Morgunblaðið - 31.12.2006, Síða 14

14 SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
veikt. Dýralæknir ákvað þá að
skera féð niður en láta aðra bæi
bíða og sjá hvað myndi gerast,“
segir Geir. Kindin sem greindist
fyrst á Syðra-Velli kom ofan af af-
rétti, raunar öðrum afrétti en þeim
sem tilheyrir bænum, Hruna-
mannaafrétti.
Það var svo nú í byrjun desem-
ber að Geir og sonur hans, Stefán,
veittu því eftirtekt að ein ærin á
Gerðum var farin að hegða sér
undarlega, klóra sér, japla og setja
hausinn upp í loft en það er einmitt
einkenni riðu. „Við fylgdumst með
henni í tvo til þrjá daga áður en við
hringdum í Sigurð Sigurðarson
dýralækni. Þetta var ung og falleg
kind og það sá ekkert á henni, hún
var ekkert horuð, en vegna hegð-
unarinnar þótti okkur samt margt
benda til þess að hér væri riða á
ferðinni,“ segir Geir og notar tæki-
færið til að benda bændum á að
vera vakandi fyrir því hvort kindur
hegða sér öðruvísi en eðlilegt þyk-
ir.
Engin önnur kind
sýnt merki um smit
Sigurður skoðaði kindina og lóg-
aði henni um leið en ekki er unnt
að greina riðuveiki í lifandi dýrum.
Smit kom í ljós og þá var strax
tekin ákvörðun um að skera allt féð
niður hið fyrsta. Engin önnur kind
hefur sýnt merki um smit en það
gildir einu – engin áhætta er tekin.
Allar gætu þær nefnilega verið
smitberar.
Það kemur í hlut héraðs-
dýralæknis að skera féð niður og
verður það að því búnu urðað á við-
urkenndu svæði.
Þegar fénu hefur verið fargað
verða fjárhúsið og hlaðan sótt-
hreinsuð í hólf og gólf. Henda þarf
út öllu timbri, brenna það og grafa
og setja möl á hlöð þar sem féð
kann að hafa gengið um. Dýra-
læknar hafa umsjón með þessu
ferli.
Síðan má ekki kind koma að
Gerðum næstu tvö árin hið
minnsta. „Ef við viljum megum við
taka fé aftur eftir tvö ár að fengnu
samþykki dýralæknis og það verð-
ur að vera af ósýktu svæði,“ segir
Geir en bætir við að sennilega
muni þau ekki gera það. „Ég hugsa
að við verðum fjárlaus bær héðan í
frá, nema við tökum einhvern tíma
nokkrar kindur til heimanota og
okkur til augnayndis. Þá er ég að
tala um svona fimm til sex ær, ekki
meira.“
Geir á rétt á bótum vegna fjár-
missisins og hið opinbera stendur
straum af kostnaði við hreingern-
inguna í kjölfarið. Annars kveðst
hann lítið vera farinn að skoða þá
hlið mála. „Ég hef litlar áhyggjur
af peningahliðinni á þessu. Menn
voru að hringja í mig fyrir jólin en
ég stend ekki úti á hlaði með út-
réttar hendur og bíð eftir bótum.
Þetta fer bara í sinn farveg.“
Nýtt fjárhús var byggt á Gerð-
um fyrir sex árum en það verður
nú endurhannað fyrir ungneyti sem
raunar deila því þegar með kind-
unum. „Við erum nýbúin að byggja
nýtt fjós og fluttum kýrnar í það
fyrir þremur mánuðum og þetta
þýðir að við munum fara út í meiri
ásetning á kálfum og kjötfram-
leiðslu á nautum,“ segir Geir en á
Gerðum eru nú um sextíu mjólk-
andi kýr og annað eins af ungneyti.
Lítill hluti rýmisins í fjárhúsinu
verður þó tekinn frá fyrir fáeinar
ær, a.m.k. fyrsta kastið.
Fer þetta eins og eldur í sinu?
Geir hyggst ekki dvelja við orðna
hluti. „Ég hef miklu meiri áhyggjur
af því hvort þetta á eftir að breið-
ast út á þessu svæði okkar, Flóa og
Skeiðum. Mun þetta fara eins og
eldur í sinu um svæðið eins og
sums staðar hefur gerst? Það er
helsta áhyggjuefnið. Ég veit að
menn eru víða skjálfandi út af
þessu. Vilja ekki fá þennan ófögnuð
í sinn fjárstofn.“
Riða greindist fyrst hjá nágrönn-
um Flóamanna, Hrunamönnum,
fyrir bráðum tuttugu árum og Geir
segir hana hafa grasserað þar fram
undir þetta. „Það hefði fyrir löngu
átt að vera búið að taka á þessum
málum. Á sumrin gengur fé Hruna-
manna, Flóa- og Skeiðamanna allt
á samliggjandi afréttum og þar
liggur andvaraleysi manna að mínu
mati, bæði sauðfjárvarnayfirvalda
og bænda. Mér þykir trúlegt að
smitið komi í gegnum afréttinn en
við bræður höfum báðir sett okkar
fé á hann. Það er auðvelt að vera
vitur eftir á en auðvitað gat maður
sagt sér að þetta myndi koma hing-
að ofan úr Hrunamannahreppi
enda er Stóra-Laxá engin vörn fyr-
ir sauðfé.“
Geir segir að menn hafi illu heilli
haldið að sér höndum. „Það var
ekkert gert. Það var ekki bannað
að setja á Hrunamannaafréttinn og
ekki girt milli afrétta sem hefði
verið auðveldasta leiðin. Sumir
segja að það sé svo dýrt en ég segi
að ennþá dýrara sé að farga öllu fé
á þessu svæði, Flóa og Skeiða- og
Gnúpverjahreppi. Það eru um átta
þúsund vetrarfóðraðar kindur. Ég
er viss um að bændur hefðu verið
tilbúnir að taka þátt í þessum
kostnaði.“
Geir líkir þessu við slysin. Það
vakni enginn fyrr en þau hafi átt
sér stað. „Auðvitað þýðir ekkert að
horfa til fortíðar en vonandi láta
menn þetta sér að kenningu
verða.“
Morgunblaðið/RAX
Smitberar? Enginn má sköpum renna. Féð á Gerðum í Flóahreppi, um áttatíu talsins, var skorið niður í fyrradag.
R
iðusmit hefur hvorki fengist staðfest í Flóanum
né á Skeiðum eða Eystri-Hrepp fyrr en í
haust. Sigurður Sigurðarson dýralæknir á
Keldum segir eigi að síður hugsanlegt að
kindin á Syðra-Velli, sem greindist fyrst, hafi ekki ver-
ið sú fyrsta sem sýkist á þessu svæði og Syðri-Völlur
ekki endilega fyrsti bærinn. „Riðan gæti leynst víðar.
Nauðsynlegt er að menn haldi vöku sinni á öllu þessu
svæði og láti vita um allar grunsamlegar kindur. Kláði
eða fiðringur í húð er oftast fyrsta einkennið, en það er
ekki óbrigðult. Stundum eru kindurnar daufar og
drungalegar og liggja fyrir, slettast til í gangi, horast,
stundum æstar, taugaveiklaðar. Veikin getur verið
með ýmsu móti og fyrir vikið er erfitt að greina hana.
Það eru til kindur með meðfædda mótstöðu gegn veik-
inni, sem geta lifað langa ævi án þess að hún komi
nokk urn tíma fram í þeim,“ segir hann.
Sigurður segir brýnt að bændur láti dýralækna vita
um skepnur sem drepast úr einhverju sem ekki er vit-
að hvað er. „Láti menn ekki vita getur greining smits-
ins tafist. Það getur verið hættulegt því þá aukast lík-
urnar á því að smitið dreifist til nýrra bæja. Þessi
greining er bændum að kostnaðarlausu. Ef betur hefði
verið hlustað gegnum tíðina, og varúðarreglum fylgt,
einkum þeim að hætta viðskiptum með fé innan sýktra
svæða, hefði veikin ekki breiðst svona út.“
Lítil smithætta á afréttum
Riða greindist fyrst í Hrunamannahreppi árið 1988
og hefur verið viðloðandi það svæði síðan. Á sumrin
gengur fé Hruna- og Flóamanna á samliggjandi af-
réttum og Sigurður útilokar ekki að kindurnar á
Syðra-Velli og Gerðum hafi smitast af þeim sökum.
„Það er auðvitað best að enginn samgangur sé milli
sýktra og ósýktra svæða. Hins vegar er hættan á smiti
í víðu landi og á afrétti afskaplega lítil og varla dæmi
um að við getum rakið smitdreifingu á afrétti. Hættan
er mest þegar fé er haft í langan tíma í þröngu beiti-
landi, t.d. í gerðum við réttir, en þó einkum við hýs-
ingu. Hýsingin er hættulegust. Smitefnið er í munn-
vatns- og hálskirtlum og í slímhúð garna og saurnum,
þannig að drykkjarvatnið og heyið mengast.“
Sigurður kannast við hugmyndir þess efnis að girða
milli afrétta en segir það bæði dýrt og ótryggt. „Það er
ekki nóg að girða. Menn verða líka að halda girðing-
unum við.“
Hann segir meira máli skipta að bændur hýsi ekki
ókunnugt fé á hinu sýkta svæði, láni hvorki, gefi né
versli með kindur. Þá sé nauðsynlegt að fara gætilega
við flutning á heyi og tækjum sem gætu óhreinkast og
ganga þrifalega um, hafa skipti á skófatnaði. „Þannig
má draga stórlega úr hættunni.“
Sigurður segir dýralækna vilja koma á öflugri sam-
vinnu við bændur um þessi mál. „Við höfum beðið
sveitarstjórnir að tilnefna menn í nefndir með okkur.
Það er útilokað fyrir okkur að ráða við þetta án virkr-
ar þátttöku heimamanna.“
Baráttan við riðuna hefur verið hatrömm gegnum
tíðina en Sigurður segir að nú séu komnar til sögunnar
nýjar greiningaraðferðir sem hann bindur miklar von-
ir við. „Nú getum við fundið veikina áður en einkenni
sjást og jafnframt staðfest hana í hræjum sem legið
hafa í gröf sinni mánuðum saman. Það er mikil fram-
för. Við beittum þessari tækni fyrst í fyrra. En hún er
dýr, það kostar 3.500 krónur að prófa hvert sýni. Við
teljum eigi að síður ákaflega mikilvægt að við fáum
leyfi til að prófa fleiri en 3.000 sýni á ári á landinu öllu,
svo við getum náð sem fyrst fyrir ræturnar á riðuveik-
inni.“
HÝSINGIN HÆTTULEGUST
Sigurður Sigurðarson dýralæknir á Keldum.
» Það var ekkert gert.
Það var ekki bannað
að setja á Hrunamanna-
afréttinn og ekki girt
milli afrétta sem hefði
verið auðveldasta leiðin.
Sumir segja að það sé
svo dýrt en ég segi að
ennþá dýrara sé að
farga öllu fé á þessu
svæði.
orri@mbl.is | rax@mbl.is
»Nú getum við fundið veikina áður
en einkenni sjást og jafnframt
staðfest hana í hræjum sem legið
hafa í gröf sinni mánuðum saman.
RIÐUVEIKI Í FLÓANUM