Morgunblaðið - 08.03.2008, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. MARS 2008 31
KYNBUNDIÐ ofbeldi er eitt al-
gengasta mannréttindabrot sem
framið er og þar með er eitt stærsta
verkefni samtímans að uppræta það.
Þótt ofbeldið geti vissu-
lega bitnað á báðum
kynjum eru það þó að
yfirgnæfandi meiri-
hluta til konur sem fyr-
ir því verða. Talið er að
allt að helmingur
kvenna verði fyrir of-
beldi, oftast af hendi
nákomins aðila ein-
hvern tímann á lífsleið-
inni og er það mun al-
gengara en árás eða
nauðgun ókunnugra.
Að sama skapi er slíkt
ofbeldi alvarlegasta
heilbrigðisvandamál
sem konur þurfa að glíma við, bæði
andlega og líkamlega.
Mannréttindabrotin sem felast í
kynbundnu ofbeldi stríða gegn
grundvallarinntaki alþjóðlegra yf-
irlýsinga og samninga um mannrétt-
indi sem kveða á um jafnrétti, öryggi,
frelsi, mannhelgi, virðingu og reisn. Á
vettvangi Evrópuráðsins er það
mannréttindasáttmáli Evrópu og fé-
lagsmálasáttmáli Evrópu sem hafðir
eru til hliðsjónar við umfjöllun um
kynbundið ofbeldi.
Unnið gegn ofbeldi
Evrópuráðið og Evrópuráðsþingið
hafa beitt sér með margvíslegum
hætti undanfarna þrjá
áratugi fyrir aðgerðum
til að stemma stigu við
þeirri hindrun sem of-
beldi karla gegn konum
er í vegi mannöryggis,
lýðræðis og hagsældar.
Sem dæmi má nefna að
í lok nóvember 2006 hóf
Evrópuráðið umfangs-
mikla herferð gegn
kynbundnu ofbeldi og
stendur hún til loka
apríl á þessu ári en Evr-
ópuráðsþingið og sveit-
arstjórnarþing Evr-
ópuráðsins eru einnig
virkir þátttakendur.
Þegar kemur að opinberri stefnu-
mótun og refsilöggjöf er ein helsta
áskorun baráttunnar gegn ofbeldinu
fólgin í því hversu falið vandamálið er
innan veggja heimilisins. Fórnarlömb
ofbeldisins eru iðulega niðurbrotin á
sál og líkama og treysta ekki kerfinu,
ef svo má að orði komast, heldur leita
í mesta lagi til ættingja og vina um
aðstoð. Nauðsynlegt er því að breyta
samfélagslegum viðhorfum þannig að
ofbeldið sé fordæmt og réttur kvenna
til lífs án ofbeldis áréttaður sem sam-
félagsleg skylda þar sem konur geta
treyst því að geta lifað í öryggi.
Til að vekja athygli á alvarleika
málsins hefur Evrópuráðsþingið gef-
ið út handbækur og annað efni og
dreift meðal þingmanna sem svo aft-
ur nýta það í sínu heimalandi en þing-
ið sækja 636 þingmenn og varaþing-
menn, auk starfsmanna og gesta.
Markmið herferðarinnar er að vekja
almenning í aðildarlöndum Evr-
ópuráðsins og þingmenn sem fulltrúa
almennings til vitundar um að kyn-
bundið ofbeldi er misbeiting á valdi
og eitt alvarlegasta mannréttinda-
brot í heiminum. Slíkt ofbeldi gengur
í berhögg við grundvallarhugsjónir
Evrópuráðsins um mannréttindi og
lýðræði og er aldrei réttlætanlegt.
Jafnréttisnefnd Evrópuráðsþings-
ins heldur utan um herferðina hjá
þinginu. Jafnréttisnefndin, sem
stofnuð var árið 1989, fjallar um jafn-
réttismál í víðum skilningi, kvenrétt-
indi og baráttuna gegn ofbeldi gegn
konum. Hún berst fyrir aukinni þátt-
töku kvenna á öllum sviðum sam-
félagsins. Á síðustu tveimur árum
hefur nefndin einnig beitt sér mikið í
málefnum sem lúta að mansali og
vændi. Það er ánægjulegt að Samein-
uðu þjóðirnar hafa nú ákveðið að
hrinda af stokkunum um margt hlið-
stæðu átaki.
Evrópuráðsþingið var stofnað 1949
og eiga alls 47 ríki aðild að því. Hlut-
verk þess er að standa vörð um
mannréttindi, lýðræði og meg-
inreglur réttarríkisins. Því er ætlað
að beina tilmælum til Evrópuráðsins
um aðgerðir, auk þess sem það sinnir
kosningaeftirliti, velur dómara til
setu í Mannréttindadómstól Evrópu
og stendur fyrir umræðu og herferð-
um um ákveðin mál.
Staða mála hér á landi
Þótt ýmislegt hafi verið gert hér-
lendis til að stemma stigu við kyn-
bundnu ofbeldi þarf að gera miklu
betur. Sérstök aðgerðaáætlun gegn
heimilis- og kynferðisofbeldi var sam-
þykkt árið 2006 með gildistíma til árs-
ins 2011. Áætlunin, sem kveður á um
37 aðgerðir og skilgreinir hver eigi að
framkvæmda hvaða aðgerð innan
hvaða tímaramma, byggist á tillögum
frá Mannréttindaskrifstofu Íslands,
Íslandsdeild Amnesty International,
Samtökum um kvennaathvarf, Stíga-
mótum og UNIFEM á Íslandi. Sam-
hliða hefur átt sér stað endurskoðun
á gildandi löggjöf, boðið er upp á
aukna aðstoð til handa fórnarlömbum
ofbeldis og meðferðarúrræði til að að-
stoða ofbeldismenn við að komast út
úr vítahring sinnar hegðunar. Verk-
efnið „Karlar til ábyrgðar“ er dæmi
um slík meðferðarúrræði og er það í
anda ákalls Evrópuráðsþingsins til
karla þar sem þeir eru hvattir til að
leggja baráttunni gegn kynbundnu
ofbeldi lið.
Undirritaður dregur ekki dul á að
hann hefði viljað sjá gripið til róttæk-
ari úrræða en enn hafa litið dagsins
ljós í baráttunni hér heima fyrir. Lög-
gjöf sem gerir kaup á kynlífsþjónustu
refsiverð, ákvæði sem gera kleift að
fjarlægja ofbeldismanninn af heim-
ilinu í stað þess að fórnarlambið verði
að flýja og fleira í þeim dúr er þar á
meðal. En mikilvægast er að horfast í
augu við og viðurkenna allt það sem
ógert er til að ofangreindum mann-
réttindabrotum linni, og að sofna
aldrei á verðinum.
Líf án ofbeldis: réttur okkar allra
Steingrímur J. Sigfússon skrif-
ar um baráttuna gegn kyn-
bundnu ofbeldi
»Mikilvægast er að
horfast í augu við og
viðurkenna allt það sem
ógert er til að ofan-
greindum mannrétt-
indabrotum linni …
Steingrímur J.
Sigfússon
Höfundur er formaður nefndar
Evrópuráðsþingsins um jöfn tækifæri
kvenna og karla, jafnréttisnefndar
EINU sinni fyrir löngu um það
leyti sem landið var numið var til
lækur sem hét Rafta-
lækur. Einn daginn
bólgnaði lækurinn út og
hét eftir það Almanna-
fljót. Það rann áfram
niður í byggðina sem
heitir Fljótshverfí og
tók síðar nafn af því og
var kallað Hverfisfljót.
Margt og mikið hefur á
daga fljótsins drifíð í
meira en 1.100 ár. En
fljótið er ofurselt dynt-
um elda og jökla enda
ekki langt frá einum af
heitustu reitum jarð-
arinnar og á sjálft upp-
tök sín í sjálfum Vatna-
jökli, Síðujökli. Hann á
það til að spretta úr
spori á um 30 ára fresti.
Þá finnst fleirum en
fljótinu gaman, en und-
an jöklinum koma fyrstu
drög Hverfísfljóts, ótal
kolmórauðar ár og læk-
ir. Að vetri verður
rennslið lítið, þegar jökullinn heldur
á sínu en verður að úfnu fljóti í vatns-
veðri og leysingum. Mesti örlaga-
valdur í lífí fljótsins var hins vegar
þegar eldar loguðu á gígastjaka sum-
arið 1783. Fljótið hvarf eins og Skaftá
hafð gert fyrr um sumarið en það átti
líka hyldjúpt og mikilfenglegt ham-
ragljúfur eins og Skaftá. Jón Stein-
grímsson neytti færist og gómaði
selafjöld í ósnum. Var það mikil bú-
bót og mun mýkra
undir tönn en holt-
arætur og harðasægj-
ur. En hvað varð um
fljótið? Hraun-
straumur hafði fallið í
gljúfur þess og þar
sauð á keipum. Sá
fyrsti streymdi fram
eins og rennandi vatn.
Hraunstraumarnir
voru ekki einn eða
tveir heldur fjórir og
var síðasta eldhlaupið
mest. Fljótið varð að
fínna sér nýjan farveg.
Það færði sig austur
fyrir Hnútu þar sem
það dengist í flúðum og
fossum og grefur nú og
grefur yngsta árgljúf-
ur sögunnar. Hvílíkur
dugur á 225 árum. Er
einhvers staðar fljót
sem á sér slíka sögu? Á
Prestbakka skráði eld-
klerkurinn: „Fullkomið
skrif um Síðueld“ en áður hafði hann
skrifað:
„Einföld og sönn frásögn um jarð-
eldshlaupið í Skaftafellssýslu“. Dag-
bókarskrif geta orðið að vísdóms-
perlum og skemmtilestri.
Eiturgufur bárust til annarra
landa. Benjamín Franklín, þá í París,
grunaði að eldur á Íslandi væri orsök
þeirra. S.P. van Swinden, eðl-
isfræðiprófessor í Hollandi, skráði at-
burðarás þurru þokunnar. Hann
sagði að fólk með viðkvæm lungu
hefði þá tilfinningu að verið væri að
brenna brennisteini. Grös bliknuðu
um alla Evrópu. í Skandinavíu og
Alaska sést að það dró úr vexti trjáa.
Hungursneyð fylgdi í kjölfarið, jaf-
hvel í Egyptalandi. Veturinn 1783-84
var sá kaldast bæði í Evrópu og N-
Ameríku. Missisippi-fljót lagði sem
aldrei fyrr. í tímaritinu Jökli no.
53,2003 er ítarleg úttekt á hamför-
unum og atburðarásinni með 88 til-
vitnum, erlendum og innlendum.
Greinarnar eru á ensku. Er hægt að
fara sömu höndum um Hverfisfljót
og bæjarlæk? Fljótið, sem hefur ver-
ið svo stolt. Mikið þótti því gaman
þegar Gnúpa-Bárður fór þar um og
löngu síðar sporgöngumenn hans og
eins árið 1912 þegar Ásgrímur málaði
ólgu þess í Bárðarskarði. Sjá framtíð-
arsýn um bæjarlækinn Hverfisfljót á
www.vgkhonnun.is eða www.iov.is.
Austur-Skaftfellingar eiga sína
Jöklasýningu. Hvar er Eldsetur
Vestur-Skaftfellinga? Eiga þeir ekki
sögu og jarðminjar sem tilheyra
mannkyninu?
Lækurinn og fljótið
Bergþóra Sigurðardóttir
skrifar um lækinn sem fann
sér síðar nýjan farveg
Höfundur er læknir á eftirlaunum.
(bergkristall@simnet.is.)
Bergþóra
Sigurðardóttir
»Mesti ör-
lagavaldur í
lífi fljótsins var
hins vegar þeg-
ar eldar loguðu
á gígastjaka
sumarið 1783.
27. FEBRÚAR fylgdi ég til grafar
Jóni Hilmari Sigurðssyni, fyrrver-
andi samkennara mínum í Þroska-
þjálfaskóla Íslands. Góðar minning-
argreinar birtust um Jón í
Morgunblaðinu. Þar fjalla vinir og
ættingjar um Jón og lýsa honum vel
svo að engu er við að bæta. Þegar
Jón var ungur maður slasaðist hann
og var í hjólastól æ síðan. Mig lang-
ar til að ítreka og árétta hans góða
fordæmi að láta fötlunina ekki aftra
sér í lífsþátttöku. Hann sýndi ótrú-
lega hæfni til þess að vera sjálf-
bjarga. Þrek hans og úthald var
með ólíkindum. Minnisstætt er þeg-
ar hann kom á bílnum sínum og dró
sig svo með höndum upp og niður
stigana svo að hann gæti stundað
sína kennslu sem fór fram á þriðju
hæð og engin lyfta í húsinu þá. Ég
tel að hann hafi með aðkomu sinni
og tilvist lagt ómælt lóð á bar-
áttuvog fyrir bættu aðgengi fatlaðra
þó að enn sé langt í land.
Falleg er minningargreinin sem
nemendur hans í Hvaleyrarskóla
skrifa og veit ég að Jón á skilið allt
það hrós sem í greininni stendur.
Hann var glaður og góður, hafði trú
á nemendum sínum og var umhug-
að um að þeir lærðu og nemendum
hans þótti vænt um hann. Í minn-
ingargrein Gísla bróður Jóns kemur
ljóslega fram hversu slítandi
kennslustarfið er. Raunar er það er-
indi mitt með þessum skrifum að
fordæmi Jóns megi vera okkur
áminning. Við uppalendur eigum
verk að vinna að leiða börnin okkur
til þroska svo að þau megi sýna
háttvísi og bera virðingu fyrir sjálf-
um sér og þeim sem eru þeim upp-
hyggjusamir. Gagnkvæmrar virð-
ingar er þörf. Fordæmi Jóns sé
kennurum leiðarljós í störfum.
Kennarastarfið er mikilvægt og ber
að meta að verðleikum. Megi að-
koma og þrek Jóns Hilmars Sig-
urðssonar vera okkur kennurum
varða í baráttunni fyrir bættum
kjörum.
ÞÓREY KOLBEINS,
Sogavegi 170, Reykjavík
Í minningu Jóns Hilmars Sigurðssonar
Frá Þóreyju Kolbeins
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
Á UNDANFÖRN-
UM áratugum hefur
meðferð margra al-
gengra, bráðra sjúk-
dóma breyst mikið til
batnaðar. Dánartíðni
hefur því minnkað og
afleiðingar þessara
sjúkdóma á líf sjúk-
linga hafa með tímanum orðið
minni. Þetta hefur leitt til þess að
fólki með langvinna sjúkdóma hef-
ur fjölgað, sjúkdóma sem hægt er
að halda niðri að nokkru leyti, en
setja þó vissulega mark sitt á lífs-
hætti og getu.
Eðli málsins samkvæmt er þessi
aukning mest hjá öldruðu fólki.
Heldur hefur gengið erfiðlega að
laga heilbrigðiskerfið að þesum að-
stæðum. Sem dæmi um það má
nefna skipulag nýja háskólasjúkra-
hússins. Þar er sjúklingum með
langvinna sjúkdóma að sumu leyti
ýtt til hliðar með því að gera ekki
ráð fyrir endurhæfingar- eða öldr-
unarlækningum á sjúkrahúslóðinni
nema að litlu leyti.
Þessi stóri hópur fólks á undir
högg að sækja á ýmsa vegu. Það er
t.d. alvarlegt áfall fyrir fólk með
langvinna líkamlega sjúkdóma að
fá geðsjúkdóm samhliða. Þetta get-
ur skert lífsgæðin verulega. Undir
þessum kringumstæðum er grein-
ing og meðferð geðsjúkdóma tals-
vert öðruvísi en hjá yngra og ann-
ars frískara fólki. Sum einkenni
líkamlegra sjúkdóma eru óþekkj-
anleg frá tilsvarandi einkennum
geðsjúkdóma. Á sama hátt eru
sumar aukaverkanir lyfja óþekkj-
anlegar frá sumum einkennum
geðsjúkdóma. Til að bæta gráu of-
an á svart getur lyfjameðferð við
geðsjúkdómnum gert suma lík-
amlega sjúkdóma verri. Flækju-
stigið er því hátt.
Vegna þessara aðstæðna hefur
sérhæfð þjónusta fyrir aldrað fólk
með geðsjúkdóma verið sett á
stofn í öllum löndum í kringum
okkur. Hér á landi er nýlega kom-
inn vísir að slíkri þjónustu. Í
nokkra mánuði hefur verið starf-
rækt göngudeild á Landakoti fyrir
aldrað fólk með geðsjúkdóma og
tekur deildin við sjúklingum eftir
tilvísun annarra lækna. Deildinni
er fyrst og fremst ætlað að taka á
móti þeim sem hafa marga sjúk-
dóma, óljós einkenni eða þar sem
venjuleg meðferð hefur ekki borið
árangur. Í sumum tilvikum hagar
sjúkdómurinn sér þannig að með-
höndlun á göngudeild er ekki
möguleg og tímabundin innlögn
verður nauðsynleg. Erfitt hefur
reynst að meðhöndla þessa sjúk-
linga á almennum deildum há-
skólasjúkrahússins, bæði vegna
þess að þar er ekki pláss og einnig
hefur starfsfólkið ekki reynslu til
að takast á við þessi sérstöku
vandamál. Í flestum löndum eru
starfræktar deildir sem eru sér-
hæfðar fyrir þennan sjúklingahóp
og er árangurinn ótvíræður. Áætl-
un um slíka deild hér á landi liggur
fyrir en ákvörðun um fjármögnun
á rekstri hennar hefur ekki verið
tekin.
Núverandi ríkisstjórn hefur það
á stefnuskrá sinni að hlúa að öldr-
uðum. Stofnun sérhæfðrar legu-
deildar fyrir aldrað fólk með geð-
sjúkdóma yrði vissulega í samræmi
við þá stefnu.
Geðþjónusta
fyrir aldraða
Hallgrímur Magn-
ússon og Jón Snæ-
dal skrifa um aldr-
að fólk og
geðsjúkdóma
Jón Snædal
» Í flestum löndum
er starfrækt sér-
hæfð þjónusta fyrir
aldrað fólk með geð-
sjúkdóma. Hér á
landi er á öldr-
unarsviði LSH kom-
inn vísir að slíkri
þjónustu.
Höfundar eru starfandi læknar við
öldrunarlækningadeild LSH á
Landakoti.
Hallgrímur Magnússon