Morgunblaðið - 31.12.2006, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Þ
ær eru sakleysið upp-
málað, ærnar á Gerðum
í Flóahreppi, þegar þær
horfa stórum augum á
útsendara borgarsam-
félagsins þetta milda
desembermiðdegi og með öllu
grunlausar um það að innan
tveggja sólarhringa muni þátttöku
þeirra í þessari tilveru ljúka. Riða
hefur greinst í hópnum og þá er
einungis eitt úrræði – lóga þarf
fénu. „Já, þær vita líklega ekki
hvað þær eiga í vændum, bless-
aðar,“ segir Geir Ágústsson, bóndi
á Gerðum, þar sem hann stendur
yfir ánum, um áttatíu að tölu. „En
þær eru örugglega steinhissa á því
að engan skuli þær hafa fengið
hrútinn að þessu sinni á fengitím-
anum. Það er að vísu einn vanaður
hrútur þarna úti í horni sem reynir
eftir bestu getu að líkna þeim með
því að hoppa aftan á þær. En það
dugir skammt.“
Enda þótt bóndi slái hér á létta
strengi er honum ekki hlátur í hug
á þessari stundu. Þvert á móti.
Sauðfjárrækt er að vísu hlið-
arbúgrein á Gerðum – kýrnar skipa
þar öndvegi – en ær hafa verið snar
þáttur í lífinu á bænum frá því Geir
og eiginkona hans, Margrét Stef-
ánsdóttir, hófu þar búskap fyrir
hartnær 35 árum. „Ærnar eru
hérna meira af tilfinningalegum
ástæðum en fjárhagslegum. Þær
eiga allar nafn og eru fjölskyldunni
kærar. Það er því leiðinlegt að horfa
á eftir þeim. En það þýðir víst ekk-
ert að barma sér yfir þessu. Svona
er lífið. Við erum ekki fyrsti bærinn
sem lendir í þessu og örugglega
ekki sá síðasti.“
Skárra að farga
fénu nú en í vor
Af tvennu illu segir Geir það
skárra að riðan skyldi greinast nú
en í vor. Erfiðara hefði verið að
skera kindurnar niður lambfullar.
Og vormisserið verður óhefð-
bundið á Gerðum. „Það verða engin
lömb í vor. Það er nú það versta við
þetta,“ segir Geir en fjárhúsið er
svo nálægt íbúðarhúsinu á Gerðum
að hjónin hafa stundum heyrt í
kindunum þegar þær eru reiðubún-
ar að bera.
Fjárskipti urðu í Flóanum upp úr
1950 vegna mæðiveiki og man Geir
eftir því. „Ég var raunar ekki
margra ára þá en átti orðið kind og
man vel eftir því þegar féð var
sótt,“ rifjar hann upp.
Riðuveiki hafði aftur á móti ekki
greinst í Flóanum fyrr en í haust.
Þá kom hún upp á næsta bæ,
Syðra-Velli, þar sem bróðir Geirs,
Þorsteinn Ágústsson, ræður húsum.
„Þetta var um réttaleytið og riðan
hafði greinilega verið í fénu þar um
tíma því það var orðið áberandi
Allt fé á bænum Gerð-
um í Flóa var skorið
niður vegna gruns um
riðuveiki á föstudag.
Morgunblaðið heimsótti
Gerðar í vikunni en Geir
Ágústsson bóndi segir
að hér með sé fjárbú-
skap lokið á bænum.
Morgunblaðið/RAX
Jafnaðargeð Feðgarnir Geir Ágústsson og Stefán Geirsson í fjárhúsinu á Gerðum. „Við erum ekki fyrsti bærinn sem lendir í þessu og örugglega ekki sá síðasti.“
RIÐUVEIKI Í FLÓANUM
„ÞAÐ ÞÝÐIR EKKERT AÐ
BARMA SÉR YFIR ÞESSU“
Texti | Orri Páll Ormarsson
Myndir | Ragnar Axelsson
R
iða er arfbundinn smitsjúkdómur í sauðfé,
minkum og geitum. Hún smitast með pró-
teini, svokölluðu príoni. Riðuveikin getur
hreiðrað um sig í smituðum gripum og ekki
gert vart við sig fyrr en árum eftir smit. Þetta ræðst
af riðu-arfgerðum sem liggja í erfðaefni dýranna.
Skemmdir verða á heilanum eftir langa meðgöngu
og leiða til einkenna frá taugakerfinu, s.s. ótta, ör-
yggisleysis og fælni, kláðatilfinningar í húð, kippa og
titrings eða stjórnleysis vöðva – eins konar lömunar.
Engin lækning er við riðu en í staðinn er gripið til
þess að lóga öllum dýrum á bænum og nálægum bæj-
um sem gætu hafa sýkst. Einnig fer fram hreinsun
gripahúsa og förgun alls fóðurs, s.s. heys, til að upp-
ræta smitið.
Fjárglöggir menn sem þekkja hjörðina sína vel
taka fyrst eftir breytingum á hegðun dýranna. Mál-
rómurinn „breytist“, kvörtunarhljóð heyrist í jarm-
inu. Styggar og hnarreistar kindur geta orðið sljóar,
spakar kindur verða styggar og margar verða óró-
legar eða óttaslegnar. Þeim finnst vont að láta
þrengja að sér og kippa sér jafnvel frá garðanum og
standa dágóða stund úti á miðju gólfi, eins og þær
séu að hvíla sig eftir sjokk.
Annað af fyrstu einkennunum getur líka verið að
kindurnar sperra dindilinn þegar þær eru snertar,
sumar snarast á hliðina ef tekið er í horn og aðrar
geta dottið við snögg hljóð eða hreyfingar. Sumar
riðukindur virðast sjá illa, ganga á og bera framfæt-
urna hátt. Riðukind bregst óeðlilega við venjulegu
fjárstússi, þær berjast um eins og brjálaðar ef þeim
er haldið auk þess sem hárfínan titring er hægt að
greina í vöðvunum.
Átlyst riðukinda mikil
Átlyst riðukinda er mikil, það er eins og þær éti og
drekki meira en „venjulega“ en samt leggja þær af
og veslast upp. Þetta kemur til vegna þess að veikin
leggst á meltingarveginn.
Riðan er enginn venjulegur sjúkdómur. Smitefnið
felst nefnilega í smitandi próteini, príoni, (sem svipar
til veiru). Það hefur breyst úr venjulegu próteini í
sýkt en eðlileg prótein myndast í flestum vefjum
dýra, mest er þó að finna í heilanum. Ekki er vitað
með vissu um hlutverk þess en sumir telja að það hafi
mikilvægt hlutverk í miðlun taugaboða, dæg-
ursveiflum og öldrun.
Smitandi prótein getur leynst á mörgum stöðum,
sérstaklega í dýrahræjum. Einnig geta munnvatn,
hildir, augnvessi og blóð borið smitið með sér. Þekkt
er eitt tilfelli þar sem burðarhjálp manns bar smit
milli tveggja kinda. Hann bar því smitefnið með sér í
næstu kind og er talið að hún hafi smitast í gegnum
fæðingarveginn.
Ekki er auðvelt að losna við smit úr jarðvegi og
fjárhúsum. Hræ þarf að grafa á viðurkenndum stað
og fjárhús og réttir þarf að sótthreinsa áður en nýtt
fé er tekið á bæinn, en á Íslandi eru þær reglur að
öllu fé af bænum þarf að farga, ef kind greinist með
riðu.
Kom til Íslands fyrir 130 árum
Fyrstu heimildir um riðu í heiminum eru frá árinu
1732 þegar riða fannst á Bretlandseyjum en hún var
einnig þekkt í nokkrum löndum Evrópu. Þá þegar
hafði fólk áttað sig á því að veikin væri ólæknandi, ef
marka má grein sem birtist í þýsku riti árið 1759.
Riðan er talin hafi komið til Íslands með enskum
hrúti af Oxfordshire Down kyni sem keyptur var að
Veðramóti í Skagafirði árið 1878. Veikin breiddist út
í firðinum nokkru seinna og þaðan til annarra svæða.
Hægt og bítandi varð veikin landlæg á Mið-
Norðurlandi. Veikin komst þó ekki lengra fyrr en ár-
ið 1953 þegar hún fannst í Vestur-Barðastrand-
arsýslu en sýkingin barst með heyi sem flutt var úr
Skagafirði. Riðuveiki er að finna á nær öllu landinu.
Landinu er skipt í varnarhólf og á milli þeirra eru
varnargirðingar sem byrjað var að setja upp 1937
eftir að mæðiveiki kom upp. Girðingarnar eiga að
halda fé frá því að fara á milli hólfa. Þegar skorið
hefur verið niður á einum stað má ekki taka fé fyrr
en að tveimur árum liðnum og má þá einungis taka
frá ósýktum svæðum.
Þau svæði sem hvorki hafa riðu né mæðiveiki eru
notuð til líflambasölu og eru það nú bara þrjú svæði á
landinu; ytri hluti Snæfellness, Þistilfjörður og Öræf-
in.
ÓLÆKNANDI SMITSJÚKDÓMUR
Heimild: „Riða“. Dýralæknatal - Búfjársjúkdómar og saga. Dýra-
læknafélag Íslands, Brynjólfur Sandholt (ritstj.), 2004.