Morgunblaðið - 17.04.2007, Page 20

menntun
20 ÞRIÐJUDAGUR 17. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Þuríði Magnúsínu Björnsdóttur
thuridur@mbl.is
V
ið kennum börnum að
lesa og keyra bíl en við
skömmum þau þegar
þau hegða sér vitlaust!“
segir Margrét Birna
Þórarinsdóttir sálfræðingur. Mar-
grét og Hákon Sigursteinsson, deild-
arstjóri skólaþjónustu í Þjónustu-
miðstöð Breiðholts, hafa haft veg og
vanda af nýútkominni þýðingu á bók-
inni Best Behavior, Til fyrirmyndar:
Heildstæður stuðningur við jákvæða
hegðun. Bókin er eins konar handbók
en í henni er kynnt heildstætt stuðn-
ingskerfi (PBS – Positive Behavior
Support) sem byggist á einföldum en
árangursríkum aðferðum til að bæta
hegðun nemenda. Hákon og Margrét
hafa unnið að því að koma stuðnings-
kerfinu inn í grunnskóla í Reykjavík
sem sálfræðingar í handleiðarateymi
verkefnisins. Það nær til alls starfs-
fólks grunnskóla en líka er ætlunin að
heimfæra sambærilegt vinnulag upp
á leikskólana. Í raun á hugmynda-
fræðin við í hvaða einingu sem er, á
heimilum, vinnustöðum, elliheimilum
o.s.frv.
„Við byrjuðum að vinna að hug-
myndinni árið 2003 en höfðum þá
engin gögn til að vinna út frá. Í dag
koma margir frábærir fagaðilar að
þessu verkefni og er bókin í rauninni
lokahnykkurinn að upphafinu ef svo
má að orði komast,“ segir Hákon.
„Þetta kerfi á að stuðla að breyttum
viðhorfum kennaranna og starfs-
fólksins og þar af leiðandi að breyta
eða hafa áhrif á menninguna í skól-
unum. Jafnframt er þetta unnið af
skólanum undir handleiðslu aðila frá
þjónustumiðstöð skólans og er því
ekki í neinni andstöðu við fyrirliggj-
andi menningu heldur á að vera við-
bót. Stuðningskerfið er því í raun sér-
sniðið að hverjum skóla fyrir sig.“ Að
sögn Hákonar er hugmyndafræðin
sem bókin byggist á við lýði í fleiri
þúsund skólum, m.a. í Bandaríkj-
unum. „Þar hafa rannsóknir sýnt að
þetta hafi mjög góð áhrif en tilvís-
unum á sérfræðinga, s.s. sálfræðinga,
fækkar um 30–50%.“ Hér vanti þó
faglegt utanumhald um verkefnið á
landsvísu en Norðmenn hafi verið
mjög öflugir í innleiðingu kerfisins
enda fengið töluvert fjármagn til
þess.
Hvernig lítur virðing út?
Ingunnarskóli og Fellaskóli voru
fengnir til að prófa kerfið haustið
2003. Skólarnir eru ólíkir en hug-
myndafræðin hefur reynst mjög vel
hjá báðum. Átta grunnskólar í
Reykjavík vinna í dag samkvæmt
kerfinu auk tveggja leikskóla í Breið-
holti og fleiri skólar bíða spenntir eft-
ir að fá að byrja.
„Við erum að byrja að kanna ár-
angur verkefnisins í nokkrum skól-
um,“ segir Margrét. „Það er gaman
að sjá hvernig þeir hafa náð að búa til
sitt eigið kerfi út frá hugmyndafræði-
legum grunni.“ En hver er þá grunn-
urinn? „Út frá sálfræðinni vitum við
nákvæmlega hver er besta leiðin til
að kenna hegðun og fylgja henni eftir
á ákveðinn hátt. Leiðin er að kenna
fólki í litlum skrefum, þjálfa það mjög
reglulega og ýta svo undir æskilega
hegðun. Stöðva óæskilega hegðun og
beina í annan farveg,“ tjáir Margrét
blaðamanni.
Bókin er leiðarvísir um hvernig
vinna á eftir verkáætlun sem eðlilegt
er að taki þrjú til fimm ár. „Á fyrsta
ári ákveður skólinn hvað hann vill sjá,
t.d. virðingu, ábyrgð og vinsemd, en
ekki bara sem loftkennd hugtök held-
ur: Hvernig lítur virðing út á skóla-
velli? Hver þáttur er athugaður á öllu
skólasvæðinu, m.a.s. í skólabílnum,
og búnar eru til kennsluleiðbeiningar
fyrir börnin því við getum ekki ætlast
til að þau viti hvernig þau eigi að
hegða sér. Þetta á sérstaklega við um
börnin sem eiga hvað erfiðast. Þau fá
kennslustundir í hegðun rétt eins og
stærðfræði,“ segir Margrét.
Foreldrar vita að fyrstu tvær vik-
urnar á hverri skólaönn fer mikill
hluti tímans í að kenna reglurnar,
æfa þær og prófa sig áfram, og þetta
gildir um 1.–10. bekk. Ýmsar leiðir
eru farnar til að halda þeim við efnið
og hvetja þau áfram til að sýna góða
hegðun, t.a.m. hringt heim með góðar
fréttir. Hver skóli býr til sína áþreif-
anlegu umbun eða verðlaun sem
nefnast t.d. pökkur eða smellir og
safnað er upp í punktakerfi. „Hver
bekkur vinnur saman og getur fengið
verðlaun sem auka enn á félagslega
aðlögun, eins og að baka köku með
kennaranum eða foreldrarnir koma í
heimsókn; allt til að þjálfa þau í að
hafa gaman á heilbrigðan hátt og
njóta sín. T.d. er vinsælt að halda
náttfatapartí í Fellaskóla á skóla-
tíma,“ lýsir Margrét.
Vandinn kortlagður
Kennararnir og annað starfsfólk fá
líka kennslu í öðrum og betri leiðum
til að stýra hegðun. T.a.m. hefur
ræstingafólk veitt börnum umbun
fyrir að hafa gengið vel frá stofunum
sínum. Eins er skráð óæskileg hegð-
un og miði sendur heim um hana, sem
er aðallega gert til að skólinn geti
kortlagt hvaða mánuður er erfiðastur
og hvaða svæði eru erfið. Þannig
þurfa hinir fullorðnu að taka ábyrgð
en með þessu er einnig athugað hvort
kerfið og skólinn standi sig nógu vel
gagnvart „viðskiptavininum“ – nem-
andanum. Að sögn sálfræðinganna
Hákonar og Margrétar er lykilatriðið
að allt sé mælanlegt og ef einhver að-
ferð skilar ekki árangri er fundin ný
og árangursríkari leið.
„Okkur dreymir um að starfsfólki
og nemendum líði betur í skólanum
og allir viti til hvers er ætlast af þeim.
Þessar reglur ættu að kenna það,“
segir Hákon. Þeim Margréti er mikið
í mun að bregðast við hegðunarvanda
í skólunum og segja úrræðaleysinu
sem mörgum virðist blasa við stríð á
hendur.
Góð hegðun Kristín Friðbjörnsdóttir kennari afhendir Ingibjörgu Lilju Kristjánsdóttur gull-
mola. Allir í 7. KF njóta góðs af, þ.á m. Lena Björg Harðardóttir og Hákon Magnússon.
Kátína Strákarnir í 4. AS hæstánægðir með gullmolana sína. F.v. Júlíus Ingi Guðmundsson,
Hilmar Leó Guðmundsson, Alexander Orri Ómarsson og Daníel Hákon Friðgeirsson.
Morgunblaðið/Ásdís
Í 4. bekk Arnór Erlendsson í Seljaskóla fær gullmola hjá kennara sínum, Önnu Sveinsdóttur, sem hún geymir í
mittistösku – „vopnakistunni“. Anna María Jónsdóttir kennari og nokkrir strákar fylgjast með.
Kennsluleiðbeiningar Krökkunum
er kennt að hegða sér vel, rétt eins
og að læra stærðfræði.
Sátt Seljaskóli vill sjá samvinnu,
ábyrgð, traust og tillitssemi hjá
nemendunum sínum.
Jákvæð hegðun kennd í átta
grunnskólum í Reykjavík
Kennarar og annað
starfsfólk fá kennslu í
nýjum leiðum til að
stýra hegðun nemenda
skólans.
www.pbis.org/main.htm
www.apbs.org/main.htm
www.atferd.unirand.no/pals.html
SAMVINNA, ábyrgð, traust og til-
litssemi – einkunnarorð Selja-
skóla í Reykjavík mynda göfugt
orð: SÁTT. Skólinn hóf í haust
starf með nemendum eftir stuðn-
ingskerfinu og segir Þórður
Kristjánsson skólastjóri það þegar
hafa gefið góða raun.
„Tólf manna stýriteymi vann í
því að búa til reglur um hvað við
teldum viðunandi hegðun. Regl-
urnar köllum við sáttmála. Við
byrjum á því að kenna þeim góða
hegðun í kennslustofu, matsal, á
göngum, úti í frímínútum og þess
háttar. Við skráum líka agabrot
og höfum ákveðið kerfi hvernig
við bregðumst við þeim brotum.
Þetta hefur gengið feikilega vel
og það sem kemur okkur kannski
mest á óvart er hvað unglingarnir
taka þessu vel og í raun falla vel
inn í þetta.
Við umbunum fyrir góða hegð-
un, hvar sem er og hvenær sem
er, og þá fær nemandinn einn, tvo
gullmola,“ lýsir Þórður en áþreif-
anleg umbun skólans nefnist gull-
molar. „Nemandinn fer með gull-
molana í krukku og þegar
ákveðnum fjölda er náð fær bekk-
urinn umbun. Hún getur verið allt
mögulegt, einn kennarinn í ung-
lingadeildinni mætti einn daginn
eins og trúður, með rautt nef og
rautt hár. Þetta var mjög vin-
sælt!“ segir Þórður og hlær við.
„Svo fá þau kannski að spila
bingó en fimmta hver umbun má
kosta eitthvað. Þá förum við t.d.
með þau í keilu, bíó eða þau fá
pítsu.
Skoða það jákvæða
Þetta er þriggja til fjögurra ára
ferli. Núna vinnum við með alla
nemendur, næsta skref er að
vinna með ákveðna hópa, t.d.
bekki, og þriðja stigið er svo að
vinna með nemendur sem eiga í
meiri hegðunarerfiðleikum en
aðrir.
Við reynum alltaf að skoða
hvað er jákvætt hjá nemendum
fremur en það sem er neikvætt,
þótt við þurfum auðvitað að taka
á því. Mikilvægt er að umbuna
nemendum fyrir jákvæða hegðun
og kenna þeim hvernig þeir eiga
að hegða sér! Við lítum þannig á
að það sé ekki endilega meðfætt,
frekar en að læra að lesa, reikna
eða skrifa. Ef nemandi hleypur á
göngunum spyrjum við hvort
hann kunni ekki alveg að ganga.“
Sýnist honum kerfið þá skil-
virkt? „Við erum náttúrlega að
byrja á þessu hér en það sem er
komið af stað lofar góðu,“ segir
skólastjóri Seljaskóla að lokum.
Kennarinn
var trúður