Morgunblaðið - 20.02.2008, Blaðsíða 20

heilsa
20 MIÐVIKUDAGUR 20. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Ú
ti er svarta myrkur.
Stormurinn æðir um
og rífur í allt sem á
vegi hans verður þeg-
ar blaðamaður ber að
dyrum hjá Margréti Grímsdóttur
hjúkrunarfræðingi, sem einnig er
með meistarapróf í félagsráðgjöf.
Það er kannski bara vel við hæfi því
að ætlunin er að ræða við hana um
myrkraverk, sem sjaldnast eru
dregin fram í dagsljósið: Ofbeldi í
ástarsamböndum unglinga.
Margrét er nýkomin heim frá
Bandaríkjunum þar sem hún nam
félagsráðgjöf og vann sem félags-
ráðgjafi í sex ár. Í gegnum vinnu
sína kynntist hún unglingsstúlkum
sem áttu í erfiðleikum. Hluti af
vandmálum sumra þeirra var að
þær voru beittar ofbeldi í ástarsam-
böndum við jafnalda sína. Nú vill
hún fræða íslenska unglinga um
þessi mál með forvarnir í huga.
Margrét segir að það komi svo
sannarlega fyrir að unglingsstúlkur
upplifi andlegt, líkamlegt og kyn-
ferðislegt ofbeldi í ástarsamböndum
við unglingsstráka. Oft hafi þær
hvorki styrk né stuðning til að binda
enda á sambandið og viti ekki hvert
þær eiga að leita. Hún telur mikil-
vægt að skapa stúlkunum vettvang
þar sem þær geti rætt þessi mál,
fengið upplýsingar og ráðgjöf.
Þegar Margrét talar um vanda
bandarískra unglingsstúlkna veltir
maður fyrir sér hvort rétt sé að
heimfæra bandarískan raunveru-
leika yfir á íslenska unglinga. Hún
tekur af allan vafa og segir að í sam-
félögum þar sem ofbeldi sé beitt í
samböndum fullorðinna finnist líka
ofbeldi í samböndum unglinga. „Það
hafa ekki verið gerðar rannsóknir á
þessum málum hér á landi svo að ég
viti. Ég hef hins vegar átt fundi með
forsvarsmönnum félagsmiðstöðva,
námsráðgjöfum og kennurum. Í
samtölum mínum við þá kom fram
að þeir kannast við þetta vandamál.
Ég tel að nauðsynlegt sé að gera
rannsóknir hér til að komast að því
hversu stórt það er í raun og veru.
Margir unglingar eiga í góðum og
uppbyggilegum ástarsamböndum,
samböndum sem þróast eðlilega og
draga fram það besta í parinu. En
það er alveg ljóst að til eru ungling-
ar sem eiga í ofbeldissamböndum.“
Í heljargreipum
Ákafinn skín úr augum Margrétar
á meðan hún talar. Enda er hún
greinilega hugsjónamanneskja sem
vill stuðla að því að unglingsárin
verði ekki sár minning þar sem of-
beldi var í aðalhlutverki. „Það verð-
ur að kenna unglingum að þekkja of-
beldi,“ segir hún og heldur áfram:
„Ofbeldi birtist í mismunandi mynd-
um. Það er ekki bara líkamlegt held-
ur einnig andlegt, kynferðislegt og
fjárhagslegt, svo að dæmi séu tekin.
Unglingar hafa takmarkaða lífs-
reynslu þegar þeir hefja sambönd
og geta því oft ekki greint annað of-
beldi en líkamlegt. Þeir þurfa að vita
að það er ekki eðlilegt að kærastinn
hringi í vinkonurnar til að fá það
staðfest að kærastan var með þeim
kvöldið áður eða að hann segi við
hana: „Þú ættir bara að vera ánægð
með að ég vil þig. Þú sem ert svo feit
og ljót.“ Unglingar sem eru í sam-
böndum þar sem þeir eru beittir of-
beldi geta upplifað þunglyndi, kvíða,
átröskun, félagslega einangrun auk
þess sem þeim er hættara við að
verða áfengi og fíkniefnum að bráð.“
Margrét segir að hjálpa þurfi
unglingum að þroska með sér sjálfs-
virðingu og stuðla að því að þeir
byggi upp sterka sjálfsmynd. „Ung-
lingar með góða sjálfsmynd og
sjálfsvirðingu eru líklegri til að
hafna ofbeldi. Þeir geta frekar
staldrað við og sagt: „Ég á betra
skilið,“ og slitið sambandinu. Ung-
lingar í ofbeldissamböndum eiga oft
mjög erfitt með að slíta þeim. Þeir
festast í sama vítahring og fullorðnir
í slíkum samböndum. Gerandinn
kemur inn sektarkennd hjá fórn-
arlambinu og heldur því í heljar-
greipum.“
Ofbeldi flyst á milli kynslóða
Margrét bendir á að til séu leiðir
til að sporna við ofbeldi í ástarsam-
böndum unglinga. Hún segir að for-
varnir gegni þar lykilhlutverki.
„Karlmenn eru gerendur í miklum
meirihluta ofbeldissambanda full-
orðinna og unglinga. Forvarnir gegn
kynbundnu ofbeldi ættu því að byrja
inni á heimilunum. Góðar fyrir-
myndir skipta miklu máli og eru feð-
ur þar í aðalhlutverkinu. Þeir verða
að vera meðvitaðir um að þeir eru
fyrirmyndir. Feðurnir kenna sonum
sínum hvernig umgangast á konur.
Mér er minnisstæður 16 ára íslensk-
ur unglingsstrákur sem beitti kær-
ustuna sína andlegu og líkamlegu of-
beldi. Hann sagði við mig í samtali:
„Allir menn lemja konurnar sínar
einhvern tímann.“ Hann hafði alist
upp við að horfa á föður sinn ganga í
skrokk á móðurinni. Drengurinn
taldi að ofbeldi væri eðlilegur hluti
heimilislífs þar sem hann þekkti
ekki annað. Ofbeldi flyst á milli kyn-
slóða með þessum hætti og keðjan
lengist sífellt.“
Margrét segir að skólarnir gegni
einnig mikilvægu hlutverki þegar
kemur að forvörnum gegn ofbeldi í
samböndum unglinga. Draumsýn
hennar er sú að hafin verði markviss
kennsla um það í 8. bekkjum grunn-
skóla. „Það er mikilvægt að ná til
unglinganna áður en þeir fara í al-
varleg sambönd. Aldur þeirra sem
hefja sambönd og byrja að stunda
kynlíf fer lækkandi. Því fyrr sem
byrjað er að fræða stúlkur og drengi
um ofbeldi og birtingamyndir þess,
því líklegra er að það skili árangri. Í
Bandaríkjunum kynntist ég náms-
efni sem hefur verið notað með góð-
um árangri. Það er kennt í umræðu-
hópum og miðar að því að kenna
unglingunum að skilja mismunandi
tegundir ofbeldis og áhrif þess. Ég
held að þetta námsefni geti hentað
vel hér á landi.“
Margrét hefur að undanförnu
reynt að vekja athygli manna á of-
beldissamböndum unglinga. „Mér er
vel tekið hvar sem ég vek máls á
þessu við fólk sem vinnur með ung-
lingum. Það er sammála mér um að
þetta sé vandamál sem þarf að taka
á. Vandinn er hins vegar sá að finna
peninga í kerfinu til að sinna þessu,
segir hún.“
Margrét er, eins og flestir hug-
sjónamenn, baráttumanneskja í eðli
sínu. Hún leitar nú að fjármagni til
að hefja fræðslustarf með ungling-
um. Það er tímafrekt og erfitt verk
með fullri vinnu en hún er ákveðin í
að leggja ekki árar í bát þó að á móti
blási í bili. Hún veit að afleiðingar
ofbeldis geta verið skelfilegar og að
öflugar forvarnir eru stór þáttur í
því að útrýma heimilisofbeldi.
Þegar
svíður und-
an unglings-
ástinni
Í hugum flestra tengist ofbeldi í samböndum full-
orðnu fólki sem hefur sagt skilið við hveitibrauðs-
dagana. Margrét Grímsdóttir sagði Öldu Áskels-
dóttur hins vegar frá því að alvarlegt ofbeldi er
einnig að finna í samböndum unglinga sem eru að
stíga fyrstu skrefin á vegi ástarinnar.
Árvakur/Valdís Thor
Háskaleg ást Unglingar í ofbeldissamböndum geta upplifað þunglyndi, kvíða, átröskun, félagslega einangrun og
er hættara við að verða áfengi og fíkniefnum að bráð, að sögn Margrétar Grímsdóttur.
© Greg Vote/Corbis
Föst Oft eiga unglingar erfitt með að slíta ofbeldisfullum samböndum.
Þetta er saga 15 ára stúlku semhóf samband við jafnaldra
sinn. Í byrjun lék allt í lyndi.
Strákurinn var skemmtilegur og
vinsæll í skólanum og því var
ákveðin upphefð í að vera með
honum. Hann lagði hart að henni
að þau stunduðu kynlíf. Hún var
ekki tilbúin til þess og ákvað því
að slíta sambandinu. Hann vildi
ekki sleppa henni og upphófst of-
beldi sem tók hana þrjú ár að
binda enda á. Drengurinn braut
hana niður andlega meðal annars
með því að sannfæra hana um að
hún myndi aldrei eignast annan
kærasta ef þau hættu saman. Hún
væri ekki þess virði að nokkur
annar myndi líta við henni. Hann
einangraði hana með því að spilla
vinskap á milli hennar og vin-
kvenna hennar. Hann hringdi í
þær og bar í þær lygar. 15 ára
stóð stúlkan uppi ein og án vina.
Hún vildi hætta í sambandinu en
komst hvergi. Drengurinn hafði
náð fullkomnu valdi yfir henni.
Hún laug að foreldrum sínum
til að þóknast honum. Hann
krafðist þess til dæmis að hún
væri lengur úti en þeir leyfðu.
Hún þorði ekki annað en að
hlýða þar sem hún var hræddari
við hann en þau. Hún var hrædd
við reiði hans og viðbrögð.
Hrædd um að hann myndi leggja
á hana hendur. Snúa upp á húð-
ina á brjóstunum á henni og
klípa. Hann var mjög afbrýði-
samur og í einu afbrýðisemikasti
hrinti hann henni á húsvegg svo
hún hálfrotaðist. Hún reyndi
hvað eftir annað að slíta sam-
bandinu. Þá grét hann og sagðist
ekki geta lifað án hennar. Dreng-
urinn lofaði að gera henni aldrei
aftur mein. Hann spilaði á sam-
visku hennar aftur og aftur. Þeg-
ar þau byrjuðu í framhaldsskóla
gætti hann þess að hún eignaðist
ekki nýja vini. Hann beið eftir
henni að skóladegi loknum og
tryggði að hún væri bara með
honum.
Saga úr íslenskum veruleika
Í starfi sínu í Bandaríkjunumkynntist Margrét unglingum
sem áttu mjög erfitt og lifðu við
hörmulegar aðstæður. Hún vann
meðal annars sem félagsráðgjafi á
sængurkvennadeild. Einn af skjól-
stæðingum hennar var 17 ára
þunguð stúlka sem bjó með barns-
föður sínum. Hann beitti hana
ítrekað ofbeldi. Eitt sinn leitaði
hún á spítalann þegar barnsfaðir
hennar hafði ráðist á hana í af-
brýðisemikasti eftir að hafa séð
hana tala við annan karlmann.
Hún var komin átta mánuði á leið
en hann lét það ekki stoppa sig.
Hann hrinti henni og barði. Hann
settist ofan á magann á henni og
endaði með að hella yfir hana
klór.
Saga úr bandarískum veruleika
Höfundur er í meistaranámi í blaða-
og fréttamennsku og var í starfskynn-
ingu hjá Morgunblaðinu.