Morgunblaðið - 05.03.2008, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. MARS 2008 23
leið margt það sem aðrir meta mest. Er það
ekki í samræmi við nútíma fræðigreinar sem
gera þjóna sína blinda á það sem þeim kemur
ekki við.
Því meir sem hann forðaðist fjöldann og
fjölmiðla varð hann frægari. Hvert skref hans
og orð vöktu heimsathygli.
Það var með ólíkindum hvílíka athygli og
aðdáun þessi einmana maður vakti í ein-
angrun sinni með afrekum sínum á 64 reita
borði.
Skoðanir Fischer á Bandaríkjunum og Gyð-
ingum voru öfgafullar og litaðar af beiskju.
Þessar skoðanir báru vitni innri sárum og
vonbrigðum. Þær urðu sálarmein. Þar var
hann hvorki tilbúinn að fyrirgefa né slá und-
an. Þessar þráhyggjuhugmyndir sköðuðu
Fischer mest sjálfan. Fischer gaf engan af-
slátt, hvorki við skákborðið né í lífinu sjálfu.
Okkur meðalmennina sundlar við að heyra
svo hástemmdar lýsingar og öfgakenndar
skoðanir. Hann sóttist ekki eftir að halda sig í
námunda við meðalveginn. Þótti mörgum
Fischer þá sem auðhitt skotmál. Sá heimur
sem færði okkur Bosníu og Darfur, sá heimur
sem færði okkur Hirósíma og Nakasaki taldi
sig þess umkominn að sækja þennan einmana
snilling til saka fyrir það eitt að færa trémenn
af hvítum reitum á svarta vegna brots á
reglugerð sem löngu er fallin úr gildi vegna
meints brots í landi sem ekki er lengur til.
Þjóð hans sem hann hafði fært heimsmeist-
aratitilinn í skák einn og óstuddur, hrakti
hann út í eyðimörkina.
Til vina sinna gerði hann miklar kröfur og
sætti sig ekki við að þeir fylgdu ekki þeim
reglum sem hann mótaði um líf sitt. Jafnt í
lífi sínu sem við skákborðið fylgdi hann sínum
ströngu og ósveigjanlegu kröfum.
Að sumu leyti minnir líf Fischers á líf
skylmingaþrælanna í Colosseum forðum.
Hver bardagi, hver skák hans var upp á líf og
dauða. Það er engu líkara en bestu árum hans
hafi verið fórnað á altari skákgyðjunnar.
Hann var ekki einn þeirra sem blóta marga
og misjafna guði. Skákinni allt. Og sú fórn
var ekki til einskis. Hann reis hærra en aðrir,
náði lengra upp brattann og afrek hans við
skákborðið verða öðrum viðmið sjálfsagt um
aldir og verða ef til vill aldrei endurtekin.
Raunar taldi Fischer sig alltaf í útlegðinni
heimsmeistara, hann hafði aldrei tapað titl-
inum. Þetta minnir á Hamlet:
I could be bound in a nutshell
And count myself a king of infinite space
Were it not that I had bad dreams.
Á síðari árum hvarf Fischer frá dýrkun
skákgyðjunnar. Þau sinnaskipti urðu honum
ekki til gæfu. Hann fleygði frá sér perlunni
sem hafði verið hans dýrasti fjársjóður og dró
sig enn fastar inn í skelina. Hann missti sjón-
ar á þeirri huldu ljóslind sem hafði lýst hon-
um veginn og gefið honum tilgang í lífinu.
Segir ekki í helgri bók: „Þar sem fjársjóður
þinn er þar er hjarta þitt.“ Gildi lífsins máð-
ust og tómleikinn varð fylgifiskur. Daður
hans við slembiskákina var eins konar yf-
irskin, hún varð honum aðeins hjákona sem
aldrei gat tekið við hlutverki gyðjunnar.
Aðeins framtíðin mun skera úr hvort
draumur hans um slembiskákina sem framtíð-
arkeppnisgrein og fjölforrita talandi skák-
klukkuna sem hann hafði hannað og látið
smíða, verður að veruleika.
Skákheimurinn glataði miklu þegar Fischer
kaus á hátindi skákhæfileika sinna að ein-
angra sig og tefla ekki meir. Skákin missti af
þeirri framþróun sem þessi einstæði snill-
ingur hefði getað með djúpum skilningi og yf-
irburða þekkingu vakið og eflt.
Undrandi horfum við yfir lífsferil þessa
manns. Varla verður til jafnað nema í æv-
intýrum. Hann var þjóðhetja Bandaríkjanna,
sigraði í frægasta skákeinvígi sem fram hefur
farið, skákeinvígi allra tíma, en var síðar
hundeltur af stjórnvöldum þjóðar sinnar. Á
hátindi frægðar sinnar og afreka dró hann sig
út úr lífinu og hvarf heiminum. Einmana var
hann rekinn út á lífsins eyðihjarn og sviptur
nærveru þeirra ættinga og vina sem næst
stóðu honum og heimalandi. Einsamall reikaði
hann um löndin með hugarvíl sitt og var síðar
fangelsaður í níu mánuði fyrir að margir telja
engar sakir. Síðustu árin var hin japanska
Myoko eini fasti punkturinn í tilveru hans. Og
nokkra vini eignaðist hann á Íslandi.
Þegar heilsu hans hrakaði tókst hann á við
sjúkdóminn eins og glímuna við skákborðið.
Gegn sjúkdómnum ætlaði Fischer að sigra
einn og óstuddur, líkaminn átti sjálfur að yf-
irvinna meinið. En þessari skák hlaut Fischer
að tapa. Það vinnur enginn sitt dauðastríð.
Íslendingum tókst að koma í veg fyrir að
hann dæi í bandarísku fangelsi. Fyrir það
ætti bandaríska þjóðin að þakka. Þegar fram
líða stundir mun sagan dæma Bandaríkin hart
fyrir meðferð þeirra á Robert Fischer.
Þar sem hann vann sinn stærsta sigur, þar
sem stjarna hans reis hæst og skein skærast,
þar sem hann varð heimsmeistari í skák, er
hann nú lagður til hinstu hvílu.
Hér er aðeins lítill trékross, enginn minn-
isvarði, lítið sem minnir á meistarann sem hér
hvílir og undarlega, ótrúlega ævi hans. Allt
eins og í yfirskilvitlegu samræmi við þá lífs-
stefnu hans að fara aldrei alfaraleið og forð-
ast fjöldann. Hér liggur hann í kyrrlátri sveit
þar sem friður fámennis og jafnvægi náttúr-
unnar standa vörð um leiði hans. Þeir sem
lengst sjá og dýpst skynja heyra að vindurinn
sem gnauðar við kirkjuþakið þylur orð guðs
yfir moldum hins látna.
Guðm. G. Þórarinsson.
her
milistækj-
um 26,5%.
jókst um
r því spáð
di dragast
óða sölu á
ðir ársins
gengi eft-
mitt ár tók
ðurstaðan
st á árinu
við árið á
miklu sölu
mánuðum
ólksbílum
burði við
amkvæmt
arstofu er
ví að vera
ur að sala
á mjög dýrum bílum eins og Land
Rover, Porsche og BMW hefur
sjaldan verið betri.
Stöðug aukning
í utanlandsferðum
Landsmenn eru ekki aðeins að
kaupa sér nýja bíla heldur virðst
áhugi landsmanna á utanlandsferð-
um síst vera að minnka. Farþegum
um Flugstöð Leifs Eiríkssonar
fjölgaði um rúm 11% í janúar miðað
við sama tíma í fyrra. Fjölgun far-
þega til og frá Íslandi nemur tæpum
13% milli ára. Afar vel hefur gengið
að selja páska- og sólarlandaferðir.
„Við erum með tvær vélar á Te-
nerife og tvær vélar á Las Palmas í
hverri einustu viku og það er upp-
selt í þær allar langt fram á vorið og
það er ekkert lát á sölu fyrir sum-
arið,“ segir Guðrún Sigurgeirsdótt-
ir, markaðsstjóri hjá Úrvali-Útsýn.
Hún segist ekki útiloka að almenn-
ingur telji sig þurfa að draga eitt-
hvað saman útgjöld, en það virðist
hins vegar ekki eiga við um utan-
landsferðir. Hún segir að í fyrra hafi
sala á ferðum gengið mjög vel og
margir hafi lent í því að komast ekki
í þær ferðir sem voru á óskalistan-
um vegna þess að uppselt var í vél-
arnar. Fólk vilji því panta ferðir
snemma í ár.
Hafa breytingar á
gengi áhrif á einkaneyslu?
Veðrið í vetur hefur án efa ýtt
undir sölu á utanlandsferðum en er
hugsanlegt að fallandi gengi krón-
unnar hafi einnig sitt að segja?
Krónan hefur fallið á síðustu mán-
uðum og flestir reikna með að hún
haldi áfram að gefa eftir. Fólk sem
ætlar sér að fara til útlanda í ár veit
að það er skynsamlegt að panta
ferðirnar fyrr en síðar því að geng-
isfall krónunnar mun á endanum
leiða til þess að utanlandsferðir
hækka í verði. Mikil sala á bílum
kann einnig að einhverju leyti að
skýrast af lækkandi gengi krónunar
og grun almennings um að verð á
bílum eigi eftir að hækka á næstu
mánuðum.
Hvorki Haraldur né Guðrún taka
undir þá kenningu að mikil sala í bíl-
um og ferðum skýrist af ótta fólks
við hækkandi verð í kjölfar gengis-
fellingar. Haraldur Þór bendir á að
atvinnuleysi sé nánast ekkert og
kaupmáttur stöðugur. Meðan þess-
ar grunnforsendur fyrir afkomu
fólks breytist ekki verði sala á
neysluvarningi eins og bílum góð.
Greiningardeild Kaupþings bend-
ir á, í mánaðargamalli skýrslu um
efnahagsmál, að neysla lands-
manna sé næm fyrir gengisbreyt-
ingum krónunnar. Eftir að gengi
krónunnar veiktist á miðju ári 2006
hafi dregið hratt úr einkaneyslu og
eftir að krónan fór að styrkjast á ný
á árinu 2007 hafi einkaneysla tekið
kröftuglega við sér. Gengi krón-
unnar hefur veikst um 8,6% það
sem af er þessu ári og þetta ætti að
mati Kaupþings að leiða til minni
einkaneyslu.
Skuldir heimilanna
jukust um 38% í fyrra
Eins og fram hefur komið eiga
bankarnir í erfiðleikum með að
fjármagna sig til framtíðar. Þetta
hefur leitt til þess að þeir gæta
mikils aðhalds í útlánum. Þetta
ásamt háum vöxtum og lækkandi
eignaverði ætti að stuðla að minni
einkaneyslu. Háir vextir virðast
hins vegar ekki hafa dugað til að slá
á einkaneyslu á síðasta ári.
Það þarf ekki að skoða hagtölur
lengi til að átta sig á að stór hluti af
þessari miklu einkaneyslu er til-
kominn vegna lántöku. Í lok janúar
sl. skulduðu heimilin tæplega 868
milljarða í bankakerfinu og höfðu
skuldirnar aukist um 38% á einu ári.
Athygli vekur að gengisbundin lán
heimilanna aukast miklu hraðar en
lán heimilanna í krónum. Heimilin
skulduðu í lok janúar um 150 millj-
arða í erlendri mynt og jókst þessi
upphæð um 119% á einu ári. Þess
ber að geta að 38% af erlendum lán-
um heimilanna eru húsnæðislán.
Það er því ljóst að hluti af einka-
neyslunni er knúinn áfram af lánum
sem heimilin taka í erlendri mynt.
ur upplifir ekki á eigin
að sé kreppa í landinu
hagfræðinga
Morgunblaðið/Ómar
Ferðir Sala á utanlandsferðum hefur verið afar góð í vetur og uppselt er í flestar ferðir.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
afar góð það sem af er þessu ári. Salan er 43%
en í sömu mánuðum í fyrra.
Í HNOTSKURN
»Einkaneysla jókst hröðumskrefum þegar leið á síð-
asta ár og flest bendir til að
hún hafi verið meiri en árið
2006 þegar hún var 4,4%.
»Dagvöruvelta var 12,5%meiri í janúar sl. en í jan-
úar í fyrra.
» Í lok janúar námu skuldirheimilanna í bankakerfinu
868 milljörðum króna og höfðu
aukist um 38% á einu ári.
»Skuldir heimilanna í er-lendri mynt námu 150 millj-
örðum í lok janúar, en þær juk-
ust um 119% á einu ári.
»Bílasala jókst um 3,4% ífyrra og salan það sem af
er þessu ári er miklu meiri en í
fyrra. Aukningin á fyrstu
tveimur mánuðum ársins er
43%.
» Í endurskoðaðri þjóð-hagsspá fjármálaráðuneyt-
isins, sem kom út í janúar, er
því spáð að einkaneysla á þessu
ári aukist um 0,4% og dragist
saman um 3,5% á næsta ári.