Morgunblaðið - 11.01.2008, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. JANÚAR 2008 27
Forysta Alþýðusambandsins ogaðildarsamtaka þess kynntiríkisstjórn í byrjun desembertillögu að þríhliða sátt um
tveggja ára kjarasamning á almennum
vinnumarkaði – sátt sem byggðist á
tveimur stoðum. Annars vegar að draga
úr mikilli óvissu í efnahags- og atvinnu-
lífinu og skapa fyrirtækjum fótfestu í
þeim ólgusjó sem þau róa
nú, m.a. á innlendum og al-
þjóðlegum fjármálamark-
aði. Hins vegar byggðist
þessi sáttaleið á því að
bæta umtalsvert kjör
þeirra sem lægstar hafa
tekjurnar eða setið hafa
eftir í góðæri síðustu miss-
era. Forsenda þessarar
sáttar var aðkoma rík-
isstjórnarinnar um tiltekin
atriði, einkum varðandi
skattbyrði tekjulægsta
fólksins. Lagt var til að
tekinn yrði upp sérstakur
20.000 kr. persónu-
afsláttur til þeirra tekju-
lægstu, sem færi lækkandi
frá kr. 150.000 á mánuði og
fjaraði út við kr. 300.000.
Samhliða þessu lagði ASÍ
til að skerðingarmörk
barnabóta yrðu hækkuð úr
u.þ.b. 96 þús. kr. í 150 þús.
kr. og skerðingarhlutföll
barnabóta yrðu lækkuð.
Þegar allt er saman tekið
þýddu tillögur ASÍ ein-
hverjar mestu kjarabætur
fyrir tekjulága og barna-
fólk sem um getur.
Ríkisstjórn var ekki
tilbúin til þess að koma til
móts við tillögur ASÍ í
skattamálum og fékk
stuðning Samtaka at-
vinnulífsins við þá skoðun.
Ástæðan var sögð vera þau
jaðaráhrif sem þessi tekjutengdi per-
sónuafsláttur hefði í för með sér og hitt
að í stjórnarsáttmála sé gert ráð fyrir al-
mennri hækkun persónuafsláttar, en
ekki sértækri aðgerð fyrir þá tekju-
lægstu. Í ljósi þessara viðbragða rík-
isstjórnar og atvinnurekenda taldi for-
ysta ASÍ þessa sáttaleið ekki færa og því
munu einstaka landssambönd og aðild-
arsamtök okkar nú endurmeta stöðuna,
hvert á sínum forsendum.
Í ljósi þeirrar umræðu sem verið hefur
er rétt að gera nánari grein fyrir afstöðu
ASÍ. Alþýðusambandið hefur á und-
anförnum misserum og árum gagnrýnt
fyrri ríkisstjórn harðlega fyrir afar
óréttlátar og óskynsamlegar skatta-
breytingar. Bæði var tímasetning þeirra
mjög vanhugsuð og útfærsla þeirra
leiddi til þess að skattbyrði tekjuhæsta
fólksins lækkaði umtalsvert á sama tíma
og skattbyrði tekjulægsta fólksins
hækkaði umtalsvert. Á þetta hefur ítrek-
að verið bent í greiningum Stefáns Ólafs-
sonar prófessors sem sýna að skattbyrði
þeirra tekjulægstu jókst um 9,2%-15,3
prósentustig milli áranna 1995 og 2004.
Samkvæmt útreikningum Indriða Þor-
lákssonar, fyrrum ríkisskattstjóra, jókst
skattbyrði hjóna með tekjur undir 4
milljónum kr. í árstekjur um 5 prósentu-
stig milli áranna 1992 og 2005.
Í umræðu um skatta og lækkun skatt-
byrði þeirra tekjulægstu stöndum við
ávallt frammi fyrir ýmsum leiðum sem
allar fela í sér kosti og galla. Við hjá ASÍ
höfum lengi unnið með þessi mál og lagt
ýmislegt til málanna – en oftar en ekki
mætt tómlæti og áhugaleysi. Við höfum
reynt að nálgast lausn á þessu vandamáli
fordómalaust án þess að láta fastmótuð
prinsipp flækjast mikið fyrir okkur. Að
sama skapi höfum við mótað okkur mjög
skýrt markmið. Við krefjumst þess að
skattbyrði tekjulægsta fólksins, bæði
launafólks og þeirra sem fá bætur í vel-
ferðarkerfinu, verði lækkuð.
Samkvæmt tillögum ASÍ hefði tekju-
lægsta fólkið fengið umtalsverðar kjara-
bætur hefðu þær orðið að veruleika. Sem
dæmi má nefna að hjón með tvö börn
(bæði eldri en 7 ára) og samanlagðar
tekjur upp á 300 þús. kr. á mánuði hefðu
fengið tæplega 40.000 kr. meira í ráðstöf-
unartekjur á mánuði, eða 480 þús. kr. á
ári. Jafnframt hefðu barnabætur hækk-
að um ríflega 76.000 kr. á ári. Hjón með
400 þús. kr. tekjur á mánuði hefðu fengið
um 25.000 kr. hærri ráðstöfunartekjur á
mánuði, eða 300 þús. kr. á ári. Skattbyrði
einstaklinga með tekjur undir 300 þús.
kr. á mánuði hefði lækkað að meðaltali
úr 15,6% í 10,2% við þessa aðgerð og
skattbyrði hjóna með
tekjur undir 600 þús. kr. á
mánuði hefði lækkað að
meðaltali úr 18,7% í 13,7%,
eða um og yfir 5 prósentu-
stig á mánuði.
Nú er það vissulega rétt,
að þegar reynt er að af-
marka aðgerðir í skatta-
málum þannig að þær komi
bara þeim tekjulægstu til
góða, verða til svokölluð
jaðaráhrif. Eina leiðin til að
komast hjá því er að beina
aðgerðinni til allra. Í þessu
tilfelli yrði annaðhvort að
hækka persónuafslátt allra
um 20 þús. kr., sem hefði
kostað yfir 50 milljarða
króna á ári, eða afmarka
það sem allir fá m.v. sama
16 milljarða króna heild-
arkostnað og því hefði að-
eins verið hægt að hækka
persónuafsláttinn um 6-7
þús. kr. á mánuði. Með öðr-
um orðum, lækka framlagið
til þeirra tekjulægstu um
tvo þriðju hluta frá tillögum
ASÍ.
Alþýðusambandið gerði
sér fulla grein fyrir þeim
óhentugu jaðaráhrifum
sem þessi tillaga hefði í för
með sér. Alþýðusambandið
gerði ríkisstjórninni grein
fyrir þeim ókosti þegar á
fyrsta fundi í desember.
Það var hins vegar okkar
mat, að samanborið við að lækka skatt-
tekjur ríkissjóðs um meira en 50 millj-
arða króna ef tryggja ætti tekjulægsta
fólkinu sömu fjárhæð, væri þetta betri
kostur.
ASÍ lagði til ýmsar hliðarráðstafanir
til þess að draga verulega úr þessum jað-
aráhrifum. Í fyrsta lagi gerðum við ráð
fyrir því að lækka tekjutengingu barna-
bóta, í öðru lagi að þak yrði sett á jað-
aráhrifin þannig að samanlagður tekju-
skattur, útsvar, tekjutenging vaxtabóta
og barnabóta og skerðing þessa persónu-
afsláttar yrði ekki hærri en t.d. 50% og í
þriðja lagi að þessi sérstaki persónu-
afsláttur yrði ekki framkvæmdur í stað-
greiðslu heldur greiddur út með sama
hætti og barna- og vaxtabætur. Á ekkert
af þessum hliðaraðgerðum var vilji til að
hlusta á eða útfæra – stefna ríkisstjórnar
var talin skýr – viljinn til skattalækkana
samkvæmt stjórnarsáttmála miðast við
almennar skattalækkanir og að þær séu
útfærðar í krónutöluhækkun persónu-
afsláttar fyrir alla.
Það er svolítið kaldranalegt, að sama
dag og forysta ASÍ fjallaði um viðbrögð
ríkisstjórnarinnar og afstöðu atvinnu-
rekanda, var forysta Samtaka atvinnu-
lífsins með fjármálaráðherra á ráðstefnu
að fjalla um stjórnarfrumvarp um að
fella niður skatt af söluhagnaði hluta-
bréfa. Jafnframt voru eigendur og lán-
ardrottnar Gnúps að halda ,,félaginu […]
við til að nýta fyrirliggjandi skattatap‘‘,
eins og fram kom í fréttum 10. janúar.
Það er dapurlegt að ríkisstjórnin
skyldi ekki vilja í verki taka undir mark-
mið ASÍ. Það er einlæg skoðun okkar, að
með þessari aðgerð hefði verið hægt að
leiðrétta það mikla óréttlæti sem lág-
tekjufólk hefur mátt þola undanfarin ár.
Með því að hafna þessum hugmyndum
hefur þessi nýja ríkisstjórn í raun ýtt frá
sér einstæðu tækifæri til þess að marka
nýjar línur og nýjar forsendur í skatta-
málum og jafnframt að leggja grunn að
sátt á vinnumarkaði á miklum óvissutím-
um. Til þess var því miður ekki vilji.
Sérstakur persónu-
afsláttur til þeirra
tekjulægstu
Eftir Gylfa Arnbjörnssyni
Gylfi Arnbjörnsson
» ,,Með því aðhafna þess-
um hugmyndum
hefur rík-
isstjórnin ýtt frá
sér tækifæri til
að marka nýjar
línur og for-
sendur í skatta-
málum og
leggja grunn að
sátt á vinnu-
markaði á mikl-
um óvissutím-
um.‘‘
Höfundur er framkvæmdastjóri
Alþýðusambands Íslands.
brotnir vegna eitur-
við þurfum að efla úrræði
n fangelsanna svo menn geti
knina.“
eru á Litla-Hrauni og ellefu
ri deild, auk þess sem einnig
gæsluvarðhaldsfanga.
gir að um þessar mundir sé
meðferðargangur á Litla-
tta sé tilraunaverkefni sem
l. Á einni þessara deilda séu
nir að elda eigin mat og sú
nnig reynst árangursrík.
gir að jafnframt þurfi að efla
art atvinnu fanga. „Við þurf-
ölbreyttari atvinnutæki-
ún.
huga að námsmöguleikum
ari önn hafi yfir 20 fangar á
skráð sig í nám. „Við þurfum
rslu á verkmenntina og
nnig að það veganesti sem
gar þeir fara út í lífið frá
ggt þá upp á jákvæðan hátt
fari til þess að taka þátt í
Fólk gerir sér oft ekki grein
það er mikið átak fyrir
ur dvalið lengi innan veggja
erið sviptur frelsi um langan
ftur út í samfélagið og taka
Margrét segir að sér þyki það útgangs-
punktur í öllu starfi innan fangelsa að ein-
staklingur sem hefur brotið af sér og hlot-
ið dóm og kemur í afplánun horfist í augu
við það sem hann hefur gert en noti þann
tíma sem hann dvelst innan veggja fang-
elsa í jákvæða endurhæfingu og fái til
þess þá aðstoð sem nauðsynleg er. Fang-
elsin þurfi að veita stuðning og vera með
eftirfylgni og hjálpa þannig þeim sem
hafa afplánað fangavist að fóta sig í lífinu
á nýjan leik.
Til þess að það megi takast sé samstarf
við aðstandendur fanga mjög mikilvægt.
Líkt og hjá þeim sem fari í meðferð vegna
áfengis- eða vímuefnamisnotkunar skipti
stuðningur og utanumhald fjölskyldu
miklu máli fyrir fólk sem dæmt hefur ver-
ið til fangelsisvistar.
Oft óvægin umræða
Margrét segir að mikið hafi borið á nei-
kvæðri gagnrýni gagnvart fangelsunum,
sem oft hafi verið óvægin. Hið jákvæða
sem eigi sér stað innan fangelsanna falli í
skuggann af þessu. Hún nefnir einnig
kröfur almennings um hertar refsingar
við ýmsum brotum, svo sem í kynferð-
isbrotamálum og við eiturlyfjaglæpum.
„En það má ekki gleyma því að það þarf
að vista þessa einstaklinga einhvers stað-
ar. Það þarf að byggja upp fangelsin til
þess að taka á móti föngum til afplánunar.
Markmiðið með því að fangelsa mann svo
hann taki út sína refsingu hlýtur að vera
að þegar hann kemur aftur út í samfélagið
sé hann horfinn af þessari braut og geti
orðið virkur þátttakandi í samfélaginu.
Við þurfum á jákvæðu andrúmslofti að
halda gagnvart fangelsunum. Menn verða
að horfa á það að við fáum oft á Litla-
Hraun mjög veika einstaklinga, sem þurfa
á endurhæfingu að halda. Það þarf ein-
faldlega að breyta því viðhorfi sem hefur
verið ríkjandi gagnvart því starfi sem fer
fram í fangelsunum. Það er niðurdrepandi
fyrir starfsmenn og þá sem eru í fangels-
unum að það sé alltaf neikvæð umræða
um þau mikilvægu störf sem þarna fara
fram.“
Hún bendir á að stórsigur felist í hverj-
um og einum fanga sem skili sér út í lífið
að lokinni afplánun og hætti glæpum. Því
þurfi að fjárfesta í þeim einstaklingum
sem sitja í fangelsunum.
Margrét segir að vissulega þurfi að
renna meira fé til fangelsismála svo hægt
sé að fylgja metnaðarfullum markmiðum
um endurhæfingu fanga. „Fangels-
ismálastofnun og dómsmálaráðuneytið
hafa sótt um fjárveitingar til Alþingis svo
hægt sé að gera betur. Hingað til hefur
ekki verið mikil jákvæðni í garð þessa
málaflokks en það eru metnaðarfull áform
í gangi um uppbyggingu íslenskra fang-
elsa,“ segir hún.
Fleiri konur til starfa í fangelsunum
Margrét er fyrsta konan sem gegnir stöðu
forstöðumanns við fangelsi á Íslandi. Hún
segir að í gegnum tíðina hafi fangelsismál
vissulega veri karlaheimur.
„En á undanförnum árum hafa sem
betur fer æ fleiri konur komið til starfa
innan fangelsiskerfisins. Við erum með
margar konur á Fangelsismálastofnun,
konur sem sinna þessum málum í dóms-
málaráðuneytinu og konur sem vinna sem
fangaverðir og við önnur störf í fangels-
unum. Þeim er að fjölga,“ segir Margrét.
Hún kveðst sannfærð um að fjölgun
kvenna í störfum sem tengjast fangels-
ismálum hafi haft áhrif á þá jákvæðu þró-
un sem orðið hafi í þessum málum.
„Mér finnst þetta spennandi verkefni
og áskorun,“ segir Margrét um nýja starf-
ið. Óhætt sé að horfa björtum augum til
framtíðar í fangelsismálum. Áhugi sé á
framþróun fangelsismála, bæði hjá Fang-
elsismálastofnun og dómsmálaráðuneyt-
inu. „Því hef ég trú á því að okkur takist
að byggja upp jákvæðari ímynd og að við
náum þeim metnaðarfullu markmiðum
sem við höfum sett fram,“ segir Margrét
Frímannsdóttir.
r Litla-Hrauns og tekur við 1. febrúar
lsisvist sem betrun“
upp úr jákvæðri endurhæfingu fanga á Litla-Hrauni.
m átti sér stað í fyrndinni
eyttur frá einni kynslóð til
dur er þetta brottfelling
að nokkuð oft. Hún getur
pp úr þurru án þess að hún
oreldri til afkvæmis. Þetta
fðamenginu sem er greini-
ðkvæmur,“ segir Kári.
Hann segir að íslensku vísindamenn-
irnir hafi verið að vinna úr sinni upp-
götvun þegar hann hafi fengið sím-
hringingu frá Mark Daly, kollega sínum
í Boston, um að þar hefði breytileikinn
einnig fundist. Daly hafi tjáð sér að vís-
indamennirnir í Boston væru í þann
mund að skrifa grein um þetta og hefði
hann spurt hvort ÍE vildi taka þátt í
þeim skrifum. „Og það gerðum við,“
segir Kári. Kári segir að þessi uppgötv-
un vísindamannanna sé áfangi, en hafa
verði í huga að breytileikinn stýri ekki
nema 1% tilfella einhverfu. Þessi breyti-
leiki hafi hins vegar mikil áhrif hjá þeim
sem eru með hann en þeir séu allt að
hundrað sinnum líklegri til þess að fá
einhverfu en þeir sem ekki hafa breyti-
leikann. Oft sé það svo að þegar slíkur
breytileiki finnist geti hann orðið til
þess að varpa ljósi á sjúkdóminn. „Þetta
gæti því haft áhrif langt umfram það
hvað breytileikinn er fágætur,“ segir
Kári og vísar til frekari rannsókna á
einhverfu. Þessar niðurstöður séu því
skref í áttina að auknum skilningi á ein-
hverfu.
Fjármagn frá bandarískum föður
Rannsóknir ÍE á einhverfu hafa að
sögn Kára að mestu verið fjármagnaðar
af bandarískum manni sem á einhverfa
dóttur. „Hann og konan hans flugu til
Íslands fyrir nokkrum árum til þess að
reyna að sannfæra okkur til þess að
fara að skoða einhverfu,“ segir Kári.
Það sé gaman að rannsóknarniðurstöð-
ur liggi nú fyrir.
Hann segir að eitt af því sem vís-
indamenn ÍE og aðrir vísindamenn hafi
rekið sig nokkuð oft á sé hversu erfitt sé
að finna erfðabreytileika í heilasjúk-
dómum. „Þetta er að því leyti mikilvægt
fyrir okkur öll sem vinnum að þessu því
nú erum við komin með örlitla fótfestu á
sjúkdómum í heila,“ segir Kári.
Niðurstöður vegna
fleiri heilasjúkdóma
Hingað til hafi ekki gengið nægilega
vel að takast á við þessa sjúkdóma „en
þetta vekur hjá mér vonir um að við
séum að komast af stað þar. Mér finnst
líklegt að við komum til með að geta far-
ið að segja umheiminum frá niðurstöð-
um rannsókna á öðrum heilasjúkdómum
á næstunni.“
Íslensk erfðagreining komi til með að
halda áfram rannsóknum á einhverfu að
því marki sem hægt sé. Mannfæðin á Ís-
landi setji hins vegar ákveðnar skorður.
Einhverfa sé það sjaldgæfur sjúkdómur
að ekki sé nægilega mikið af tilfellum af
henni á Íslandi til þess að ÍE eigi jafn
gott með að rannsaka hana og ýmsa
aðra sjúkdóma.
áttina“
Morgunblaðið/Ásdís
greiningar, vonast til þess
verfu.