafmagnsflytjandi staura-
víravirki“. „Þessu landi má ekki
breyta í eitt stórt uppistöðulón“.
„Er stóriðjan okkur virkilega svo
nauðsynleg að við þurfum að eyði-
leggja það sem eftir er af öræfum
landsins til að gera hana að veru-
leika?“
Sannleikurinn er sá að nýting
þeirrar vatnsorku sem borgar sig
að nýta á Íslandi leggur aðeins
hald á lítinn hluta öræfa og
óbyggða landsins.
Á það hef ég margbent í grein-
um mínum um virkjunarmál. Við
höfum eftir sem áður ríkuleg
tækifæri til að njóta náttúrunnar í
„fegursta landi heimsins“. Að
merkur og ráðsettur maður eins
og dr. Gunnar grípur til þessara
orða sýnir í hvaða farvegi umræð-
ur um þessi mál eru hér á landi.
Vissulega er Ísland fagurt land.
Að það sé fegursta land heimsins
eru innihaldslausar ýkjur.
Hvaða þjóð sem er getur sagt
hið sama um sitt land með jafn-
miklum rétti.
Varla geta öll lönd verið „feg-
ursta land heimsins“? Oflof er háð
sagði Snorri.
Út af grein
dr. Gunnars
Jakob Björnsson skrifar um
virkjanir og náttúru Íslands
» Sannleikurinn er sáað nýting þeirrar
vatnsorku sem borgar
sig að nýta á Íslandi
leggur aðeins hald á
lítinn hluta öræfa og
óbyggða landsins.
Jakob Björnsson
Höfundur er fv. orkumálastjóri.
BJÖRN Bjarnason
dóms- og kirkju-
málaráðherra færir
eftirfarandi í dagbók á
heimasíðu sinni hinn
12. september sl.: „Í
fréttum var sagt frá
því, að Dagsbrún,
Baugsmiðlafyrirtæk-
inu, hefði verið skipt í
tvennt. Mikill tap-
rekstur var á fyrri
hluta ársins eða ná-
lægt 1,5 milljörðum og
Dagsbrún skuldar um
73 milljarða króna eða
meira en íslenska rík-
ið.“
Við þessa málsgrein
er tvennt að athuga:
Í fyrsta lagi heldur
Björn uppteknum
hætti þegar hann vís-
ar til Dagsbrúnar sem
„Baugsmiðlafyrirtæk-
isins“. Með þessu er
hann að halda á lofti
þeirri kenningu úr
smiðju meistara síns,
Davíðs Oddssonar, að
fjölmiðlar í eigu Dags-
brúnar séu á einhvern
hátt verkfæri Baugs Group hf. Samt
áræðir hann ekki að segja þetta
hreint út líkt og Davíð hefur þó gert,
en sama hvað sagt verður um Davíð
þá mun ég seint halda því fram að
hann sé gunga. Hinn 4. júlí sl. sagði
Björn þannig á heimasíðu sinni, að
það teldist til „nauðsynlegra upplýs-
inga að kenna fyrirtæki við höf-
uðeiganda sinn“. Þykist þannig vera
að sinna einhverri upplýsingaskyldu
um eignarhald fjölmiðla! Ekki hef
ég séð hann kenna Morgunblaðið
eða Blaðið við eigendur sína með
þessum hætti. Nei, staðreyndin er
auðvitað sú, að þeir kumpánar, Dav-
íð og Björn, þola ekki að hafa ekkert
með þessa fjölmiðla að segja eða
gera. Þeir virðast telja, að fjölmiðlar
eigi að vera „vingjarnlegir“, þ.e.a.s. í
eigu eða undir stjórn vina þeirra.
Það er það „frelsi“ í fjölmiðlum, sem
þeir standa fyrir.
Í öðru lagi er það við umrædda
dagbókarfærslu Björns að athuga,
að hann fer með rangt mál um
skuldastöðu íslenska ríkisins. Hann
segir að skuldir Dagsbrúnar séu um
73 milljarðar króna „eða meiri en
skuldir íslenska ríkisins“. Sam-
kvæmt mánaðarskýrslu Lánasýslu
ríkisins nú í september árið 2006
nema innlendar skuldir
ríkisins tæplega 122
milljörðum króna og
erlendar skuldir tæp-
um 84 milljörðum
króna. Samtals er því
um að ræða u.þ.b. 206
milljarða króna. Þá er
eftir að meta ábyrgðir
ríkisins, t.d. vegna eft-
irlaunaskuldbindinga.
Ekki veit ég hvers
vegna Björn er svona
illa að sér um fjárhag
íslenska ríkisins. Á
hann þó sæti í rík-
isstjórninni. Tekið skal
fram, að skuldir Dags-
brúnar eru mjög miklar
og forráðamenn þess
félags hafa tilkynnt
ráðstafanir til að bregð-
ast við í þeirri stöðu.
Einnig er rétt að halda
því til haga, að skulda-
staða íslenska ríkisins
er góð og ekkert til að
skammast sín fyrir þó
að hún sé ekki minni en
skuldir Dagsbrúnar.
Með orðum sínum
reynir Björn að gera lítið úr Dags-
brún, en í ákafa sínum hittir hann
sjálfan sig fyrir og kemur upp um
fákunnáttu sína.
Stundum er sagt, að sá ljúgi
mörgu, sem margt fleiprar. Sjálfur
hef ég orðið fyrir barðinu á fleipri
Björns Bjarnasonar. Það var í fram-
haldi af dæmalausu bolludagsbull-
inu í Davíð Oddssyni. Hetjan Björn
stóð þá í skjóli Davíðs líkt og Björn
að baki Kára forðum og skaut fram
þeirri eitruðu aðdróttun í grein í
Morgunblaðinu 8. mars 2003, að ég
hefði verið „gerður út af örkinni sem
stjórnarformaður Baugs til að viðra
ákveðna hugmynd með hagsmuni
fyrirtækisins í huga“. Ekkert slíkt
átti sér stað. Þessi ummæli Björns
voru lygi alveg eins og þau ummæli
hans nú, að Dagsbrún skuldi meira
en íslenska ríkið. Björn Bjarnason
kann að gegna hárri stöðu, en þar
fer lítill kall í alltof stórum fötum.
Sá lýgur mörgu
sem margt fleiprar
Hreinn Loftsson gerir
athugasemdir við dagbók-
arfærslur Björns Bjarnasonar
Hreinn Loftsson
»Með orðumsínum reyn-
ir Björn að gera
lítið úr Dags-
brún, en í ákafa
sínum hittir
hann sjálfan sig
fyrir og kemur
upp um fákunn-
áttu sína.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og
stjórnarformaður Baugs Group hf.
ÖLDUM saman var meginhluti
jarða í eigu fárra stóreignamanna,
kóngsins og biskupsstólanna.
Frumkvöðlar sjálfstæðisbarátt-
unnar á nítjándu öld
töldu brýnt fyrir sjálf-
stæði þjóðarinnar og
framfarir í landbúnaði
að bændur ættu jarð-
irnar, sjálfseign-
arbóndinn var í lyk-
ilhlutverki. Með
svokölluðum ábúð-
arlögum var þessari
stefnu fylgt eftir
þannig að þeir sem
höfðu jarðirnar á
leigu fengu lífstíð-
arábúðarrétt, sem
setti þá nánast að
fullu upp að hlið sjálfseignarbónd-
ans. Fjölskyldubúin voru grunn-
eining í landbúnaði. Þetta hefur
reynst þjóðinni farsælt og um
þessa stefnu ríkt sátt til þessa.
Stuðningur hins opinbera við land-
búnað hefur miðast við að bæta
náttúruleg gæði landsins til fram-
tíðar, tryggja neytendum holla og
góða vöru á hagstæðu verði en
ekki hvað síst að viðhalda öflugri
byggð um allt land.
Með nýjum ábúðar- og jarðalög-
um hefur ríkisstjórnin breytt þess-
um forsendum í grundvall-
aratriðum og kippt stoðum undan
tilveru sjálfseignarbóndans og fjöl-
skyldubúanna.
Kvaðir um búsetu
og meðferð lands
fylgi jörðum
Með dreifðri búsetu
skapast forsendur
fyrir því að gæði
landsins séu vernduð
og nýtt á sjálfbæran
hátt. Þessi stefna
krefst búsetumynst-
urs þar sem bænd-
urnir sitja jarðirnar
og mynda samfélag
fólks þar sem hver
styður annan. Ekki aðeins hin
náttúrulegu gæði eru auðlind held-
ur einnig samfélagið og gerð þess.
Sérlög um landbúnað þurfa
fyrst og fremst að lúta að hags-
munum byggðanna og varanleika
náttúruauðlindanna ásamt fram-
leiðslu gæðavöru og þjónustu.
Hlutur löggjafans er að skapa
þeim sem vilja búa í sveit og
stunda þar atvinnuveg sinn full-
nægjandi starfsumgjörð. Réttur
þeirra á að hafa algjöran forgang
og fyrir þá eiga samtök bænda að
berjast. Þar fara saman hags-
munir þjóðarinnar til skemmri og
lengri tíma og bændanna í land-
inu. Búvörusamningar ríkisins við
bændur byggðust á því að þessari
grunnhugsun væri fylgt m.a. þann-
ig, að framleiðslurétturinn sé
ávallt í höndum þeirra sem búa á
jörðunum.
Ógnar sátt um innlendan
landbúnað
Nú vakna menn upp við vondan
draum. Fjársterkir einstaklingar,
félög og fyrirtæki kaupa upp í
stórum stíl framleiðsluheimildir,
lönd og bújarðir, jafnvel í fullum
rekstri. Sjálfseignarbóndinn, fjöl-
skyldubúið, verður ekki lengur
grunneining, heldur leiguliðar
stóreignamanna. Framleiðslan
færist á hendur fárra aðila og
matvælaörygginu er stefnt í
hættu. Þessi stefna ríkisvaldsins
leiðir til fullkomins ófriðar um ís-
lenskan landbúnað. Þjóðin upplifir
nú aðeins smjörþefinn af þeirri
umræðu sem að óbreyttu er í
vændum.
Beingreiðslum til bænda var
ætlað að tryggja búsetu, dreifða
byggð, ódýrari og heilnæma fram-
leiðslu. Fari svo fram sem horfir
verða beingreiðslurnar notaðar til
hins gagnstæða og til að fjár-
magna skipulögð uppkaup á bú-
jörðum á verði sem engin landbún-
aðarframleiðsla stendur undir.
Viljum við það? Nágrannaþjóðir
okkar á Norðurlöndum leggja
áherslu á að verslun með land og
landgæði hafi sérstöðu. Öfugt við
okkur eru í löggjöf þeirra gerðar
ákveðnar og skilgreindar kröfur til
landeigenda um búsetuskyldu og
meðferð auðlindarinnar.
Tillögur Vinstri grænna
Skoðanakannanir hafa ítrekað
sýnt að þjóðin vill öflugan íslensk-
an landbúnað, treystir hollustu
hans og gæðum og vill öryggi í
framboði varanna. Landbúnaður-
inn er einnig undirstaða byggðar,
búsetu og fjölþætts atvinnulífs
víða um land. Þróun ferðaþjónustu
byggist á dreifðri búsetu og vörslu
náttúrufars, menningar og land-
gæða.
Íslenskur landbúnaður á gríð-
arlega mikla möguleika til fram-
tíðar ef rétt er á málum haldið. En
til þess að svo megi verða þarf
heldur betur að endurskoða og
breyta um stefnu. Land og land-
gæði eru í sjálfu sér félagsleg eign
framtíðarinnar. Stuðningur rík-
isins þarf í auknum mæli að vera
bundinn búsetunni, jörðunum,
vörslu landgæða og sjálfbærum
heilnæmum framleiðsluháttum. Því
verður nú þegar að stöðva upp-
kaup á jörðum og framleiðslurétti.
Draga þarf úr magntengdum
stuðningi ríkisins, setja honum
takmörk og afnema framsalsrétt á
þeim stuðningi. Einnig þarf að
grípa til aðgerða til að tryggja
möguleika ungs fólks til að taka
við búum foreldra sinna og skyld-
menna eða koma sem nýir aðilar
inn í landbúnaðinn. Þingmenn
Vinstri grænna hafa lagt fram til-
lögur á Alþingi sem miða að því að
ná þessum markmiðum
Jón Bjarnason skrifar um
jarðakaup og landbúnað » Því verður núþegar að stöðva
uppkaup á jörðum og
framleiðslurétti.
Jón Bjarnason
Höfundur er alþingismaður.
Uppkaup jarða ein mesta ógn við landbúnaðinn