Morgunblaðið - 21.11.2006, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 2006 27
stefnumótun um „friðsamlega
sambúð ólíkra menningarheima“
(co-existence of Civilizations). Til-
efnið er meðal annars sú tilfinn-
ingaþrungna og eldfima umræða
sem varð í kjölfar birtingar Jót-
landspóstsins á Múham-
eðsteikningunum frægu. Í hug-
myndafræði friðsamlegrar
sambúðar ólíkra trúar- og menn-
ingarheima í anda norrænna hefða
um lýðræðislega og friðsamlega
samvinnu og sambúð getum við og
eigum við að sækja okkur leið-
sögn. Eða hvað, er einhver annar
vænlegri kostur í boði?
Skapa verður jafnvægi í hag-
kerfinu og á vinnumarkaði á nýjan
leik
Hitt stóra viðfangsefnið sem við
okkur blasir snýr að aðstæðum í
hagkerfinu og á vinnumarkaði. Sú
spurning verður ennþá meira
brennandi í ljósi þeirra stóru sam-
félagsverkefna sem hér hafa verið
gerð að umtalsefni hvert menn
vilja að framhaldið verði í sam-
bandi við framkvæmdastig og eft-
irspurnarástand í hagkerfinu.
Ætla menn að halda óhikað áfram
og skella í gang 3–4 nýjum álvers-
og stórvirkjanaframkvæmdum í
beinu framhaldi af þeim sem nú
standa yfir? Með því munu menn
ekki bara viðhalda heldur auka
frekar en hitt á þensluna í hag-
kerfinu og eftirspurn eftir vinnu-
afli. Eða ætla menn að reyna, með
rólegum og yfirveguðum hætti, að
koma aftur á jafnvægi og eðlilegu
ástandi, leyfa hagkerfinu og
vinnumarkaðinum að jafna sig? Í
raun má grípa hér til hins fræga
hugtaks að ná þurfi „mjúkri lend-
ingu“, ekki bara í efnahagslífinu
og hagkerfinu heldur líka hvað
varðar jafnvægi á vinnumarkaði.
Afleiðingar þess yrðu væntanlega
að það dragi úr þörfinni fyrir það
erlenda vinnuafl sem hér er fyrst
og fremst á tímabundnum skil-
málum og vonandi gæti það gerst
án þess að til vandræða kæmi
gagnvart því fólki af erlendum
uppruna sem hingað er komið til
varanlegrar búsetu og fyrir vinnu-
markaðinn í heild. Slík aðlögun að
einhvers konar jafnvægisástandi á
vinnumarkaði á nýjan leik er að
sjálfsögðu ekki einfalt mál. En
hún er eina farsæla leiðin sem við
eigum út úr því upplausnarástandi
sem segja má að hafi skapast hér
á undanförnum misserum og er,
eins og áður sagði, mannanna
verk og á ábyrgð ríkisstjórn-
arinnar og þeirrar stefnu sem hún
hefur rekið.
Að lokum skal ítrekað að
Vinstrihreyfingin – grænt fram-
boð ber ekki ábyrgð á því ástandi
sem hér hefur verið að skapast á
vinnumarkaði og í hagkerfinu,
ekki frekar en hinir stjórnarand-
stöðuflokkarnir. Þeir ættu því
ekki að þurfa að standa í orða-
skaki um málið, a.m.k. ekki um
hvaða orsakir liggi að baki og
hverjir beri ábyrgðina. Hafi ein-
hver flokkur reynt að vara við því
að verið væri að búa til jafnvæg-
isleysi á vinnumarkaði og í fé-
lagslegu tilliti auk hins efnahags-
lega óstöðugleika, þá erum það við
Vinstri græn. Við viljum hins veg-
ar leggja okkar af mörkum til að
íslenskt samfélag takist nú á við
þetta stóra aðlögunar- og sambúð-
arverkefni af alvöru og einurð
þannig að þróunin verði farsæl og
við komumst hjá því að hér magn-
ist upp útlendingaandúð og að-
greiningarhyggja. Við höfnum
allri aðgreiningarhugsun í þessum
efnum. Við höfnum því að flokka
fólk upp í „við“ og „þau“. Við vilj-
um bjóða það fólk velkomið sem
hingað er komið til búsetu á annað
borð og gera því kleift að vera
fullgildir þátttakendur í okkar
samfélagi, gefa af sér til þess og
auðga það. Við ljáum ekki máls á
neinum málamiðlunum þegar
kemur að grundvallarmannrétt-
indum fólks, hvaðan sem það er
upprunnið, af hvaða litarhætti
sem það er eða hvaða trú það ját-
ar, ef einhverja. Gagnvart grund-
vallarmannréttindum standa allir
jafnir og Vinstri hreyfingin –
grænt framboð er ekki til viðtals
um afslátt í þeim efnum.
aðstæðum eru undirmannaðar og
í fjársvelti. Vinnumálastofnun
hefur ekkert bolmagn til að tak-
ast á við þann þátt málsins sem
að henni snýr. Vinnueftirlit og
fleiri eftirlitsaðilar á vegum ríkis
og sveitarfélaga eru vanbúnir.
Niðurskurður á fjárveitingum til
Alþjóðahúss af hálfu Reykjavík-
urborgar er undarleg aðgerð við
þessar aðstæður, ríkið leggur
ekkert af mörkum til þess rekst-
urs og má kalla hvoru tveggja til
marks um fullkomið andvara- og
metnaðarleysi stjórnvalda. Sama
gildir um slælegan viðbúnað til
tungumálakennslu, þó rík-
isstjórnin hafi nú hrokkið upp af
værum svefni. Einnig um lítinn
sem engan viðbúnað hvað varðar
móttöku og aðstoð við það fólk
sem hingað er að flytjast. Það seg-
ir allt sem segja þarf að börn inn-
flytjenda skuli hafa verið vikum
eða mánuðum saman utan skóla-
kerfisins vegna þess að Hagstofan
hafði ekki undan að gefa út kenni-
tölur. Ónefndur er þáttur sveitar-
félaganna. Það skyldi nú ekki vera
að ýmislegt sem þessu máli teng-
ist og er á verksviði þeirra mætti
betur fara. Hvernig er t.d. með
brunavarnir og hollustu- og heil-
brigðiseftirlit? Eftirlit með búsetu
nýrra innflytjenda að þær að-
stæður séu mannsæmandi og
öruggar svo fátt eitt sé nefnt?
Þjóðarátak um aðlögun
og farsæla sambúð
Tvennt skiptir mestu máli úr
því sem komið er. Hvernig ís-
lenskt samfélag tekst á við það að-
lögunarverkefni sem mikil fjölgun
fólks af erlendum uppruna kallar
á og hvernig hagstjórnin tekst og
hvernig aðstæður á vinnumarkaði
þróast á næstunni. Nú skiptir öllu
máli að menn reki af sér slyðru-
orðið, ríkisstjórn, opinberar stofn-
anir og eftirlitsaðilar, aðilar vinnu-
markaðarins, sveitarfélögin og
eftir atvikum einnig stjórn-
málaflokkar, fjölmiðlar og aðrir
sem að þessu þurfa að koma. Tök-
um nú höndum saman og förum
að ræða þetta mál af einurð og yf-
irvegun. Leggjum grunn að þjóð-
arátaki um þetta risavaxna verk-
efni, eitt stærsta ef ekki stærsta
samfélagsverkefni sem við Íslend-
ingar höfum staðið frammi fyrir í
mjög langan tíma. Forðumst að
stimpla þetta og ræða einhliða
sem vandamál. Forðumst aðgrein-
ingarhyggjuna, forðumst að tala
um „okkur“ og „þau“. Ræðum um
þetta sem eitt stórt og sameig-
inlegt verkefni allra helstu mátt-
arstoða samfélagsins til að takast
á við. Það sem í raun og veru þarf
er þjóðarsátt um markvissar og
einbeittar aðgerðir til að fyr-
irbyggja að hlutirnir fari úr bönd-
unum. Ástandinu má næstum því
líkja við púðurtunnu sem ekki
þurfi nema einn neista í til þess að
allt geti farið í bál og brand. Strax
í fjárlögum næsta árs verður að
leggja stóraukna fjármuni í við-
brögð stjórnvalda til að efla þær
eftirlits- og þjónustustofnanir sem
hér þurfa að koma að verki. Búa
verður til virkan samráðsvettvang
ríkis, aðila vinnumarkaðarins,
sveitarfélaga, fulltrúa viðeigandi
fagaðila og samtaka, Alþjóðahúss
og sambærilegra aðila og samtaka
fólks af erlendum uppruna. Þá
þurfa stjórnmálaflokkarnir að
móta eða skýra áherslur sínar á
þessu sviði ætli þeir að láta taka
sig alvarlega í umræðu um málið.
Hvað varðar aðlögunar- og sam-
búðarverkefnið sjálft getum við
sótt í smiðju til nágrannalandanna
sem hafa áratuga reynslu af því að
takast á við svipaða hluti. Margt
bendir til að vænlegt sé þar að
horfa til Svía, sem hafa langa og
víðtæka reynslu af aðlögun eða
samhæfingu (integration) fólks af
erlendum uppruna að sænsku
samfélagi með góðum árangri í
það heila tekið. Á nýafstöðnu þingi
Norðurlandaráðs var samþykkt
g þær
ið bún-
nu-
Vinstri-
ð neitar
m nót-
rlenda
r verið
þessar
ð fólk er
r komið
var til
sla sem
sund
skan
að-
þetta
gar
egt að
ölur
mikla
uppruna
eða
na
laflutn-
ands
í eðli
er að
ð að-
eða bú-
ands frá
hol-
órn-
unni –
ur vel
fur ís-
ðarlegt
r. Öll
ins veg-
nda-
runnt á
m sem
ra born-
ingum í
ví fólki
hingað
ár og
yrir á
að ef
markaði
því.
að fólk
og
inu
gara er
é yf-
yggð á
ví fólki
ð við-
akast.
forðast
rmun á
um
er þó
gni upp
og að-
að og
æðunni
m þjóð,
una sem
m rík-
gar, öll
um upp-
dinga
m hing-
bund-
um.
rammi-
afar
ð takast
jálf ber
hefur.
eir
luaðilar
inn í
nvalda
essum
viðfangs-
næstu árin
Höfundur er formaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs.
n að
m
erk-
ef ekki
sverk-
dingar
mmi
n
Undanfarin ár hafa ýmsirsem vinna að málefnumútlendinga hér á landireynt að vekja máls á
þeim en lítið orðið ágengt og það er
ekki gott að þegar þessi mál komast
loks á dagskrá skuli umræðan vera
á neikvæðum nótum. Þetta segir
Unnur Dís Skaptadóttir, dósent í
mannfræði við Háskóla Íslands, en
hún stýrði nýlegri rannsókn á hög-
um fólks sem flust hefur til Íslands
vegna atvinnu.
Ólíkt því sem einhverjir kunna að
halda er Ísland ekki draumaland út-
lendinga sem hingað koma til að
stunda vinnu, að því er rannsókn
Unnar Dísar leiðir m.a. í ljós.
Fjölmiðlar bera ábyrgð
Spurð hvað henni finnist um þá
umræðu sem verið hefur um útlend-
inga á Íslandi undanfarnar vikur, í
kjölfar málflutnings fulltrúa úr
Frjálslynda flokknum, segir Unnur
Dís það leiðinlegt hversu neikvæð
hún hafi verið „miðað við hvað fólk
hefur reynt að vekja athygli á mál-
inu og margir hafa reynt að vekja
athygli á mikilvægi íslenskukennslu
og að það þurfi að leggja peninga í
hana. En það er ekki fyrr en um-
ræðan fór af stað á neikvæðan hátt
sem peningar eru lagðir til málsins
og fjölmiðlar grípa umræðuna,“
segir Unnur. Velta megi því fyrir
sér hvers vegna svo sé, en fjöl-
miðlar beri ákveðna ábyrgð.
Á árunum 2003–2006 stýrði Unn-
ur Dís rannsókn á veruleika fólks
sem flust hefur til Íslands vegna at-
vinnu frá árinu 1990, en framhalds-
nemar í mannfræði tóku einnig þátt
í henni. Markmið verkefnisins var
jafnframt að skoða áhrif aukins
fólksflutnings á íslenskt samfélag.
Unnur Dís segir að á þeim tíma
sem hún vann að verkefninu hafi
umræða um útlendinga verið lítil á
Íslandi. Æskilegt hefði verið að
stjórnmálaflokkar hefðu verið búnir
að móta skýra og jákvæða stefnu í
málefnum innflytjenda.
„Það hefur ekki verið gert í nægi-
legum mæli,“ segir Unnur Dís. Þótt
flokkarnir séu vissulega farnir að
taka við sér, svo sem með því að
kynna stefnu sína á erlendum
tungumálum, líkt og einhverjir
flokkar hafi gert í sveitarstjórn-
arkosningunum í vor, þurfi að
bregðast frekar við. Ekki megi þó
gleyma því að margir vinni gott
starf í þessum málum eins og Al-
þjóðahús og Fjölmenningarsetur og
til að mynda séu ýmsir þjónustuað-
ilar komnir með vefsíður á erlend-
um tungumálum á borð við pólsku.
„Það er verið að gera ýmislegt en
það þarf bara að gera miklu meira,“
segir hún.
Komu hingað eftir að hafa
frétt af möguleika á vinnu
Um rannsóknarverkefni sitt segir
Unnur Dís að það hafi meðal annars
byggst á viðtölum við útlendinga, en
flestir sem hún ræddi við komu
hingað frá Póllandi, Filippseyjum
eða Taílandi. Þvert á það sem ein-
hverjir kunna að ímynda sér, er Ís-
land almennt ekki draumaland
þeirra útlendinga sem hingað koma
til þess að vinna að því er í ljós kom
í rannsókn Unnar Dísar.
„Þetta var ekki landið sem fólk
óskaði að fara til. Það hafði ekki lát-
ið sér detta í hug að koma hingað
fyrr en það frétti af tækifærum eða
möguleika á vinnu hér og ákvað að
prófa,“ segir hún. Unnur Dís segir
að marga sem hún ræddi við hafi
fremur dreymt um að halda til
vinnu í löndum á borð við Bandarík-
in eða Ástralíu. Hún bendir á að
markvisst hafi verið sóst eftir því að
fá útlendinga til starfa á Íslandi, í
Póllandi hafi til dæmis víða birst
auglýsingar þar sem óskað er eftir
starfsfólki á Íslandi.
Ætluðu að stoppa stutt
Unnur Dís segir að flestir þeirra
sem þátt tóku í rannsókn hennar
hafi ætlað að hafa stutta viðdvöl á
Íslandi, jafnvel ekki lengri en eitt
ár.
Svo verði ýmislegt til þess að
sumir ákveði að dveljast hér áfram
og margir framlengi dvölina smátt
og smátt. Unnur Dís segir að vegna
þess að margir þeirra sem hingað
koma hafi ekki hugsað sér að dvelj-
ast á Íslandi nema um stutta hríð,
leggi fólk ekki mikið upp úr því í
fyrstu að læra íslensku, utan þess
sem þarf til þess að bjarga sér í
daglega lífinu. „En svo kemur áhug-
inn á því að læra málið og taka
þátt.“
Þurfum að bregðast hratt við
Spurð um hvort við þurfum að
varast að falla ekki í sömu pytti í
málum innflytjenda og menn hafa
gert í nágrannalöndunum, segist
Unnur Dís telja nauðsynlegt að Ís-
lendingar bregðist hratt við til þess
að það gerist ekki. „En staðan hér
og þar er ólík,“ segir Unnur Dís og
nefnir Danmörku sem dæmi. Danir
hafi fyrr á árum sóst eftir erlendu
vinnuafli, en fyrir það hafi verið lok-
að í kringum 1973. Hið sama hafi
gerst á hinum Norðurlöndunum.
„Þeir sem hafa komið eftir það
eru fyrst og fremst ættingjar og svo
flóttamenn. Þannig að við erum í
allt annarri stöðu,“ segir Unnur Dís
og bendir á að þeir útlendingar sem
koma hingað komi fyrst og fremst
til þess að vinna. „Mér finnst und-
arlegt ef við þurfum að fara í sama
far [og á hinum Norðurlöndunum].
Hugmyndir um þjóðaríkið, þjóðerni
og um fjölmenningu eru allt aðrar
en fyrir rúmum 30 árum. Það væri
því undarlegt ef við myndum ekki
læra af reynslu annarra,“ segir hún.
Unnur Dís bendir á að um þessar
mundir leggi Danir mikla áherslu á
að gefa útlendingum tækifæri á að
taka þátt í atvinnulífinu. Hér séu
útlendingar hins vegar þátttak-
endur í atvinnulífinu frá fyrsta degi
en á skorti að þeir fái tíma fyrir
hluti eins og tungumálanám. Þá
þurfi að auka almenna upplýs-
ingagjöf til fólks sem hingað kemur.
Sjálfsagt sé að ríkið beri ábyrgð á
miðlun upplýsinga til fólks sem flyst
hingað erlendis frá.
Ánægðir með móttökur
Unnur Dís segir að þeir útlend-
ingar sem hún ræddi við í rannsókn
sinni séu almennt ánægðir með
hvernig tekið er á móti þeim hér á
landi. Þó hafi hún heyrt frásagnir
fólks sem lenti í erfiðleikum með að
fá leigða íbúð eða kaupa bíl, vegna
þess að það var erlent.
Fólkið sé almennt ánægt með hið
opinbera kerfi og hafi m.a. lýst
ánægju með leikskóla. „En það fólk
sem ég talaði við hafði lítið þurft á
heilbrigðiskerfinu að halda og hafði
því ekki mikla skoðanir á því,“ segir
hún. Hins vegar hafi sumir lent í
vanda sem skapast hafi vegna lang-
varandi álags þess að það hafi of-
reynt sig í vinnu. Fólkið vinni of
mikið og taki sér ekki hlé.
Eiga rétt á þjónustu
Unnur Dís segir mikilvægt að
benda á að þeir útlendingar sem
koma hingað til starfa greiði skatta
hér á landi frá fyrsta degi. „Þess
vegna er sjálfsagt að fólk fái þá
þjónustu sem þarf,“ bendir hún á.
Jafnframt bendir Unnur Dís á að
langflestir noti hluta af laununum
sem þeir vinna sér inn hér á landi
til þess að aðstoða ættingja heima
fyrir, ýmist eigin börn, forelda eða
systkini.
Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson
Rannsakaði hagi útlendinga Unnur Dís Skaptadóttir, dósent í mannfræði við Háskóla Íslands.
Ísland er ekki
draumalandið
Skort hefur á að íslenskir stjórnmálaflokkar móti
skýra og jákvæða stefnu í málefnum innflytjenda,
að sögn Unnar Dísar Skaptadóttur mannfræð-
ings. Hún ræddi við Elvu Björk Sverrisdóttur
um hagi útlendinga á Íslandi.
elva@mbl.is