Morgunblaðið - 10.11.2006, Blaðsíða 40

40 FÖSTUDAGUR 10. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
leiðindaveðrinu síðasta
sunnudag ákvað ég að
skreppa í bíó með dætr-
um mínum. Fyrir valinu
varð teiknimyndin Bæj-
arhlaðið, eða Barnyard, eins og
hún heitir upp á ensku.
Ég hefði betur kynnt mér um
hvað þessi mynd fjallaði áður en
ég ákvað að sýna tveimur fimm
ára stelpum þessi ósköp. Á aug-
lýsingaspjöldum fyrir myndina
voru stórar og stæðilegar kýr og
mig rámaði í að hafa séð sjón-
varpsauglýsingu, þar sem ein
kýrin hermdi eftir bréfbera þegar
hann sá ekki til. Meira vissi ég
ekki.
Svo hófst blessuð myndin og
forystukýrin hóf upp raust sína.
Dimma og mikla karlarödd. For-
ystukýrin, sem stóð þarna á aft-
urlöppunum, með júgur út í loftið
og hélt þrumandi ræðu yfir hin-
um dýrunum á bænum, hét
Brjánn.
Brjánn? Kýrin Brjánn, en ekki
nautið Brjánn? Ójá.
Það fyrsta sem mér datt í hug
var að íslenska talsetningin hefði
misheppnast svona heiftarlega.
Karlmaður hefði verið látinn lesa
inn rödd kýrinnar fyrir einhvern
undarlegan misskilning. En svo
skokkaði „sonur“ Brjáns, hann
Oddur, inn í myndina með spen-
ana hoppandi og þá var mér allri
lokið.
Í ljós kom að hver einasta kýr,
sem eitthvað kvað að í myndinni,
var karlkyns. Leiðtoginn Brjánn
gætti dýranna á bænum og fórn-
aði lífi sínu í baráttu við sléttu-
úlfa. Oddur vildi bara skemmta
sér alla daga, en tók auðvitað að
sér forystuhlutverkið þegar nauð-
syn krafði. Hann hljóp þó aðeins
út undan sér þegar hann fór í
mikinn leiðangur á bíl og fékk
þrjár aðrar kýr með sér. Þarna
sátu þessar kýr, með júgrin sín,
óku bíl, töluðu stórkarlalega sam-
an og duttu í það með því að
drekka mjólk!
Brjánn var ekki ánægður með
ábyrgðarlaust líferni Odds og
reyndi mikið að snúa honum af
þessum villigötum. Hann minnti
son sinn líka á eitthvert atvik,
þegar hann hafði talið hann vera
stelpu. Það var greinilega það
allra versta. En kannski hefur
Brjánn blessaður ruglast af því
að sonur hans var með júgur.
Hver veit?
Þarna voru líka fleiri karlver-
ur, til dæmis var yfirvegaði og
klári asninn auðvitað karlkyns og
þarna var hundur og svín og
besti vinur Odds, skemmtilega
músin, var líka karlkyns.
En þótt allar hetjurnar og töff-
ararnir í myndinni hafi verið
karlkyns, þá slæddust einstaka
kvenverur með. Fyrsta er að
telja ungu kúna, sem kom á bæ-
inn og heillaði Odd frá fyrsta
degi. Þau sátu saman og ræddu
um lífið, bæði með júgrin sín út í
loftið, en kýrin unga með litla
bleika slaufu við annað eyrað.
Líklega svo við bíógestir gætum
áttað okkur á því að hún væri
kvenkyns.
Síðar í myndinni bar þessi
kvenlega kýr litlum kálfi, sem
kom í heiminn með júgur, eins og
allar hinar kýrnar. Oddur, hinn
nýi leiðtogi, var að vonum af-
skaplega stoltur af nýfæddum
„syni“ sínum. Það voru sem sagt
engin takmörk fyrir vitleysunni.
Og aldeilis hentugt fyrir Odd
hinn hugumstóra og júgurmikla
að kýrin var kelfd þegar hún kom
á bæinn.
Aðrar kvenverur í myndinni
voru kven-kýr-vargurinn óvið-
kunnanlegi, sem var besta vin-
kona kýrinnar með bleiku slauf-
una, agnarsmái og ofurkrúttlegi
hænuunginn Maja, hjálparvana
hænurnar sem verja þurfti dag
og nótt fyrir gráðugum sléttuúlf-
um og bóndakonan á næsta bæ,
sem var sínöldrandi taugahrúga
og hrakti mann sinn í endalausa
bjórdrykkju.
Einn ungur hani var í hópnum.
Sá átti erfitt með að gala, en auð-
vitað fann hann röddina sína á
ögurstundu, á meðan hænurnar
gögguðu af skelfingu og gerðu
ekkert af viti.
Mér skilst að þessi mynd hafi
átt töluverðum vinsældum að
fagna í bíóhúsum heimsins. Það
ætti ekki að koma mér á óvart,
enda virðast engin takmörk fyrir
því bulli sem fólk gleypir við frá
Hollywood. Einhvers staðar sá ég
haft eftir höfundi myndarinnar,
sem jafnframt er leikstjóri henn-
ar, að hann hefði sett júgur á all-
ar „karlkyns kýrnar“, af því að
júgur væru fyndin. Það var og.
Hér eftir ætla ég hins vegar að
kynna mér myndirnar í bíóhús-
unum fyrirfram. Ég ætla ekki
oftar með fimm ára systur á
myndir, þar sem allar kvenverur
eru hjálparlausar og/eða vitlausar
og þurfa að vera upp á náð og
miskunn annarra komnar. Þær fá
alveg nóg af slíkum skilaboðum
frá umheiminum, þótt við förum
ekki líka að borga okkur inn á
slíkan glórulausan bjánagang. Af
hverju í ósköpunum máttu kýrn-
ar hugprúðu ekki vera kven-
hetjur? Hugrakkar og kraftmikl-
ar, með júgrin sín.
Þegar við mæðgur komum
heim eftir sýninguna ræddi ég
við þær um myndina. Ég bað þær
að nefna mér einhverja „stelpu“
eða „konu“ í myndinni og þær
mundu strax eftir Maju litlu. Sem
var líklega illskásti kosturinn af
þeim fáu kvenkyns, sem myndin
bauð upp á. Margréti fannst frá-
bært hvað Maja var hugrökk
þegar sléttuúlfurinn ætlaði að éta
hana. „Hún var rosalega reið og
sagði að hann væri vondastur í
heimi,“ sagði Margrét og var
stolt af uppreisnaranda Maju.
Eftir nokkrar umræður í viðbót
um hugrekki Maju, en jafnframt
hjálparleysi, komst Margrét að
þeirri niðurstöðu að það hefðu átt
að vera einhverjar stelpur í dýra-
liðinu sem bjargaði hænunum, því
„stelpur geta alveg bjargað.“
Elísabet systir hennar var dá-
lítið þögul, aldrei þessu vant.
Þegar ég gekk á hana og spurði
af hverju hún héldi að engar
stelpur hefðu verið í hópi hinna
hugrökku bjargvætta svaraði
hún: „Kannski hafa bara strákar
gert þessa mynd.“
Karlkyns
hugrekki?
» Þarna sátu þessar kýr, með júgrin sín, óku bíl,töluðu stórkarlalega saman og duttu í það
með því að drekka mjólk!
rsv@mbl.is
VIÐHORF
Ragnhildur Sverrisdóttir
Í nýlegri stjórnsýsluúttekt Rík-
isendurskoðunar á embætti ríkislög-
reglustjóra koma fram hugmyndir
um framtíðarhlutverk embættisins
sem vert er að vekja at-
hygli á.
Ríkisendurskoðun
telur að þótt tvívegis
hafi verið gerð tilraun
til að móta heildstæða
frumstefnu í löggæslu-
málum á undanförnum
árum sé ekki hægt að
líta svo á að slík stefna
sé enn sem komið er í
gildi. Hér er vísað til
nefndar sem grein-
arhöfundur skipaði árið
1998 og nefndar sem
dómsmálaráðherra
skipaði árið 2003.
Nefndirnar skiluðu skýrslum árið
2000 og 2005.
Ríkisendurskoðun bendir á að fyr-
irhugaðar breytingar um næstu ára-
mót á skipan lögreglumála, með
fækkun og stækkun lögregluembætt-
anna, hafi skapað forsendur sem
stutt geti við æskilegar breytingar á
stjórnskipulagi lögreglunnar. Í þessu
samhengi beri einnig að hafa í huga
að líklegt sé að breytt staða í öryggis-
og varnarmálum landsins eftir brott-
hvarf varnarliðsins muni hafa áhrif á
starfsemi embættis ríkislög-
reglustjóra.
Ríkisendurskoðun getur þess að
gera megi stjórnskipulag lögregl-
unnar einfaldara og röklegra með
breyttri ábyrgðar- og verkaskiptingu
milli embættis ríkislögreglustjóra og
dómsmálaráðuneytisins. Ein leiðin sé
að fela embættinu aukið hlutverk við
stjórnun lögreglunnar. Í því sam-
bandi nefnir Ríkisendurskoðun að
ríkislögreglustjórar í Danmörku,
Noregi og Svíþjóð hafi meira um
stjórnun lögreglunnar að segja en
ríkislögreglustjóri hér á landi, eink-
um hvað varðar fjármál og árangurs-
stjórnun.
Ríkisendurskoðun
víkur að því að nýlega
hafi verið samþykkt lög
í Danmörku sem feli í
sér grundvallarbreyt-
ingar á stjórnskipulagi
lögreglunnar og stöðu
danska ríkislög-
reglustjórans. Með
nýju lögunum fái hann
aukið vald til að stýra
lögreglunni og verði
næsti yfirmaður lög-
reglustjóra í öllum lög-
gæslumálefnum. Með
breytingunni eigi
stjórnskipulag dönsku
lögreglunnar að verða röklegra og
gegnsærra en áður.
Ríkisendurskoðun fjallar um þann
möguleika að hlutverk embættis rík-
islögreglustjóra breytist í anda þess
sem fyrir dyrum stendur í Dan-
mörku. Í því felst m.a. að embættinu
yrði falið að ljúka gerð árangurs-
stjórnunarsamninga sem nú eru á
forræði dómsmálaráðuneytisins. Áð-
ur þurfi stjórnvöld að móta vandaða
frumstefnu á sviði löggæslu, t.d. í
formi löggæsluáætlunar til nokkurra
ára, sem embættinu verði falið að út-
færa og framkvæma. Samkvæmt
dönsku leiðinni eigi embættið fyrst
og fremst að sinna verkefnum í sam-
ræmi við yfirstjórnarhlutverkið til að
stuðla að einbeitingu í starfseminni
og skýrum áherslum, þ.e. verkefni
sem lúta beint að stjórnun, stjórn-
sýslu og miðlægri þjónustu sem teng-
ist samræmingu lögreglunnar á
landsvísu. Ríkisendurskoðun nefnir
að ef þessi leið verði valin væri eðli-
legt að flytja verkefni frá embættinu.
Ríkisendurskoðun telur að endur-
skoða þurfi ákvæði lögreglulaga
þannig að tekin verði af öll tvímæli
um boðvald ríkislögreglustjóra gagn-
vart lögregluembættunum og að eðli-
legt sé að stjórnvöld skoði þann
möguleika að afnema formlegt sjálf-
stæði þeirra og gera lögregluna að
einni stofnun með lögum.
Ríkisendurskoðun telur tvíverkn-
að felast í fyrirkomulagi rannsóknar
alvarlegra skattalagabrota sem eru
til meðferðar bæði hjá skattrann-
sóknarstjóra ríkisins og efnahags-
brotadeild ríkislögreglustjóra og
bendir á að stjórnvöld eigi að kanna
hvaða lausn sé heppilegust í þessu
sambandi.
Undir þetta skal tekið og þeirri
hugmynd jafnframt komið á fram-
færi til umhugsunar að kannaðir
verði kostir og gallar þess fyr-
irkomulags að færa verkefni skatt-
rannsóknarstjóra og efnahags-
brotadeildar til sérstaks embættis
sem stofnað yrði til að fara með mál-
efni skatta- og efnahagsbrota á
landsvísu.
Næstu skref
Haraldur Johannessen fjallar
um nýlega stjórnsýsluúttekt
Ríkisendurskoðunar á embætti
ríkislögreglustjóra
»… að kannaðir verðikostir og gallar þess
fyrirkomulags að færa
verkefni skattrannsókn-
arstjóra og efnahags-
brotadeildar til sérstaks
embættis …
Haraldur
Johannessen
Höfundur er ríkislögreglustjóri.
VIÐ blasir að eina leiðin til að
koma í veg fyrir hrikalegar afleið-
ingar loftslagsbreytinga er að ríki
heims nái hið fyrsta samkomulagi
um metnaðarfullar að-
gerðir til að draga úr
útstreymi gróðurhúsa-
lofttegunda. Vegna sí-
vaxandi mengunar
síðustu áratugi verður
að bregðast hratt við
á næstu tíu árum. Að
öðrum kosti er hætt
við að þróuninni verði
ekki snúið við og
bráðnun Grænlands-
jökuls verði ekki
umflúin, svo dæmi sé
tekið.
Ein meginforsenda
þess að ná árangri er að iðnríkin
taki á sig mun meiri skuldbind-
ingar en Kyoto-bókunin kveður á
um eftir að fyrsta skuldbinding-
artímabili hennar lýkur árið 2012.
Ísland er eitt auðugasta þjóðríki
heims, með losun á hvern íbúa sem
er margfalt meiri en í hinum fá-
tækari ríkjum heims. Við berum
því mikla ábyrgð.
Á ég að gæta bróður míns?
Hnattvæðingin felur í sér að af-
koma 150 milljóna íbúa Bangla-
desh er okkar mál. Á það benti
George Harrison fyrir 35 árum og
Vésteinn Lúðvíksson benti á það í
Lesbókinni síðast liðinn laugardag
en í þetta sinn er ógnin loftslags-
breytingar mun hrikalegri en
stríðið, hungrið og niðurlægingin
sem mannvinurinn Harrison söng
um.
Morgunblaðið tók undir með Vé-
steini í leiðara á mánudaginn:
„Langt er síðan einstaklingur hef-
ur með jafn sterkum rökum beint
slíkri samvizkuspurningu að ís-
lenzku þjóðinni. En í raun er þetta
samvizkuspurning, sem allar hinar
ríku þjóðir heims standa frammi
fyrir. Með stöðugri eftirsókn eftir
meiri peningum, betra lífi, erum
við að draga úr mögu-
leikum fátæku þjóð-
anna á að komast frá
fátækt til bjargálna.“
Sjálfbær þróun
Vaxandi skilningur
er meðal þróunarríkja
á því að leiðin til
bjargálna felist ekki í
mengandi iðnaði, sam-
göngum eða landbún-
aði af því tagi sem
iðnríkin byggðu auð
sinn á. Þess í stað
verði að leita nýrra
leiða til sjálfbærrar þróunar sem
byggist á orkulindum sem ekki
valda gróðurhúsaáhrifum.
Iðnríkin hafa enn ekki axlað þá
ábyrgð „að taka forustu í barátt-
unni við loftslagsbreytingar“ líkt
og þau eru skuldbundin til sam-
kvæmt Loftslagssamningi Samein-
uðu þjóðanna og Kyoto-bókuninni.
Ekki bætir úr skák að Ástralía
og Bandaríkin krefjast þess að ríki
á borð við Indland og Kína taki á
sig skuldbindingar um samdrátt í
útstreymi gróðurhúsalofttegunda á
sama tíma og þessi ríki hafna
Kyoto-bókuninni og neita að draga
úr notkun mengandi eldsneytis
heima fyrir. Þá skal haft í huga að
losun gróðurhúsalofttegunda á
hvert mannsbarn er 25 tonn á ári í
Ástralíu, 22 tonn í Bandaríkjunum
en 0,9 tonn á Indlandi og 2,5 tonn í
Kína.
Hver er þá afstaða Íslands?
Hafa íslensk stjórnvöld lagt nokk-
uð til málanna annað en að fara
fram á sem mestar undanþágur frá
skuldbindingum alþjóðasamfélags-
ins um samdrátt í útstreymi gróð-
urhúsalofttegunda? Hafa íslensk
stjórnvöld kynnt stefnu í loftslags-
málum um hvernig draga megi úr
notkun mengandi eldsneytis á Ís-
landi?
Þeir sem bera ábyrgð
Áminning leiðarahöfundar Morg-
unblaðsins um samviskuspurningu
Vésteins Lúðvíkssonar hlýtur einn-
ig að beinast að stjórnvöldum á Ís-
landi. Hvað hafa sitjandi stjórnvöld
aðhafst á valdatíma ríkisstjórn-
arflokkana? Af hverju hefur rík-
isstjórn Íslands ekki kynnt lofts-
lagsstefnu til næstu áratuga þar
sem kynnt eru töluleg markmið
um samdrátt í útstreymi gróð-
urhúsalofttegunda árið 2015, 2020
o.s.frv.? Hvers vegna hafa for-
ustumenn Sjálfstæðisflokksins gert
lítið úr þeim stærsta vanda sem al-
þjóðasamfélagið stendur frammi
fyrir? Af hverju tekur Framsókn-
arflokkurinn ekki ábyrgð?
Tekið skal undir með leiðarahöf-
undi Morgunblaðsins um að fróð-
legt verður að sjá hvort einhverjir
talsmenn stjórnmálaflokkanna taka
að sér að ræða samvizkuspurningu
Vésteins Lúðvíkssonar. Þá ekki
síst hvort forustumenn ríkisstjórn-
arflokkana vilji taka ábyrga af-
stöðu til loftslagsbreytinga.
Að taka ábyrgð
í loftslagsmálum
Árni Finnsson gerir at-
hugasemd við leiðara Morg-
unblaðsins
» Af hverju hefur rík-isstjórn Íslands ekki
kynnt loftslagsstefnu til
næstu áratuga …
Árni Finnsson
Höfundur er formaður Nátt-
úruverndarsamtaka Íslands.