Morgunblaðið - 11.01.2008, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. JANÚAR 2008 25
BÆJARRÁÐ Garðabæjar sam-
þykkti vorið 2007 að leita til sérfræð-
inga hjá KHÍ til að „meta réttmæti og
gildi vinaleiðar“ og hafa þeir nú sent
frá sér skýrslu en tengingar á hana er
að finna á vefsíðunni blogg.visir.is/
binntho.
Skýrsluhöfundar fóru þá leið að
vinna skýrsluna ein-
göngu út frá faglegum
sjónarmiðum skóla-
starfs en taka ekki af-
stöðu til þess hvort að-
koma kirkju að skóla-
starfi sé réttmæt þegar
horft er til almennra
laga í lýðræðisþjóðfé-
lagi.
Úrskurður Evrópu-
dómstólsins í Stras-
bourg gegn norska rík-
inu virðist þó taka af öll
tvímæli um að starf-
semi trúfélags innan al-
menns skólakerfis
standist ekki almenn mannréttinda-
ákvæði.
Starfsmenn Þjóðkirkjunnar hafa
ítrekað í ræðu og riti staðfest að vina-
leið sé trúboð og biskupinn taldi hana
„sóknarfæri“ fyrir kirkjuna. Það þarf
því heldur ekki að velkjast í vafa um
að vinaleið stangist á við lög um
grunnskóla, siðareglur kennara,
stjórnarskrá og ýmsa þá alþjóða-
samninga um mannréttindi sem ís-
lenska ríkið er aðili að.
Farin og hætt
Vinaleið hófst haustið 2006 í fjórum
grunnskólum í Garðabæ og á Álfta-
nesi að frumkvæði sóknarprests.
Tveir starfsmenn tóku að sér að sinna
verkefninu, djákni og skólaprestur.
Vegna andmæla foreldra var gripið til
þess ráðs í tveimur skólanna að gefa
foreldrum kost á að taka fram sér-
staklega ef þeir vildu ekki gefa starfs-
mönnum vinaleiðar færi á börnum sín-
um. Þessari gagnasöfnun var vísað til
Persónuverndar sem hafði samband
við skólastjóra viðkomandi skóla
haustið 2007. Á sama tíma sagði
djákni starfi sínu lausu og féll vinaleið
þar með niður í Flataskóla. Skóla-
stjórar Sjálandsskóla og Hofsstaða-
skóla virðast hafa ákveðið að fram-
lengja ekki starfsemi vinaleiðar og er
hún því ekki lengur starfrækt í grunn-
skólum Garðabæjar en skólaprestur
starfar enn í Álftanesskóla.
Ekki á forsendum skólastarfs
Fram kemur í áðurnefndri skýrslu
að flest jákvæð ummæli sem féllu í
viðtölum megi rekja til ánægju með
skólaprestinn sem einstakling enda
virðist hann hafa náð vel til barnanna
og starfsmanna skólans. Að öðru leyti
virðist vinaleið engan veginn standast
þær kröfur sem gera verður til fag-
legs skólastarfs. Sú réttlæting sem oft
heyrist, að aðkoma Þjóðkirkjunnar að
grunnskólum sé á forsendum skól-
anna, virðist því ekki standast.
Hugmyndafræði vinaleiðarinnar er
óljós og framkvæmd hennar illa af-
mörkuð að mati skýrsluhöfunda. Eigi
framhald að verða á vinaleið þurfi að
draga fram með skýrum hætti hver
sérstaða hennar sé og meta fram-
haldið á grundvelli þess. Höfundar
benda á að sé um hefðbundna sál-
gæslu að ræða eigi hún heima innan
kirkjunnar en verði niðurstaðan sú að
vinaleið taki til víðara sviðs eru við-
fangsefnin og eðli þjónustunnar þann-
ig að þau eigi heima hjá
þeim aðilum sem þegar
sinna slíkri þjónustu inn-
an skólans.
Skýrsluhöfundar
gagnrýna einnig aðferða-
fræði vinaleiðarinnar,
þar sé farið inn á svið
sem aðrir fagaðilar sinna
þegar en án fagþekking-
ar með þeim afleiðingum
að samstarf fagaðila inn-
an skólans er í hættu.
Ekki eru haldnar skýrsl-
ur eða skrár um viðtöl,
engin markmið séu sett
fram, engin greining,
engin meðferðaráætlun. Fyrst og
fremst er um einsleg trúnaðarsamtöl
að ræða, jafnvel án vitneskju foreldra,
og skýrsluhöfundar gagnrýna þessa
aðferðafræði réttilega.
Spyrja má hvort ítrekuð einsleg
trúnaðarsamtöl um viðkvæm málefni,
án faglegra forsendna, séu ekki hrein-
lega hættuleg börnum.
Vantar ákvörðun og fjármagn
Skýrsluhöfundar gagnrýna hvernig
staðið var að innleiðingu vinaleiðar.
Lögformlegum leiðum var ekki sinnt,
foreldraráð og skólanefnd fjölluðu
ekki um málið fyrirfram og starfs-
mönnum var tilkynnt um það sem
orðnum hlut. Skýrsluhöfundar benda
á að þar sem vinaleið sé ekki hluti af
lögboðinni þjónustu skóla sé nauðsyn-
legt að sveitarfélög taki formlega af-
stöðu til þess hvort þjónustan skuli
veitt.
Um leið þurfi að taka afstöðu til
kostnaðar. Skólaprestur er mjög dýr
á mælikvarða skólastarfs enda eru
byrjunarlaun hans um það bil þrefalt
hærri byrjunarlaunum kennara sem
þó er fagmenntaður til starfa með
börnum. Fram kemur í skýrslunni að
hörð andstaða sé innan skólanna gegn
því að greiða kostnaðinn enda þurfi
þá að skerða aðra þjónustu.
Vinaleið í Garðabæ var fjármögnuð
að mestu leyti með framlagi eins for-
eldris en auk þess lagði kirkjan til
fjármagn auk sveitarfélagsins Álfta-
ness. Komi til framhalds á starfsemi
vinaleiðar er ljóst að sveitarstjórnir
þurfa að taka formlega afstöðu til
hennar og jafnframt að tryggja fjár-
veitingar.
Enginn grundvöllur
Skýrsluhöfundar mæla ekki með
framhaldi á starfsemi vinaleiðar en
segja í lokaorði að brýnt sé að hags-
munaaðilar „ræði og taki afstöðu til
þess hvort réttmætt sé að kirkjan
komi að skólastarfi“ en fallist menn á
það þurfi að fara fram „hreinskiptin
skoðanaskipti um hugmyndafræði,
markmið og leiðir með starfinu.“
Af lestri skýrslunnar má sjá að
vinaleið er klúður og best færi á því að
henni væri hætt með öllu, þó ekki sé
nema vegna barnanna sjálfra.
Vinaleið fær
falleinkunn
Brynjólfur Þorvarðarson skrif-
ar um trúmál og barnaskóla »Hugmyndafræðivinaleiðarinnar er
óljós og framkvæmd
hennar illa afmörkuð að
mati skýrsluhöfunda
Brynjólfur
Þorvarðarson
Höfundur stundar nám við KHÍ.
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
HINN 1. desember 2007 birtist í
Morgunblaðinu bréf um hættur af
völdum bisfosfónata (bífosfónata) en
það eru lyf sem aðallega eru notuð
við beinþynningu
en einnig við
krabbameini með
meinvörpum í
beinum. Tilefni
bréfsins var grein
sem birtist í
Tannlækna-
blaðinu árið 2006
og fjallaði um
aukaverkunina
beindrep í kjálka
af völdum téðra
lyfja. Hér fylgja nokkrar viðbót-
arupplýsingar um þetta mál.
Fyrstu lyfin af þessum flokki
komu á markað á níunda áratug síð-
ustu aldar og um 1990 var sýnt fram
á gagnsemi þeirra við beinþynningu
sem er algengur og alvarlegur sjúk-
dómur. Síðan þá hafa verið að koma
á markað öflugri og hentugri lyf af
þessum flokki og má þar nefna sem
dæmi Aclasta, Aredia, Fosamax,
Optinate og Zometa.
Þess eru mörg dæmi að þegar
fram koma öflugri lyf geta þau haft
aukaverkanir sem eldri lyfin höfðu
ekki eða sjaldnar og sú er raunin
með bisfosfónöt. Sum þessara lyfja
eru tekin inn og algeng aukaverkun
þeirra er meltingartruflanir. Í öðr-
um tilvikum eru lyfin gefin í æð og
algeng aukaverkun er flensulík ein-
kenni (sótthiti, beinverkir o.fl.). Á
síðustu árum hafa komið í ljós tvær
alvarlegar en sjaldgæfar aukaverk-
anir sem eru beindrep í kjálka og
hjartsláttartruflun (gáttatif). Um
gáttatif verður ekki fjallað meira í
þessu bréfi enda er þar margt óljóst
ennþá. Talið er líklegt að öll lyfin í
þessum flokki geti valdið beindrepi í
kjálka sem er alvarlegt og getur orð-
ið langvinnt. Ekki eru til öruggar
tölur um algengi þessarar aukaverk-
unar en þegar lyfin eru gefin í inn-
töku við beinþynningu er hættan tal-
in vera ákaflega lítil og hefur verið
nefnd talan eitt tilfelli fyrir hverja
100 þúsund sjúklinga á ári. Meiri
hætta er fyrir hendi þegar lyfin eru
gefin í æð og sérstaklega þegar þau
eru notuð við illkynja sjúkdómum,
enda eru þá notaðir mun stærri (4-
12 sinnum) skammtar en þegar þau
eru notuð við beinþynningu. Vitað er
um ýmsa þætti sem auka hættu á
beindrepi í kjálka og má þar nefna
illkynja sjúkdóm og meðferð við
honum, lélega tannhirðu og aðgerðir
í munni t.d. tanndrátt. Þeir sem taka
umrædd lyf þurfa þess vegna að
vera undir góðu eftirliti tannlæknis.
Engar tilkynningar um beindrep í
kjálka hér á landi, vegna bisfosfó-
nata, hafa borist Lyfjastofnun. Ef
slíkt kemur fyrir er mikilvægt að til-
kynningar berist stofnuninni eins og
um aðrar alvarlegar og óvæntar
aukaverkanir allra lyfja. Einfaldast
er að senda inn slíkar tilkynningar á
heimasíðu Lyfjastofnunar:
www.lyfjastofnun.is. Hér gildir að
aukaverkanatilkynningar stuðla að
auknu öryggi við notkun lyfja.
Bisfosfónöt eru lyf sem gera mikið
gagn og hættan á alvarlegum auka-
verkunum er lítil. Það breytir því
samt ekki að þessi lyf eru undir sér-
stöku eftirliti hjá Lyfjastofnun Evr-
ópu (EMEA) og með vorinu má
vænta niðurstöðu úr úttekt á bein-
drepi í kjálka tengdu notkun þessara
lyfja. Enginn ætti að hætta meðferð
með þessum lyfjum af ótta við auka-
verkanir nema ræða það fyrst við
sinn lækni og eins og nefnt er að of-
an er hægt að draga úr hættu með
viðeigandi ráðstöfunum.
MAGNÚS JÓHANNSSON,
yfirlæknir hjá Lyfjastofnun.
Hættuleg lyf?
Frá Magnúsi Jóhannssyni:
Magnús
Jóhannsson
MORGUNBLAÐIÐ er með í notk-
un móttökukerfi fyrir aðsendar
greinar. Formið er að finna við opnun
forsíðu fréttavefjarins mbl.is þar sem
merkt er á haus Morgunblaðsins sem
er vinstra megin á skjánum eða neð-
arlega á forsíðu fréttavefjarins mbl.is
undir liðnum „Sendu inn efni“. Ekki
er lengur tekið við greinum sem
sendar eru í tölvupósti.
Í fyrsta skipti sem formið er notað
þarf notandinn að skrá sig inn í kerfið
með kennitölu, nafni og netfangi,
sem fyllt er út í þar til gerða reiti.
Næst þegar kerfið er notað er nóg að
slá inn netfang og lykilorð og er þá
notandasvæðið virkt. Ekki er hægt
að senda inn lengri grein en sem
nemur þeirri hámarkslengd sem gef-
in er upp fyrir hvern efnisþátt.
Þeir, sem hafa hug á að senda
blaðinu greinar í umræðuna eða
minningargreinar, eru vinsamlegast
beðnir að nota þetta kerfi.
Móttökukerfi aðsendra greina
arhlutfallsins. Lengst af var hækk-
unin byggð á samspili þessara
stuðla. Skattleysismörkin hafa stöð-
ugt farið lækkandi en álagning-
arhlutfallið fór í tæp 40% 1994 til
1996 en hefur síðan lækkað aftur í
svipað horf og í upphafi. Aukinn
þungi skattheimtu er því nú ein-
göngu borinn uppi af lægri skatt-
leysismörkum. Þau voru um 988
þús. kr. 2006, þ.e. síð-
asta ár sem álagning
liggur fyrir, en hefðu
þurft að vera um 1,6
m.kr. til að halda gildi
sínu miðað við vísitölu
launa. Til samanburðar
er að hefði öll hækkun
tekjuskattsins verið
tekin með hækkun á
álagningarhlutfallinu
en skattleysismörkin
höfð um 1,6 m.kr. hefði
álagningarhlutfallið
þurft að hækka í a.m.k.
50%.
Tillaga ASÍ geri ráð
fyrir upphaflegum
skattleysismörkum að
tiltölu við laun en
gengur ekki svo langt
að ná fyrra kerfi að
fullu. Hún felur í sér
hækkun á álagning-
arhlutfallinu í nærri
50% á laun upp að
meðallaunum og að
skerðing persónu-
afsláttar haldist þar
fyrir ofan. Því engin
lækkun verður á skött-
um hjá þeim sem eru
með tekjur yfir því
marki. Ennfremur
verður engin lækkun
hjá þeim sem eru undir
skattleysismörkum og lækkunin er
á bilinu frá 0 til 240 þús. kr. mann á
launum undir meðallaunum. Gróf-
lega má áætla að tekjutapið yrði af
stærðargráðunni 15 mrd. kr.
Af framangreindu má draga þá
ályktun að vegna aukinna opinberra
umsvifa og meiri tekjuöflunar með
tekjuskatti sé óraunhæft að gera
ráð fyrir að snúa megi til baka til
þess álagningarkerfis sem var við
upphaf staðgreiðslunnar. Ómögu-
legt er að hækka skattleysismörkin
ein verulega án þess að því fylgi
óraunhæft tekjutap. Hækkun álagn-
FYRIR skömmu gerði ég tillögu
ASÍ í skattamálum að umtalsefni
hér í blaðinu. Hún og fleira í um-
ræðu um tekjuskatta einstaklinga
mótast af einhvers konar fortíð-
arhyggju með árdaga
núverandi tekjuskatts-
kerfis að draumsýn.
En aðstæður hafa
breyst svo mjög að
draga verður þessa
sýn í efa. Kemur þar
einkum tvennt til. Í
einn stað hafa opinber
útgjöld og þar með
tekjuþörf ríkis og
sveitarfélaga vaxið
mikið. Í annan stað
hefur sköttum verið
fækkað og því meira
lagt á þá skattstofna
sem eftir eru.
Um 1990 voru tekju-
skattar einstaklinga
nálægt 16% af skatt-
stofninum með álagn-
ingarhlutfalli um 36%
og skattleysismörkum
í kringum 600 þús. kr.
á ári. Tekjuskattar síð-
ustu ára hafa verið um
25% skattstofnsins.
Með óbreyttu kerfi,
sama álagningarhlut-
falli og skattleys-
ismörkum sem fylgja
launavísitölu má
reikna með að tekj-
urnar yrðu svipað hlut-
fall af skattstofni og í
upphafi. Tekjuskattar
vegna tekna 2006 voru um 164 millj-
arðar kr. af um 658 mrd. kr. skatt-
stofni eða tæp 25% hans. Með aft-
urhvarfi til fortíðar hefðu þeir
líklega orðið um 16% eða 105 mrd.
króna þ.e. nærri 60 milljörðum
lægri en þeir voru í reynd. Er því
ljóst að verulega þyrfti að bæta í
aðra skatta eða draga saman op-
inbera þjónustu til að gera þessa
draumsýn að veruleika.
Skattar í þessu kerfi hafa verið
hækkaðir með tvennum hætti. Með
lækkun skattleysismarka að tiltölu
við laun og með hækkun álagning-
ingarhlutfallsins eins hefur í för með
sér óviðunandi jaðarskatta á miðl-
ungstekjur og lægri.
Núverandi kerfi hefur ýmsa galla
samanborið við það sem lagt var
upp með í byrjun. Í fyrsta lagi hefst
skattlagning miklu fyrr og of
snemma, þ.e. við tekjur sem al-
mennt eru taldar of lágar til fram-
færslu og bornar eru uppi af fé-
lagslega kerfinu. Í öðru lagi er
stígandinn í skattlagningunni mjög
mikill við lágar tekjur. Meðalskatt-
hlutfall hækkar úr 0 í 20% á litlu
tekjubili og jaðarskattur er mjög
hár á því tekjubili þar sem enn er
talin ástæða til félagslegrar tekju-
tilfærslu svo sem barnabóta og líf-
eyrisbóta. Í þriðja lagi er með-
alskatthlutfallið á lágar
miðlungstekjur orðið mjög hátt, t.d.
um 22% á 3 m.kr. samanborið við
rúm 14% á sambærilegar tekjur í
upphaflega kerfinu. Leiðir það til
þess að lítill munur er á skattlagn-
ingu lágra miðlungslauna og hærri
launa. Þótt þetta kerfi, eitt skatt-
þrep og persónuafsláttur, hafi verið
vel viðunandi á þeim tíma þegar
með því voru tekin um 16% af skatt-
stofninum gegnir öðru máli nú þeg-
ar skattheimtan er orðin 50% hærri
eða yfir 24% af skattstofninum.
Hugmynd ASÍ virðist (misheppn-
uð) tilraun til að komast hjá tveggja
þrepa skattkerfi sem hefur að
ósekju verið útmálað sem grýla.
Staðreyndin er sú að tveggja þrepa
skattkerfi er einfalt í framkvæmd
og staðgreiðsla í því yrði ámóta ná-
kvæm og nú er með lítilli breytingu
á staðgreiðslukerfinu. Einfaldleiki
skattkerfis ræðast ekki af fjölda
skattþrepa eða útreikningsreglum.
Tölvurnar í skattkerfinu og launa-
forritin láta sig litlu skipta hvort
stuðlarnir í skattareglunni eru fleiri
eða færri. Einfaldleikinn liggur
fyrst og fremst í skilgreiningu á
skattstofninum og því hvernig hann
er fundinn.
Spurning er nú þegar jól eru að
baki hvort ekki sé ástæða til að
leggja alla grýlubúninga til hliðar og
ræða fordómalaust um hvernig gera
má tekjuskattskerfi einstaklinga
þannig úr garði að það sé sann-
gjarnt og bitni ekki verst á þeim
sem síst skyldi.
Skattar og fortíðarhyggja
Indriði H. Þorláksson vill skoða
hvernig gera má tekjuskatts-
kerfi einstaklinga þannig úr
garði að það sé sanngjarnt
Indriði H. Þorláksson
» Staðreyndiner sú að
tveggja þrepa
skattkerfi er
einfalt í fram-
kvæmd og stað-
greiðsla í því
yrði ámóta ná-
kvæm og nú er
með lítilli
breytingu á
staðgreiðslu-
kerfinu.
Höfundur er hagfræðingur.