Morgunblaðið - 08.03.2008, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 8. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Áttunda mars árið 1979þustu íranskar konur út ágötur Teheran og mót-mæltu afturhvarfsbreyt-
ingum sem áttu sér stað í landinu.
Klerkarnir sem stigu inn í tómarúm
byltingarinnar skömmu áður voru
farnir að láta til sín taka. Ellefu árum
síðar stofnuðu íslenskar konur Stíga-
mót einmitt þennan sama dag en
fram að því höfðu úrræði fyrir þol-
endur kynferðisofbeldis hér á landi
verið fremur takmörkuð.
Konur um allan heim fagna alþjóð-
legum baráttudegi kvenna í dag.
Hann var fyrst haldinn hátíðlegur
fyrir 97 árum, þegar kosningaréttur
var takmarkaður við ákveðna hópa
karla í flestum löndum heims, þar á
meðal Íslandi.
Fyrir fjórum árum sat ég á kaffi-
húsi í Ho Chi Minh-borg í Víetnam og
borðaði morgunmat þegar ég áttaði
mig á hvaða dagur var runninn upp.
Ég spurði afgreiðslustúlkuna strax
hvort hún vissi um einhverja baráttu-
fundi og þegar hún loksins skildi til
hvers ég var að vísa fór hún að tala
um kærastann sinn og blóm. Ég
botnaði hvorki upp né niður enda
vissi ég ekki þá að í sumum löndum,
einkum fyrrverandi komm-
únistaríkjum, hefur 8. mars þróast út
í einhvers konar blöndu af konudegi
og mæðradegi og er jafnframt op-
inber frídagur. Ég fann „baráttu-
fundinn“ og naut dagsins í hópi vina-
legra Víetnama sem reyndu að
útskýra fyrir mér poppaða menning-
ardagskrá.
En nóg um það.
Hér á landi er mikið um að vera og
vísa fundir dagsins bæði til ástands-
ins heima fyrir og utan við landstein-
ana. Fiðrildaviku UNIFEM lýkur
formlega í dag en hún hefur verið til-
einkuð baráttu gegn ofbeldi sem kon-
ur verða fyrir. Af því tilefni er kjörið
að líta aðeins yfir farinn veg og skoða
breytingar sem hafa orðið á löggjöf
um kynferðislegt ofbeldi.
Þótti vænt um ráðherra
Á 9. áratugnum var mikil vitund-
arvakning um kynferðislegt ofbeldi
en fram að því var ekki óalgengt að
heyra kveðið við þann tón að slíkt of-
beldi væri fátítt hér á landi og ætti
helst bara heima í útlöndum.
Kvennahreyfingin rauf þögnina,
Kvennaathvarfið var stofnað og síðar
Stígamót.
Sérstök nauðgunarmálanefnd
starfaði í fjögur ár og skilaði af sér
tillögum að frumvarpi sem varð að
lögum 1992 en hafði þá verið flutt
tvisvar sinnum áður. Fyrir þann tíma
var stuðst við lagasetningu frá 1940.
Lagakaflinn hét þá skírlífisbrot, en
ekki kynferðisbrot, og var meingall-
aður. T.a.m. voru lagaákvæði um
nauðgun kynbundin og þ.a.l. varðaði
það hreinlega ekki við lög að nauðga
körlum.
Ekki voru miklar deilur um meg-
inatriði frumvarpsins en mikið var
rætt um orðalag, t.d. hvort fjalla ætti
um menn eða manneskjur en frum-
varpstextinn gerði upphaflega ráð
fyrir því síðarnefnda. Kvennalistinn
lagði jafnframt mikla áherslu á að
taka út ákvæði um að refsivert væri
að stunda vændi sér til framfærslu
og bentu Kvennalistakonur á bága
stöðu þeirra sem út í vændi leiddust.
Þær fengu sínu ekki framgengt þá,
en breytingarnar hafa nú náð í gegn.
Þegar reynsla var komin á löggjöf-
ina og á starfsemi Stígamóta fóru að
heyrast gagnrýnisraddir, bæði frá
kvennahreyfingunni og lögfræð-
ingum sem fengu þessi mál á sitt
borð. Skipting brota í nauðgun og
misneytingu þótti vafasöm en um-
talsvert minni refsing lá við því að
brjóta á kynfrelsi manneskju sem
ekki gat borið hönd fyrir höfuð sér,
t.d. vegna ölvunar eða andlegrar fötl-
unar.
Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skoð-
aði kynferðisbrotakafla hegning-
arlaganna í embættisprófsritgerð
sinni í lögfræði árið 2005 og komst að
þeirri niðurstöðu að hann verndaði
ekki kynfrelsi. Ofbeldi eða hótun um
ofbeldi væri aðalatriðið en ekki sjálf-
ur verknaðurinn, þ.e. kynferðisleg
árás, og mikið væri gert úr við-
brögðum þolanda ofbeldisins. Sam-
þykki brotaþolans eða vilji hans virt-
ist skipta minna máli.
Krafan um heildarendurskoðun á
kynferðisbrotakaflanum varð sífellt
háværari. Þegar Björn Bjarnason
dómsmálaráðherra tilkynnti í maí
2005 að ráðist yrði í endurskoðun var
það mikið fagnaðarefni og talskona
Stígamóta sagði að sér þætti allt í
einu „óskaplega vænt um dóms-
málaráðherrann okkar“.
Fram til þess hafði fátt í orðum
ráðherrans gefið til kynna að ráðist
yrði í heildarendurskoðun. Aðeins
nokkrum mánuðum áður sagði hann í
samtali við Morgunblaðið að hafa
mætti skilning á misneytingarákvæð-
inu. Brotavilji þess sem bryti mót-
spyrnu á bak aftur eða lamaði hana
með hótunum virtist sterkari og fórn-
arlambið þyrfti þá að auki að þola of-
beldið og upplifa verknaðinn.
Ennþá langt í land
Fyrir þessu þingi liggja tvö frum-
vörp sem varða kynferðisbrotakafla
hegningarlaganna. Annars vegar hef-
ur Atli Gíslason lagt til breytingar á
nauðgunarákvæðinu þannig að
verknaðarlýsingin sé alveg tekin út.
Hins vegar hefur Kolbrún Halldórs-
dóttir, ásamt þingmönnum þriggja
flokka, lagt fram frumvarp um að
kaup á vændi verði gerð ólögleg en
það hefur verið lagt fram nokkrum
sinnum áður og ekki fengist sam-
þykkt.
Þá er reglulega rætt hvort skil-
greina eigi heimilisofbeldi í lögum
með tilliti til sérstöðu þeirra ofbeld-
isbrota og þess að erfitt sé að með-
höndla þau á sama hátt og líkams-
árásir úti á götu.
Íslenskt réttarkerfi á enn langt í
land með að taka á kynbundnu of-
beldi svo sómi sé að. Réttlát löggjöf
er fyrsta skrefið.
8. mars: Löggjöfin er fyrsta skrefið
ÞINGBRÉF
Halla Gunnarsdóttir
Eftir Höllu Gunnarsdóttur
halla@mbl.is
SPARNAÐUR hefur verið of lítill í íslensku
hagkerfi en hann má örva með innlendu skulda-
fjárútboði. Það myndi styrkja eigið fé Seðla-
banka Íslands en þar að auki ætti að auka gjald-
eyrisvaraforðann þannig að hann nemi 250
milljörðum. Þetta er mat þingflokks Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs sem kynnti
drög að frumvarpi um ráðstafanir í efnahags-
málum á blaðamannafundi í Alþingishúsinu í
gær.
Steingrímur J. Sigfússon, formaður VG, sagði
óumflýjanlegt að taka ástandið í hagkerfinu al-
varlega og að stjórnvöld yrðu að skerast í leik-
inn.
Alvarlegust væri hættan á gjaldeyrisþurrð.
„Við verðum að horfast í augu við að við erum
enn að reka landið með 12 til 15 milljarða króna
viðskiptahalla á mánuði,“ sagði Steingrímur og
áréttaði að eigið fé Seðlabankans væri lítið. „Það
væri hægt að færa verulegt fé inn í Seðlabank-
ann sjálfan og styrkja hann sem sjálfstæða
stofnun.“
Vinstri græn leggja m.a. til að ríkisstjórnin
bjóði út sérstök sparnaðarskuldabréf, að há-
marki 2 milljónir króna á einstakling, til al-
mennrar sölu og að vaxtatekjur af þeim yrðu
undanþegnar fjármagnstekjuskatti. Þá vill
flokkurinn koma á þjóðhagsráði sem á að veita
stjórnvöldum ráðgjöf og meta horfur í þjóðarbú-
skapnum. Bæta þurfi fjárhagsstöðu illa settra
sveitarfélaga og stöðva um sinn frekari stóriðju-
og stórframkvæmdir og stjórna þeim síðan.
Ekki lyfta pilsinu fyrirfram
Aðspurður hvort ríkissjóður eigi að taka fallið
af bönkunum ef illa fer sagði Steingrímur for-
sætisráðherra og viðskiptaráðherra hafa verið
dálítið glannalega í að „dusta pilsfaldinn“. „Ég
held að það eigi ekki að gera það fyrirfram, að
lyfta upp pilsinu og segja að bankarnir séu vel-
komnir undir það um leið og eitthvað bjátar á.
Þeir verða auðvitað að standa ábyrgir fyrir sín-
um hlutum og sinni framgöngu á undanförnum
árum,“ sagði Steingrímur en áréttaði að þegar í
harðbakka slægi ætti að sjálfsögðu að reyna að
verja allt fjármálakerfið fyrir áföllum.
Morgunblaðið/Kristinn
Meiri pening VG vill auka eigið fé Seðlabankans um allt að 80 milljörðum til að verja krónuna
fyrir sveiflum og auka tiltrú á gjaldmiðlinum.
Sparnaður verið
of lítill á Íslandi
Í HNOTSKURN
» Tillögur VG myndu leiða til 14,3 millj-arða króna útgjalda á þessu ári og
næsta.
» 5 milljarðar færu í til sveitarfélaga ogjafnmikið til jöfnunaraðgerða en 3
milljarðar í að örva nýsköpun og auka fjöl-
breytni í atvinnumálum.
» 100 milljónir eru áætlaðar til eflingarFjármálaeftirlitsins og 200 til umhverf-
isaðgerða.
JAFNRÉTTISLAUNAPOTTAR – tilraun til
leiðréttingar var yfirskrift erindis sem Árni
Stefán Jónsson, formaður SFR, flutti á ráð-
stefnu um launajafnrétti sem samtök á vinnu-
markaði stóðu að sl. fimmtudag. Fjallaði hann
um reynsluna af tilraun, sem samið var um í
kjarasamningum SFR og ríkisins, um að
kanna launamun sambærilegra starfa SFR-
félaga innan hverrar stofnunar fyrir sig. Önn-
uðust samstarfsnefndir í hverri stofnun fyrir
sig verkið, sem fólst m.a. í starfsmatsflokkun.
Fram kom í máli hans að 65 hefðu skilað
niðurstöðum en 33% stofnana skiluðu hins
vegar ekki niðurstöðum.
Í ljós kom að karlar fengu hærri heild-
arlaun á 36 stofnunum en konur. Konur fengu
hærri laun á fimm stofnunum. Heildarlauna-
greiðslur kvenna voru 21% lægri en greiðslur
karla. Taxtalaun karla voru 67% af heildar-
greiðslum þeirra en hlutfallið var 79% af laun-
um kvenna. Að yfirvinnu o.fl. frátöldu var
launamunur kynjanna um 15%, að sögn Árna.
Þá kom sérstaklega á óvart að 32 sam-
starfsnefndir töldu að ekki væri um kynbund-
inn launamun að ræða hjá þeim stofnunum
sem þær fjölluðu um.
Árni ræddi kosti og galla þessa verkefnis og
sagði ljóst af reynslunni að verkefnið hefði
verið allt of snúið fyrir samstarfsnefndirnar.
Árni sagði almennt um niðurstöðurnar að
launamunur á milli kynjanna væri sennilega
miklu minni innan hverrar stofnunar fyrir sig
heldur en þegar á heildina væri litið.
Allt að 25% munur
Í erindi sínu tiltók Árni dæmi af launa-
málum hjá ellefu sýslumannsembættum. Upp-
byggingin er mjög svipuð hjá embættunum,
þar sem konur eru mun fleiri í almennu skrif-
stofustörfunum og karlar í stjórnunarstöðun-
um. Af ellefu skrifstofustjórum hjá embætt-
unum voru sex karlmenn og fimm konur. „Það
var bara í einu tilfelli af þessum ellefu þar sem
kona komst inn í karlahópinn,“ sagði Árni um
launadreifinguna og bætti við að launamun-
urinn sem í ljós kom hefði verið á bilinu 24%
til 25%.
Árni sagði að hugmyndin um launapotta
gæti verið mjög góð skammtímalausn þar sem
hún gengi út á að samið væri um í kjarasamn-
ingum að taka frá ákveðnar fjárhæðir til þess
að leiðrétta launamun á milli karla og kvenna.
Árni benti einnig á í erindi sínu að atvinnu-
rekendur ættu að vera í góðri aðstöðu til þess
að leiðrétta launamun kynjanna því allar upp-
lýsingarnar væri að finna í launakerfum
þeirra. „Maður hefur oft velt því fyrir sér þeg-
ar skipaðar eru nefndir og hópar til að skoða
þetta fram og til baka, að bæði fjármálaráðu-
neytið og sveitarfélögin hafa þetta allt sam-
an,“ sagði Árni og benti á að þrátt fyrir þetta
þekkti hann dæmi þess að eitt sveitarfélag
hefði gert launakönnun hjá sjálfu sér og kom-
ist að þeirri niðurstöðu að til staðar væri 6%
launamunur.
Heildarlaun
kvenna 21% lægri
Morgunblaðið/Frikki
Fundur um aðgerðir til að ná launajafnrétti
þótti takast vel. Hann var haldinn í tilefni af
alþjóðlegum baráttudegi kvenna 8. mars.
Í HNOTSKURN
»Fjallað var um aðferðir til að ná launa-jafnrétti, um kosti þeirra og galla og
nýjar hugmyndir á fundi sem samtök
launafólks stóðu fyrir í vikunni.
» Í umfjöllun SFR kemur fram að kjarak-annanir SFR og Starfsmannafélags
Reykjavíkurborgar hafi leitt í ljós að kyn-
bundinn munur á dagvinnulaunum væri½
enginn hjá St.Rv., en 4,5% hjá SFR.
»Þegar heildarlaun voru skoðuð kom íljós að kynbundinn launamunur hjá
St.Rv. mældist 14,9% (fyrir starfsmenn
Reykjavíkurborgar) en 14,7% hjá SFR.
Launamunur er meiri á
milli stofnana en innan
einstakra stofnana