Morgunblaðið - 07.02.2007, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. FEBRÚAR 2007 33
menning
Það hefur verið nóg að gerast ííslenskum bókmenntum und-anfarin ár og gaman að lifa.
Fyrir tuttugu árum var mest talað
um endurkomu sögunnar í íslensk-
um skáldskap en sumir mótmæltu
því og sögðu að bækur þess tíma
gerðust ekki síður í tungumálinu,
væru ljóðrænar og myndríkar í frá-
sögn sinni, skapandi endurmat á
módernismanum. Fyrir tíu árum
var talsvert rætt um póstmódern-
isma en margir voru á móti því tali.
Aðalatriðið virtist vera að allt væri
leyfilegt, að segja sögu eða ekki,
blanda saman sögu og ljóði eða mis-
munandi sagnaformum, skáldsögu,
ævisögu, sjálfsævisögu, sagnfræði,
heimspekilegri ritgerð, vera undir
áhrifum poppmenningar og sjón-
varps og markaðarins um leið og
fjallað væri um þessi fyrirbæri, ár-
þúsundaskiptin voru framundan og
margir kepptust við að skrifa eins
konar aldarfarslýsingar, samtíminn
var málið og í loftinu hékk krafa um
að komast til botns í menningar-
ástandinu áður en þúsund ára tíma-
bili lyki hreinlega og þar með jafn-
vel bókmenntunum líka, og kannski
var það fyrst þá sem sagan kom
„aftur“ til sögunnar í íslenskum
skáldskap með krimmanum,
raunsæislegri sagnagerð um sam-
tímann. Og núna tíu árum seinna
hangir menningarástandið enn í
lausu lofti en bókmenntirnar halda
velli, einmitt með krimmann sem
einhvers konar markaðslegt akkeri
en kannski líka lýsandi dæmi um
það hvað lesendur vilja lesa, sögur
um samtímann og samfélagið sem
þeir búa í – eða er enn verið að leita
að skýringum á ástandinu eða
stendur kannski sjálfsrýni árþús-
undamótanna enn yfir?
  
Það má hugsanlega ekki notahugtakið samfélagslegt
raunsæi um þessa tilhneigingu í
bókmenntum samtímans en hana er
reyndar líka að finna í öðrum list-
greinum, í kvikmyndum er Mýrin,
Blóðbönd, Börn og Foreldrar góð
og glæný dæmi, í sjónvarpi eru
danskir þættir eins og Nikolaj og
Julie, Örninn, jafnvel Krónikan lýs-
andi vitnisburðir um þetta og norski
þátturinn Við kóngsins borð, en líka
gríðarlegur fjöldi glæpaþátta frá
Bretlandi og Bandaríkjunum sem
leggja sífellt meira upp úr raunsæ-
islegri, jafnvel smásmugulega
raunsæislegri og líffærafræðilegri
nálgun, og svo Sopranos og auðvit-
að Aðþrengdar eiginkonur og Nip
Tuk. Þessa þróun má einnig sjá í ís-
lensku leikhúsi en síður í íslenskri
myndlist sem virðist alltaf hverfa
meira og meira innan í sig en það er
reyndar líka einn af meginþráð-
unum í íslenskum bókmenntum síð-
ustu ára, metafiksjón eða sjálfsögur
– bókmenntir sem fjalla um bók-
menntir – hafa verið íslenskum rit-
höfundum mjög hugleiknar eins og
það hafi verið þörf á mótsögn við
hið raunsæislega og samfélagslega.
Og eitt þema hefur reyndar verið
mjög áberandi í þessum bókum en
það er ritstuldur, þjófnaður á ann-
arra manna skáldskap. Hermann
Stefánsson hefur fjallað um þetta
efni í skáldsögum sínum, Níu þjófa-
lyklum og Stefnuljósi, og þetta var
umfjöllunarefni Braga Ólafssonar í
Sendiherranum og Eiríks Guð-
mundssonar í Undir himninum. En
svo myndin sé ekki einfölduð um of
þá eru allar þessar bækur mjög
næmar á samtíma sinn og samfélag,
ofríki lyginnar, þjófnaði og ekki síst
stolnar sjálfsímyndir, svikular yf-
irhafnir sem fólk og jafnvel þjóðir
bera á herðunum, og síðan þetta
undarlega sambland af í senn of-
vexti og eyðingu eða dreifingu
sjálfsverunnar sem Eiríkur gerir að
umtalsefni í skáldsögu sinni þar sem
snertifletir höfundar og sögu-
persónu eru grundvöllurinn að
fléttunni en mynda jafnframt svik-
sama blæju milli höfundarins og les-
andans.
  
Þessi sviksama blæja er kannskiuppfinning skáldævisögunnar
og þó, líklega eru allar bókmenntir
skrifaðar á bak við þessa blæju eða
hálfgagnsætt tjald, stundum kemur
lítil rifa og þá verður vanalega allt
vitlaust og menn taka til við að lykla
táknin sem streyma í gegn. Blekk-
ing ævisögunnar er þó enn í fullu
gildi, á síðustu tíu árum eða svo
hafa Íslendingar tekið ástfóstri við
það form og sérstaklega íslenskir
fræðimenn sem hafa margir fundið
sér nýjan tilverugrundvöll í ritun
ævisagna. Á sama tíma hafa sam-
talsbækur svo að segja horfið af
markaðnum enda flestar af-
spyrnuvondar og lesendum til leið-
inda.
Bókmenntirnar halda velli
Foreldrar Það sem fólk vill eru sögur um samtímann og samfélagið sem þeir búa í.
AF LISTUM
Þröstur Helgason
» Og núna tíu árumseinna hangir menn-
ingarástandið enn í
lausu lofti en bókmennt-
irnar halda velli, einmitt
með krimmann sem ein-
hvers konar markaðs-
legt akkeri ...
RÁS 1 býður til stórtónleika á Vetr-
arhátíð sem haldnir eru að frum-
kvæði tónlistarþáttarins Hlaupanót-
unnar. Tónleikarnir verða haldnir í
Listasafni Reykjavíkur föstudags-
kvöldið 23. febrúar og fram koma
nokkrir af áhugaverðustu tónlist-
armönnum landsins sem eiga það
sammerkt að hafa fjölbreytilegan
bakgrunn og vinna náið með stórum
hópi alls kyns tónlistarmanna.
Ókeypis er inn á tónleikana sem
einnig verða sendir út beint á Rás 1.
Hildur Ingveldardóttir Guðna-
dóttir, sellóleikari og tónskáld, sem
búsett er í Stokkhólmi um þessar
mundir kemur sérstaklega til lands-
ins af þessu tilefni en hún sendi frá
sér fyrstu sólóplötu sína á síðasta
ári þar sem hún magnar upp mikinn
tónaseið úr sellóinu sínu. Ástralski
tónlistarmaðurinn Ben Frost, sem
hefur verið búsettur á Íslandi um
nokkurt skeið, býður upp á glænýtt
verk fyrir sex gítarleikara, tónlist í
anda þeirrar sem hljómar á afar
áhrifamikilli plötu Ben, Theory of
Machines sem kom út fyrir síðustu
jól. Þeir Eiríkur Orri og Valdimar
Kolbeinn munu sameina krafta sína
sérstaklega fyrir þessa tónleika en
báðir eru þeir tvímælalaust á meðal
athyglisverðustu tónlistarmanna
landsins af yngri kynslóð sem hafa
komið víða við í tónsköpun sinni,
starfað með Múm, stórsveit Nix Nol-
tes, tríóinu Flís, trommaranum Han
Bennink og fleirum. Sigurður Hall-
dórsson sellóleikari og söngvari leik-
ur Egófóníu eftir Svein Lúðvík
Björnsson, þar sem sellóleikarinn
spilar og syngur á móti hljóðritun af
eigin spilamennsku. Ólöf Arnalds
mun svo flytja eigin lög og ljóð en
innan tíðar kemur út fyrsta plata
Ólafar á vegum Tólf tóna, platan Við
og við sem beðið hefur verið eftir
með mikilli eftirvæntingu. Hér verða
því á ferð einstaklega spennandi tón-
leikar í Listasafni Reykjavíkur.
Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson
Kemur heim Hildur Guðnadóttir verður á meðal þeirra sem fram koma í
Listasafni Reykjavíkur 23. febrúar næstkomandi í Listasafni Reykjavíkur.
Rás 1 blæs til
tónleikaveislu
Starfsmenntaráð auglýsir eftir umsóknum um styrki vegna starfsmenntunar í atvinnulífinu,
sbr. Lög nr. 19/1992 um starfsmenntun í atvinnulífinu
Starfsmenntaráð hvetur umsækjendur til að sækja um verkefni sem falla undir
eftirfarandi áherslur:
1. Starfsþróun á vinnustað og nýliðaþjálfun
2. Kennsla í íslensku fyrir útlendinga í vinnustaðatengdu námi
3. Kennsla í verslunar- og ferðaþjónustugeiranum
4. Opinn flokkur
Forgangs við úthlutun njóta verkefni sem falla undir ofangreindar áherslur Starfsmenntaráðs. Að venju
er ráðið samt reiðubúið að meta umsóknir um mikilvæg verkefni sem falla utan áherslna ráðsins.
Áhersla er lögð á að öll verkefni sem sótt er um styrk til séu vel undirbúin og umsóknir vandaðar.
Eingöngu er tekið við umsóknum á rafrænu formi á heimasíðu Starfsmenntaráðs.
www.starfsmenntarad.is
Nánari upplýsingar er að finna á heimasíðu Starfsmenntaráðs
Styrkir
vegna starfsmenntunar