Morgunblaðið - 21.12.2007, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
G
etur verið að FL Group
og Paris Hilton eigi
eitthvað sameiginlegt?
Já, verðmæti FL Gro-
up og frægð Paris
byggjast hvort tveggja á upplifun
og væntingum annarra. Hvorki FL
né Paris hafa eiginlegt eða áþreif-
anlegt gildi. Paris hefur ekkert sér
til frægðar unnið annað en að vera
fræg, og verðmæti FL er fyrst og
fremst fólgið í verðmæti þess.
Engu að síður eru bæði FL Gro-
up og Paris Hilton ákaflega raun-
veruleg fyrirbæri. Hvað sem hver
segir er FL verðmætt félag, og
þrátt fyrir öll afhróp er Paris fræg.
Meira að segja heimsfræg. Það
breytir engu þótt forstjóri FL hafi
haft fáránlega há laun miðað við
frammistöðu og Paris sé kannski
ekki skarpasta járnið í skúffuni.
Sápukúlur eru mjög raunverulegar
og fullkomlega heillandi – þangað
til þær springa.
Reyndar byggjast bæði FL og
Paris á gömlum merg, þótt lítið sé
orðið eftir af honum. Skammstöf-
unina „FL“ má rekja til Flugleiða,
og þannig vekur „FL Group“ enn
hugmyndina um flugvélar, þótt fé-
lagið eigi ekki eina einustu, og hafi
beinlínis farið flatt á því að reyna að
koma nálægt flugrekstri á ný. Og
þótt Hilton-nafnið hennar Paris
skírskoti til hótelkeðjunnar, og
stúlkan sé stundum kölluð hótelerf-
ingi er fjölskyldan hennar búin að
selja keðjuna einhverju fjárfesting-
arfélagi, þannig að Paris mun aldrei
erfa eitt einasta hótel.
FL og Paris eru því núorðið ekki
nema nöfnin ein og athygli annarra.
Ef fjárfestarnir yfirgefa FL verður
ekkert eftir nema slyppur forstjóri
og svartur Range Rover, og ef
aðdáendurnir yfirgefa Paris breyt-
ist hún í ofurvenjulega ljóshærða
stelpu.
Kannski finnst einhverjum að
það geti ekki verið nema fremur
langsóttur og ódýr brandari að líkja
saman einu virðulegasta fjárfest-
ingafélagi Íslands og alræmdustu
ljósku Bandaríkjanna. Ef til vill
myndi einhver benda á að fjöldi
manns hafi lifibrauð sitt af FL Gro-
up – margir meira að segja vel
smurt – en Paris Hilton sé aftur á
móti ekki annað en heimskur
stelpukjáni. Þar að auki njóti FL
mun meiri virðingar en Paris, og
það þykir mun fínna að lesa og tala
um FL en Paris.
Samt er það nú af einhverjum
ástæðum svo, að lestrarmælingar á
mbl.is sýna svo ekki verður um
villst að áhugi á axarsköftum Paris
er í raun og veru (hvað sem sem
kann að þykja fínt) margfalt meiri
en áhuginn á gengi FL.
Auðvitað má spyrja að því hvort
verðmæti FL Group sé samt ekki
raunverulegra en frægð Paris að
því leyti að gengi félagsins varði
beinlínis líf fólks og afkomu, en æv-
intýri Paris hafi ekki nema í mesta
lagi afþreyingargildi.
En jafnvel þetta er ekki svo ein-
hlítt sem virðast kann í fyrstu. Það
verður ekki framhjá því litið að
fjöldi manns hefur tekjur – ýmist
beint eða óbeint – af Paris (eða nán-
ar tiltekið af frægð hennar), og lík-
lega í heildina tekið mun fleiri en
hafa tekjur af FL.
Ef út í það er farið má líklega
ekki á milli sjá hvort er í rauninni
meiri peninga virði, Paris eða FL.
Það veltur sennilega á því hvernig
frægð er metin til fjár, og eftir því
hvernig gengið er á bréfunum í FL
þegar samanburðurinn er gerður.
Enn má halda því fram, að þeir
menn sem stjórna FL Group hafi
raunveruleg völd, en Paris engin.
En er það virkilega svo? Ef stjórn-
endur fjárfestingafélaga hafa öll
þau völd og áhrif sem sífellt er
gumað af, hvernig stendur þá á því
að þessi sömu félög hrapa í verð-
gildi að því er virðist alveg óháð því
hvað þessir menn aðhafast? Hvað
hefur valdið verðfallinu á FL Group
og Exista og öllum hinum fárfest-
ingafélögunum á síðari hluta þessa
árs?
Ef marka má fjármálaskýrendur
er ástæðan fyrir lækkuninni fyrst
og fremst hrunið á húsnæð-
islánamarkaðinum í Bandaríkj-
unum sem hafði keðjuverkandi
áhrif sem vart hefur orðið hérlendis
sem á öðrum fjármálamörkuðum.
Það skyldi þó ekki vera að völd
íslenskra auðmanna eigi meira
skylt við frægð Paris Hilton en
nokkurn hefur grunað?
Þeir eru valdamiklir vegna þess
að við hin álítum þá vera það og leit-
um til þeirra eftir leiðsögn eins og
kindur til forustusauðsins. Og okk-
ur finnst eðlilegt að þeir hljóti mikla
umbun fyrir. Þessi mikla umbun
sannfærir okkur svo um hæfni
þessara manna og réttmæti forustu
þeirra og áhrifa. Með öðrum orðum,
völd þeirra og áhrif eiga ekki síst
rætur í hugum okkar hinna.
Nákvæmlega það sama gildir um
frægð Paris Hilton, en í hennar til-
viki er hringrásin bara svo miklu
augljósari.
Gott og vel. En ekkert af of-
anskrifuðu breytir hinu minnsta um
það, að Paris er í raun og veru fræg,
og FL Group er í raun og veru
verðmætt félag. Jafnvel þótt ljóst
kunni að vera að bæði verðmætið
og frægðin byggist á skynjun og
væntingum, fremur en áþreif-
anlegum hlutum.
Þetta er fráleitt nokkuð nýtt.
Fyrir mörgum öldum setti írski
biskupinn og heimspekingurinn
George Berkeley (sem hinn frægi
Berkeleyháskóli í San Francisco
heitir eftir) fram þá alræmdu kenn-
ingu að „esse est percipi,“ sem á ís-
lensku myndi hljóma eitthvað á
þessa leið: Að vera er að vera skynj-
aður. Hann átti við að það eina sem
maður í rauninni geti haft beina
vitnesku um séu skynjanir manns
og upplifanir.
Berkeley hefur oft verið hafður
að háði og spotti fyrir þessa kenn-
ingu sína, og það var í sambandi við
hana sem hinnar frægu spurningar
var spurt: Ef tré fellur í skógi en
enginn er nærri, heyrist þá eitt-
hvert hljóð? (Svar Berkeleys sjálfs
við þessari spurningu mun hafa
verið á þá leið að Guð væri ætíð ná-
lægur og heyrði allt).
En ef nánar er að gáð kemur í
ljós að Berkeley hafði nokkuð til
síns máls. Þegar um er að ræða
verðmæti FL Group og frægð Paris
Hilton er kenning hans enn í fullu
gildi: Esse est percipi.
FL Group
og Paris
» Það breytir engu þótt forstjóri FL hafi haft fá-ránlega há laun miðað við frammistöðu og
Paris sé kannski ekki skarpasta járnið í skúffunni.
Sápukúlur eru mjög raunverulegar og fullkom-
lega heillandi – þangað til þær springa.
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
NÝLEGA lögðu Helgi Hjörvar og
fleiri alþingismenn fram þingsálykt-
unartillögu á Alþingi um mótun lang-
tímastefnu sem miðar
að því að raflínur víki
smám saman fyrir
jarðstrengjum.
Landsnet fagnar
þingsályktun-
artillögunni og telur
mikilvægt að skýr
skilaboð komi frá Al-
þingi um framtíð-
arstefnumótun varð-
andi það hve langt
skuli ganga í lagningu
jarðstrengja.
Landsnet starfar á
grundvelli núverandi
raforkulaga, nr. 65/2003, þar sem seg-
ir meðal annars:
„Flutningsfyrirtækið skal byggja
flutningskerfið upp á hagkvæman
hátt að teknu tilliti til öryggis, skil-
virkni, áreiðanleika afhendingar og
gæða raforku. Fyrirtækið hefur eitt
heimild til að reisa ný flutningsvirki.“
Í ljósi þessa hefur Landsnet eink-
um horft til þess að byggja loftlínur
þar sem þær uppfylla þessar kröfur
laganna betur en aðrir kostir. Um-
ræðan í samfélaginu hefur í vaxandi
mæli beinst að umhverfisvernd og því
eðlilegt að hún beinist að raflínum,
eins og öðrum mannvirkjum, sem
hafa áhrif á ásýnd náttúrunnar. Ef
samfélagið er reiðubúið að greiða fyr-
ir þann viðbótarflutningskostnað sem
fylgir aukinni notkun jarðstrengja, þá
er það ekki hlutverk Landsnets að
standa gegn þeirri kröfu.
Hins vegar er það hlutverk Lands-
nets að benda á hver áhrif þessarar
stefnumótunar verða til að tryggja
upplýsta umræðu um málið. Okkur
hjá Landsneti er því ljúft og skylt að
taka þátt í þessari umræðu.
Bent er á í þingsályktunartillög-
unni að tækniframfarir hafi lækkað
verð á strengjum. Það er vissulega
rétt þó undanfarið hafi verð strengja
hækkað umtalsvert sökum hækkana
á hráefni og framleiðendur hafa einn-
ig hækkað verð vegna mikillar eft-
irspurnar. Eigi að síður má ætla að
verð fari lækkandi í framtíðinni svo
jarðstrengir verði fýsilegri kostur
þegar kemur að endurnýjun núver-
andi línukerfis.
Fyrir flutningsminni mannvirki er
kostnaður strengja sambærilegur við
loftlínur. Á undanförnu árum hafa
orkufyrirtækin nýtt sér þetta við upp-
byggingu og endurnýjun kerfanna og
valið jarðstrengi í stað
loftlína. Miðað við þessa
þróun er líklegt að hlut-
fall strengja vaxi mjög í
framtíðinni eftir því sem
kostnaður vegna þeirra
lækkar. Hins vegar er
kostnaður við flutnings-
meiri jarðstrengi ennþá
mikill og varla raunhæft
að hann verði í nánustu
framtíð sambærilegur
kostnaði við loftlínur, auk
þess sem afhendingarör-
yggið er minna.
Landsnet starfar eftir
þeirri meginstefnu að leggja jarð-
strengi þar sem það er hagkvæmt.
Þetta þýðir að fyrir flutningsmann-
virki á 66 kV spennu eru lagðir jarð-
strengir. Fyrir flutningsmannvirki á
132 kV spennu eru strengir notaðir á
styttri vegalengdum, sem og við sér-
stakar aðstæður þar sem flutnings-
þörfin er hlutfallslega lítil. Á flutn-
ingsmeiri leiðum í
meginflutningskerfinu eru raflínur
hins vegar almennt lagðar í lofti og
jarðstrengir eingöngu nýttir á styttri
vegalengdum við mjög sérstakar að-
stæður, s.s. í þéttri íbúðabyggð. Þann-
ig er fyllstu hagkvæmni gætt fyrir
alla notendur kerfisins. Í þessu sam-
bandi er einnig rétt að hafa í huga að
umhverfisáhrif loftlína eru afturkræf
að mestu.
Landsnet mun á næstu vikum efna
til alþjóðlegrar samkeppni um hönn-
un og útlit línmastra, en það er liður í
þeirri viðleitni fyrirtækisins að mæta
auknum umhverfiskröfum samfélags-
ins og draga úr sjónrænum áhrifum
raflína.
Hlutfall jarðstrengja í flutnings-
kerfinu hér á landi er fyllilega sam-
bærilegt við það sem er t.d. í löndum
Vestur-Evrópu. Í nýjum tillögum
Landsnets um uppbyggingu flutn-
ingskerfisins á suðvesturhorninu er
hlutfall jarðstrengja mun hærra en
áður var ráðgert, þannig að hlutfall
þeirra í flutningskerfinu í heild mun
aukast umtalsvert.
Allar tillögur Landsnets um upp-
byggingu flutningskerfisins taka mið
af þeirri framtíðarsýn sem stjórn
fyrirtækisins samþykkti á síðasta ári
um uppbyggingu kerfisins til fram-
tíðar. Gert ráð fyrir að nýjar há-
spennulínur verði með hærri spennu
og meiri flutningsgetu svo komast
megi af með færri línur fyrir raf-
orkuflutninga. Þannig getur ein 400
kV lína flutt tíu sinnum meira raf-
magn en t.d. 132 kV lína. Jafnframt
hefur verið mótuð sú stefna að fjar-
lægja eldri línur, þar sem því verður
við komið, þegar nýjar línur hafa
verið reistar. Gott dæmi um þetta er
Suðurnesjalína 1 á Reykjanesi, sem
verður rifin ef nýjar flutningslínur
rísa þar.
Lokaorð
Landsnet mun eftir sem áður leita
leiða til að lágmarka sýnileg áhrif
raforkuflutningsvirkja, innan þess
lagaramma sem fyrirtækinu eru sett.
Eigi að síður má ætla, þegar horft er
til framtíðar, að samfélagið muni í
vaxandi mæli krefjast lausna í raf-
orkuflutningi sem hafi minni sjón-
ræn áhrif. Eins og málum er nú hátt-
að myndu hins vegar kröfur um
notkun jarðstrengja í stað loftlína
leiða til verulegs kostnaðarauka við
uppbyggingu flutningskerfisins, og
að endingu leiða til hærra raf-
orkuverðs, bæði til almennings og
einstakra viðskiptavina.
Þetta mun og vera meginskýr-
ingin á því að hvergi í heiminum hef-
ur verið farið út á þá braut að leggja
flutningskerfi alfarið í jörð. Miklar
umræður áttu sér t.d. stað í Noregi
fyrir nokkrum árum um þessi mál og
mótaði norska stórþingið í framhald-
inu þá stefnu að nota jarðstrengi í
mjög takmörkuðum mæli við upp-
byggingu raforkukerfisins þar í landi
– til að stemma stigu við hækkun raf-
orkuverðs.
Jarðstrengir eða loftlínur?
Þórður Guðmundsson
skrifar um framtíðarsýn Lands-
nets við lagningu
raforkuflutningsvirkja
» ..hefur Landsneteinkum horft til þess
að byggja loftlínur þar
sem þær uppfylla þess-
ar kröfur laganna betur
en aðrir kostir.
Þórður Guðmundsson
Höfundur er forstjóri Landsnets.
Í GREINUM stjórnarskrár Lýð-
veldisins Íslands númer 63 og 64,
samkvæmt breytingu frá 1995, er
kveðið á um trúfrelsi. Nánar tiltekið
er kveðið á um rétt
allra til að stofna trú-
félög og iðka trú í sam-
ræmi við sannfæringu
hvers og eins eða
standa utan trúfélaga.
Erfitt getur reynst að
túlka þessa viðauka,
sér í lagi þar sem í
þeirri grein sem á und-
an fer er kveðið á um
þjóðkirkju og skyldu
ríkisins til að styrkja og
vernda þá kirkju. Rétt
er það að hver og einn
hefur frelsi til að
stunda trú og standa utan trúfélaga
en hvað með rétt foreldra og barna til
trúar eða trúleysis barnsins? Vissu-
lega hlýtur í þessum greinum að fel-
ast að foreldrar hafi frelsi til þess að
ala barnið upp í þeim trúarbrögðum
sem þeir stunda, sannfæringar sinn-
ar vegna.
Hvernig getur þetta frelsi verið
skilgreint og því mörk sett? Þýðir
þetta einfaldlega að ala megi barnið
upp í trúarsannfæringu foreldra
barnsins svo lengi sem barn og for-
eldrar geti sætt sig við þau óþægindi
sem fylgja því að standa utan þjóð-
kirkjunnar? Þegar barn er tekið úr
tíma sem allir eða nær allir aðrir
nemendur bekkjarins sitja í eða skilið
eftir þegar allir nemendur skóla
ganga til guðsþjónustu hlýtur
barninu að finnast það utanveltu. Ef
barnið á t.a.m. útlenska foreldra eða
hefur að öðru leyti bakgrunn sem
gerir því erfitt fyrir að lagast að þjóð-
félaginu er augljóst að slíkt getur
aukið enn á einangrun
mismunandi þjóð-
arbrota og annarra
hópa innan landsins.
Vegna trúfrelsis, mann-
réttinda sem bæði ættu
að þykja sjálfsögð í
samtímanum og er þess
utan kveðið á um í
stjórnarskránni sem
fyrr segir, er ekki hægt
að gera þá kröfu til for-
eldra að barn þeirra
sitji í kristnifræðitím-
um. Enda er ekki bein-
línis reynt að draga dul
á það að kristnifræðitímar eru ætl-
aðir sem fræðsla fyrir börn kristinna,
sér í lagi mótmælenda, en ekki al-
menn og hlutlaus fræðsla um trúar-
brögð kristinna. Sé litið til stjórn-
arskrárinnar má samkvæmt hefð líta
svo á að andi laganna er að trúfrelsi
er hærra skyldu stjórnvalda til að
vernda þjóðkirkjuna, enda eru lögin
um trúfrelsi nýrri og í kafla stjórn-
arskrárinnar um trúfélög er eina
ákvæðið sem tekið er fram að breyta
megi með lögum það um verndun
þjóðkirkjunnar, utan eitt um gjöld
þeirra sem standa utan trúfélaga.
Nýverið hefur biskup Íslands kom-
ist svo að orði að krafa um að trúar-
brögðum sé haldið úr skólum lands-
ins sé ekki nema frekja hinna fáu.
Íslendingar eru vissulega góðu vanir
þegar kemur að lýðræði en gæti
hugsast að þeir séu einfaldlega svo
vanir lýðræði að erfitt sé að sjá þegar
lýðræði verður ekki komið við? Þótt
málið um trúarbrögð í skólum sé
vissulega ekki af því tagi að með
sannfærandi hætti sé unnt að bera
það saman við alvarlega glæpi gegn
mannkyni má e.t.v. draga fram slíka
atburði til að sýna að skýr dæmi eru
þess að mannréttindi séu brotin með
vilja meirihlutans. Vilji meirihlutans
er ekki óvefengjanlegur og þegar vafi
er á ættu mannréttindi alltaf að vera
mikilvægari en einfaldur vilji meiri-
hlutans.
Að öllum kosti tel ég fulla ástæðu
til þess að íhuga að trúarbrögð verði
tekin af námskrá grunnskóla nema
sem fræðsla þar sem trúarbrögðum
verði gert jafnt undir höfði og koma
megi því við að börn í grunnskóla sitji
öll í sömu kennslustund án þess að
gengið sé á trúfrelsi þeirra og fjöl-
skyldna þeirra. Jafnvel biskup finnst
mér ætti að vara sig á gildishlöðnum
orðum eins og frekja, krafa hinna fáu
er ekki sjálfkrafa frekja þótt hún
gangi á kröfu meirihlutans.
Réttindi hinna fáu
Einar Axel Helgason skrifar
um trúfrelsi
» Biskup Íslands villmeina að krafan um
að taka trúarbrögð úr
skóla sé ekki nema
frekja hinna fáu.
Hvernig stendur réttur
hinna fáu?
Einar Axel Helgason
Höfundur er menntaskólanemi og er
skráður í þjóðkirkjuna.