Morgunblaðið - 21.12.2007, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2007 33
Sumarið 2005 bárust þær góðu fréttirað Þorgerður Katrín Gunnarsdóttirmenntamálaráðherra hefði fengiðþví framgengt í ríkisstjórn að einum
milljarði af andvirði Símans yrði varið til að
reisa hús íslenskra fræða á háskólasvæðinu.
Alþingi samþykkti síðar þessa ákvörðun.
Hvers vegna voru þetta góðar
fréttir, og hvað hefur gerst í
málinu?
Íslensk fræði og
stofnanir þeirra
Íslensk fræði eru af mörgu
tagi, en við Háskóla Íslands
hefur hugtakið lengi verið not-
að um rannsóknir í íslenskri
málfræði, bókmenntum og
sögu. Kennsla í fræðunum hef-
ur greinst í sundur, og sagan og
íslenskan eru nú aðskildar.
Jafnframt því sem nám og
rannsóknir þróuðust í Háskóla
Íslands urðu til stofnanir á
þessu sviði sem ætluð voru af-
mörkuð verkefni. Snemma á
fimmta áratugi síðustu aldar
varð til Orðabók Háskólans,
sem ætlað var að safna efni til
sögulegrar orðabókar og varð
með reglugerð 1998 vísindaleg
orðfræðistofnun. Þegar hillti
undir heimkomu íslenskra
handrita úr dönskum söfnum,
var komið á fót Handrita-
stofnun Íslands með lögum
sem sett voru 1962. Stofnunin
var frá 1969 til húsa í Árna-
garði við Suðurgötu og fékk
1972 nafnið Stofnun Árna
Magnússonar á Íslandi. Hún varðveitir hand-
rit og sinnir rannsóknum og fræðilegum út-
gáfum. Á vegum Þjóðminjasafns hafði Krist-
ján Eldjárn þjóðminjavörður stuðlað að
söfnun örnefna og komið upp sérstakri deild
við safnið fyrir þá starfsemi. Lög voru sett
um Örnefnastofnun Íslands árið 1998, og
varð hún þá sjálfstæð stofnun. Árið 1987 voru
sett lög um Íslenska málstöð, sem þá þegar
hafði starfað um skeið að málræktarstarfi og
þjónustu við Íslenska málnefnd, og ári fyrr
var sett reglugerð um Stofnun Sigurðar Nor-
dals til að kynna íslensk fræði erlendis og
stuðla að alþjóðlegu samstarfi á sviði ís-
lenskra fræða. Lengst af tengdust allar þess-
ar stofnanir Háskóla Íslands með einhverjum
hætti.
Stofnun Árna Magnússonar
í íslenskum fræðum
Á vorþingi 2006 setti alþingi lög um Stofn-
un Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
Þar voru sameinaðar fyrr nefndar fimm
stofnanir, og tók ný stofnun formlega til
starfa 1. september sama ár.
Eins og sjá má á lögum um Stofnun Árna
Magnússonar í íslenskum fræðum er henni
ætlað að sinna áfram þeim verkefnum sem
eldri stofnanir sáu um og rækja sömu skyld-
ur, en einnig var tekið fram í athugasemdum
með lagafrumvarpinu að með því ætti að „efla
rannsóknarstarf og miðlun á sviði íslenskra
fræða auk þess að efla fræðilega ráðgjöf til
styrktar og eflingar íslenskri menningu“.
Frumkvæði að sameiningu stofnananna var
komið frá stjórnvöldum en lagasetningin og
sameiningin undirbúin í samvinnu og samráði
við stjórnendur og starfsmenn stofnananna.
Mikilvægur hvati að þátttöku þeirra í því
starfi var yfirlýstur vilji stjórnvalda að efla
íslensk fræði með sameiningunni. Miklu
skipti einnig vonin um að ný stofnun gæti
flutt saman á einn vinnustað í nýju húsnæði í
námunda við Þjóðarbókhlöðu. Augljóst er að
hagræðing og efling starfs næst ekki nema
stofnunin geti starfað á einum stað við nú-
tímalegar aðstæður.
Hús íslenskra fræða
Undirbúningur að hönnun byggingar er
hafinn. Í fjárlögum ársins 2007 var í at-
hugasemdum gert ráð fyrir að fé yrði veitt til
byggingarinnar á árunum 2008, 2009 og 2010,
og í ársbyrjun 2007 skipaði mennta-
málaráðherra nefnd til að vinna að for-
athugun og þarfagreiningu til undirbúnings
arkitektasamkeppni um húsnæði fyrir Stofn-
un Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
Samkomulag tókst við Háskóla Íslands um
lóð fyrir nýbygginguna á háskólasvæðinu
vestan Suðurgötu horn í horn við Þjóð-
arbókhlöðu. Íslenskuskor Háskóla Íslands
verður þar einnig til húsa. Nefndin skilaði
áætlun um samkeppni og lýsingu í sum-
arbyrjun, og menntamálaráðuneyti hefur nú
hafið undirbúning að skipun dómnefndar sem
mun sjá um samkeppni. Gert er ráð fyrir húsi
sem verði samtals 5.500 fm auk bílastæða
neðanjarðar. Háskóli Íslands fær um 1.500
fm fyrir íslenskuskor, en einnig er gert ráð
fyrir verulegri samnýtingu í öðrum hluta
hússins. Vonir standa til að húsið verði glæsi-
leg og örvandi umgjörð um starfið sem þar á
að fara fram, þ.á m. sýningar á
þjóðargersemum.
Verkefni íslenskra fræða
í upphafi 21. aldar
Íslensk fræði eru ekki sér-
íslensk heldur alþjóðleg fræði-
grein sem stunduð er við fjöl-
marga háskóla í flestum
heimsálfum. Íslenskar bók-
menntir og íslensk tunga eru
fjársjóðir sem vekja áhuga og
umræðu allra sem kynnast.
Þungamiðja fræðigreinarinnar
hlýtur að vera á Íslandi þar sem
sérþekking er mest og mikill
hluti frumgagna varðveittur.
Nýtt hús í næsta nágrenni við
Þjóðarbókhlöðu á að svara nú-
tímakröfum og laða fram sam-
starfsvilja og starfsorku þeirra
sem þar eiga vinnustað. Verk-
efnin eru ærin: Í fyrsta lagi að
draga fram nýja þekkingu úr
fjársjóðum handritasafna og
texta, fornra og nýrra, og nýta
nýjungar í fræðum og rann-
sóknum annarra þjóða til að
varpa á hana ljósi og endurmeta
það sem þegar er þekkt. Í öðru
lagi að nýta upplýsingatæknina,
sem nú fleygir fram, til að veita
þekkingunni um heiminn og
greiðan aðgang að menningarverðmætum
okkar og rannsóknarefnum. Mestu skiptir
þjónusta við þjóðina. Hún er auðvitað fólgin í
því að dýpka skilning, miðla þekkingu og
leggja með því grunn að lifandi tungu og
menningu, heilbrigðum sjálfskilningi og
metnaði. Stofnunin vill líka taka þátt í því að
bjóða nýja íbúa landsins velkomna og hjálpa
þeim og afkomendum þeirra að tileinka sér
íslenska tungu og menningu. Þetta gerir hún
með þátttöku í starfi sem stefnir að því að
styrkja grundvöll kennslu í íslensku sem öðru
og erlendu máli.
Sú var tíðin að íslensk fræði voru kölluð
neftóbaksfræði. Síðastur manna skal ég hall-
mæla neftóbaki, en þessu orði mun þó hafa
verið ætlað að merkja þau sem meinlaust
grúsk roskinna karla. Ekkert er nú fjær
sanni. Að starfinu koma eldri sem yngri, kon-
ur ekki síður en karlar. Þau vita lengra en nef
þeirra nær og nota nýjustu tækni til að safna
fróðleik, skipuleggja hann, túlka og miðla.
Við Stofnun Árna Magnússonar er nú unnið
að gerð fjölmála veforðabókar, safnað tugum
milljóna íslenskra orða í textasafn og þróaður
hugbúnaður til að flokka og greina orðin með
skjótvirkum og afkastamiklum hætti. Auk
hefðbundinna útgáfuverka er unnið að staf-
rænni útgáfu sem opnar nýjar leiðir til rann-
sókna. Bindi í nýrri heildarútgáfu á verkum
Hallgríms Péturssonar koma út jafnt og þétt,
og væntanlega er grundvallarrannsókn á ís-
lenskum myndlistararfi. Þjóðfræðasafn, þús-
undir klukkustunda á böndum, er skráð og
smám saman gert aðgengilegt á vefnum, tón-
skáldum og tónlistarunnendum til yndis, en í
undirbúningi er ný söfnun hljóð- og mynd-
efnis til að skrásetja menningu samtímans.
Unnið er skipulega að úrvinnslu örnefnaforð-
ans og fyrirætlanir eru um örnefnagrunn
með tengingu við kort og hnit. Stafsetning-
arorðabók er nýkomin út og þegar unnið að
endurskoðun hennar og endurbótum auk
undirbúnings handbókar um málnotkun.
Stofnunin hefur átt þátt í að gera vef-
kennsluefnið Icelandic on-line og vill halda
áfram að byggja ofan á það starf. Þróað vef-
kennsluefni er ómetanlegur stuðningur við
kennslu erlendis og ekki síður við kennslu
nýrra íbúa í landinu.
Í nýju húsi íslenskra fræða munu koma
saman íslensk fræði sem kennslugrein í Há-
skóla Íslands og hin öfluga nýja rannsókn-
arstofnun kennd við Árna Magnússon. Ekk-
ert ætti að vera því til fyrirstöðu að
framkvæmdir geti hafist nógu snemma til að
hægt verði að taka húsið í notkun snemma
árs 2011, og draumurinn er að það verði vígt
17. júní 2011, þegar tvö hundruð ár verða lið-
in frá fæðingu Jóns Sigurðssonar og eitt
hundrað ár frá stofnun Háskóla Íslands.
Hús íslenskra
fræða – til hvers?
Eftir Véstein Ólason
Véstein Ólason
»Nýtt hús ínæsta ná-
grenni við Þjóð-
arbókhlöðu á að
svara nútíma-
kröfum og laða
fram samstarfs-
vilja og starfs-
orku þeirra sem
þar eiga vinnu-
stað.
Höfundur er forstöðumaður Stofnunar Árna
Magnússonar í íslenskum fræðum.
fst fyrir
hálfnuð í
, þegar
að myndi
ðfatlaða
úna sú að
úr þessu
ær sagði
nú ætti að
garsvæð-
m millj-
n millj-
m sem
á sínum
emur úr
ra. Jó-
hanna upplýsti að þegar hefði verið
úthlutað 850 milljónum sem verja á
til átaksins. „Áætluð lok átaksins
eru við lok ársins 2010,“ sagði Jó-
hanna.
„Flókagata 29-31, þar sem við er-
um nú stödd,“ sagði Jóhanna, „er
einmitt lýsandi fyrir þetta átak. Við
erum að hverfa frá stofnanaupp-
byggingu og stofnanaþjónustu fyrir
geðfatlaða yfir í búsetuúrræði og
miðum að virkri þátttöku geðfatl-
aðra í hinu venjulega lífi. Hérna er
verið að breyta þessum húsum úr
því að vera herbergjasambýli í ein-
staklingsíbúðir þar sem 11 manns
fá íbúðir.“
Íbúðirnar eru 45-55 fm að stærð
og breytingin á húsnæðinu kostar
80-90 milljónir króna. „Það sem er
sérstakt hér er að samliggjandi bíl-
skúrum milli húsanna verður breytt
í matsal og starfsmannaaðstöðu,“
sagði Jóhanna. Áætluð verklok eru
næsta vor.
Á árinu 2007 hafa verið teknar í
notkun íbúðir fyrir 27 einstaklinga í
Reykjavík. Unnið er að gerð kaup-
samnings vegna níu nýrra íbúða
sem verða teknar í notkun á næsta
ári. „Þegar þessar 11 bætast við er
þannig um að ræða 20 íbúðir til við-
bótar við þessar 27,“ sagði ráð-
herra. Stofnanaframlag Straum-
hvarfa er 210 milljónir króna.
yrir geðfatlaða
Morgunblaðið/RAX
sis, Ester Adolfsdóttir, framkvæmdastjóri Brynju,
gert S. Sigurðsson, varaformaður Geðhjálpar.
sia@mbl.is
nblaðið/RAX
ötu 29.
Morgunblaðið/Eyþór
r einn helsti vonarpeningur virkjunarmanna á Suðurnesjum.
IRLITIÐ mun á
hugunar fyrir-
itu Reykjavíkur á
hlut Hafnar-
Suðurnesja og
með kaupunum sé
pnislögum.
son, forstjóri Sam-
sagði að fyrst og
ngsl milli keppi-
.e.a.s. Hitaveitu
uveitu Reykjavík-
ð yrði úr skugga
ðu til þess að sam-
nduðust yfir þess-
m. Einnig yrði
atengslunum gæti
falist samstarf í skilningi 10. greinar
samkeppnislaga, sem leggur bann við
ólögmætu samráði.
Samkeppniseftirlitið hefur haft til
athugunar viðskipti með hlutafé í
hitaveitunni sem fram fóru í vor í kjöl-
far þess að ríkið seldi hlut sinn. Upp-
hlaupið í kringum hið svokallaða REI-
mál hefur tafið niðurstöðu í því máli,
að sögn Páls Gunnars. „Þessi athugun
á sölunni á hlut Hafnarfjarðar er liður
í þeirri athugun,“ sagði hann.
Ekki sérstakar áhyggjur
Lúðvík Geirsson, bæjarstjóri í Hafn-
arfirði, sagði að meirihlutinn í bæj-
arstjórn hefði ekki sérstakar áhyggj-
ur af samkeppnissjónarmiðum í
þessum máli. „Ef samkeppnisyfirvöld
meta það svo að það þurfi að útfæra
þessa hluti með einhverjum öðrum
hætti, þá er það Orkuveitunnar að
leysa það. Við erum auðvitað með
bindandi kauptilboð í þetta frá Orku-
veitunni,“ sagði hann. Það hefði legið
fyrir að Orkuveitan gæti þurft að
bregðast við með einhverjum hætti,
enda hefði Samkeppniseftirlitið verið
að skoða þessi mál í töluverðan tíma,
eða allt frá því að hlutur ríkisins var
seldur í sumar.
Ekki náðist í Bryndísi Hlöðvers-
dóttur, stjórnarformann OR, vegna
málsins í gær.
ar sölu á hlutum í HS
„SENN verður búið að leysa
vanda helmings þeirra 160
sem vantaði úrræði,“ sagði
Ásta Ragnheiður Jóhann-
esdóttir, verkefnisstjóri
Straumhvarfa. „Vandi flestra
úti á landi hefur þegar verið
leystur og nú leggjum við
mesta áherslu á höfuðborg-
arsvæðið vegna þess að þar
var hópur sem sat eftir og
miklu erfiðara var að fá úr-
ræði fyrir þann hóp.“ Ásta Ragnheiður sagðist
gera ráð fyrir að fljótlega á næsta ári yrði búið að
leysa vanda helmings þeirra sem eru í Reykjavík.
„Það eru um 80 manns á höfuðborgarsvæðinu í
vanda, þar af er um helmingur í Reykjavík,“ út-
skýrði Ásta Ragnheiður, hinir væru á Reykjanesi
og höfuðborgarsvæðinu.
„Lausn þessa vanda er í góðri vinnslu hjá okk-
ur,“ sagði Ásta Ragnheiður, „síðan erum við að
setja þó nokkrar fjárveitingar til hinna ýmsu sam-
taka, eins og við vorum að skrifa undir í dag, til
þess að styðja við geðfatlaða og gefa þeim mögu-
leika í samfélaginu.“ Það segir hún vera í fram-
haldi af því að leysa húsnæðisvandann á þennan
hátt; að þeir geti búið í samfélaginu, innan um
heilbrigða „og allir fái verkefni við hæfi. Það hef-
ur skilað mjög jákvæðu heilsufari hjá þeim geð-
fötluðu sem hafa fengið slík úrræði,“ segir Ásta
Ragnheiður og bætir brosandi við: „Straumhvörf
er þess vegna vel viðeigandi.“
Hún lýsir því að greidd sé endurhæfing og
stuðningur úti í samfélaginu. „Við leggjum líka
áherslu á að þeir sem eru fastir inni á stofnunum,
sem eru alltof margir, fái sem fyrst lausn sinna
mála, svo að þeir komist sem fyrst út í samfélagið.
Inni á Kleppi eru t.d. einstaklingar sem hafa lokið
sinni endurhæfingu og gætu farið að búa úti í sam-
félaginu ef úrræði væru fyrir hendi.“
Ásta Ragnheiður segir að stefnan sé, eins og
verið er að gera á Flókagötunni, að breyta sam-
býlisforminu í það að fólk geti verið í ein-
staklingsíbúðum. „Að allir sem geta fái sitt eigið
heimili í sinni eigin íbúð.“
Að lokum segir Ásta Ragnheiður að þó að vandi
þeirra 160 sem nú er verið að ræða um verði leyst-
ur árið 2010 bætist alltaf við nýir einstaklingar.
„Þeir munu auðvitað fá sína þjónustu frá fram-
kvæmdasjóði fatlaðra, eins og aðrir fatlaðir. Átak-
ið Straumhvörf var sett á laggirnar vegna þess
hversu geðfatlaðir höfðu dregist aftur úr.“
Allir fái
eigið heimili
Ásta Ragnheiður
Jóhannesdóttir