Morgunblaðið - 11.03.2008, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 11. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
GRUNDVALLARSTOFNANIR
lýðræðis eru venjulega taldar
þrjár, þ.e. löggjaf-
arvaldið, fram-
kvæmdavaldið og
dómsvaldið. Á þessum
grunni stendur lýð-
ræðið. Þetta eru
gamlar stofnanir sem
tekið hafa ýmsum
breytingum í tímans
rás, og þar gegnir lög-
gjafarvaldið (Alþingi)
lykilhlutverki að því
leyti að það eitt þess-
ara stofnana sækir
vald sitt beint til
fólksins (lýðsins).
Löggjafarvaldið er því eins konar
öryggisventill hins þríeina valds.
Í nútíma lýðræðissamfélögum
(og þar hljótum við Íslendingar að
teljast með) er einnig til staðar
fjórða valdið, sem segja má að sé á
vissan hátt fjórða hjólið undir
vagni hins lýðræðislega samfélags.
Hér á ég við almenningsálitið, sem
er flókið, teygjanlegt en áhrifamik-
ið fyrirbæri. Í pólitískum um-
ræðum leita stjórnmálamenn oft
stuðnings frá almenningsálitinu og
eru þá gjarnan notuð önnur orð:
„fólkið í landinu“, „þjóðin“ eða
„rödd fólksins“. Þegar framferði
þessa fjórða valds fer úr bönd-
unum og ógnar innviðum lýðræð-
isins eru notuð önnur hugtök svo
sem „alþingi götunnar“. Helstu
innviðir fjórða valdsins eru: þrýsti-
hópar, fjölmiðlar og skoðanakann-
anir.
Með þessum inngangsorðum
ætla ég að víkja að máli sem hefur
verið í umræðunni frá því fyrir
áramót, þ.e. skipun Þorsteins Dav-
íðssonar í embætti dómara.
Hér koma við sögu tvær af
grunnstofnunum samfélagsins,
annars vegar framkvæmdavaldið
og hins vegar dómsvaldið. Sam-
kvæmt lögum og stjórnarskrá eru
þetta aðgreindar og sjálfstæðar
stofnanir. Í tímans rás hefur lög-
gjafarvaldið ákveðið að við skipun í
embætti dómskerfisins skuli valin
sérstök nefnd til að meta hæfi um-
sækjenda. Í lögum og reglugerðum
um hæfnismat er gengið út frá því
að umsækjendur séu
metnir á grundvelli
mælanlegra breytna,
þ.e. menntunarstigs
og starfsreynslu. Á
grundvelli þessa ber
matsnefndinni að
skera úr um það hvort
umsækjandi telst hæf-
ur eða ekki hæfur. Ég
held reyndar að með
nútíma forrit-
unartækni væri skil-
virkara að færa hlut-
verk
matsnefndarinnar yfir
á tölvuforrit, einfaldlega vegna
þess að skv. gildandi lögum koma
einungis til álita mælanlegar breyt-
ur.
Menn deila um það hvort mats-
nefndinni beri að útfæra nánar um
hæfnisstig umsækjenda. Talsmenn
röðunar hafa bent á að með því sé
verið að styrkja dómsvaldið. Ég tel
það orka mjög tvímælis. Með því
að yfirfæra skipunarvaldið frá
framkvæmdavaldinu yfir til fag-
aðila og fela þeim að skera úr um
júrísk og pólitísk álitamál er verið
að ganga á svig við þær grundvall-
arforsendur sem framkvæmdavald-
ið og stjórnkerfið byggist á. Nema
menn vilji taka upp stjórn-
sýslukerfi fagmanna, hliðstætt
stjórnkerfum herforingjastjórna
eða klerkastjórna, sem ég efast
um.
Einhvern veginn hefur það sjón-
armið orðið ríkjandi (meðal annars
fyrir áhrif þrýstihópa og fjölmiðla)
að hið pólitíska vald stjórnkerfisins
sé í eðli sínu spillt en hvers konar
fagaðilar séu vammlausir og
óspilltir. Ég fellst ekki á þetta
sjónarmið. Menn eru misjafnir eins
og gengur og gerist og það án til-
lits til þess hvort þeir flokkast í
hóp stjórnmálamanna eða svo-
nefndra fagmanna.
Ég vil rökstyðja enn frekar þá
skoðun mína að það sé eðlilegt að
framkvæmdavaldið (dóms-
málaráðherra) velji og skipi dóm-
ara úr hópi hæfra umsækjenda.
Hættan sem fylgir því að gefa
matsnefndinni umboð til að tak-
marka vald ráðherra er sú, að þar
koma inn persónulegir þættir, sem
ekki verða mældir á ótvíræðan hátt
líkt og menntun og starfsreynsla.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að færustu lögspekingar
deila oft um áherslur og túlkun
dómsmála. Nægir að benda á tíð
sérálit dómara bæði hér og erlend-
is. Þessi staðreynd styður það
sjónarmið að ýmislegt fleira en
mælanlegar forsendur skipti máli
þegar skipað er í stöður dómara.
Skipunarvaldið er í eðli sínu póli-
tískt og stjórnsýslulegt og heyrir
því beint undir framkvæmdavaldið,
þ.e.a.s. dómsmálaráðherra en alls
ekki undir nefnd fagmanna.
Í þessu sambandi ber einnig að
hafa í huga að dómsmálaráðherra
ber einn ábyrgð á embættisveiting-
unni. Matsnefndin er stjórn-
sýslulega ábyrgðarlaus, nema hún
gerist brotleg við lög.
Það eru engar stjórnsýslulegar
forsendur fyrir því að matsnefndin
geti krafist þess að ráðherra skerði
lögformlegt vald sitt við skipun
hæfra umsækjenda í stöðu dómara.
Og það er með ólíkindum að virtir
lögmenn skuli veitast að ráðherra
sem hefur farið að einu og öllu að
lögum við skipun Þorsteins Davíðs-
sonar í embætti dómara.
Hið þríeina vald stjórnkerf-
isins og áhrif hins fjórða
Bragi Jósepsson fjallar um
embættisskipanir » Fjallað er um skipun
Þorsteins Davíðs-
sonar í stöðu dómara.
Með nútíma forritun
væri skilvirkara að færa
hlutverk matsnefnd-
arinnar yfir á tölvu-
form.
Bragi Jósepsson
Höfundur er rithöfundur
og fv. prófessor.
TÓNLISTIN getur bæði sefað og
örvað. Hún getur líka hjálpað okkur
að skilja hvert annað og verið beitt
vopn gegn hatri, stríði og mann-
vonsku. Í blústónlistinni býr von um
betra líf og viljinn til þess að gefast
ekki upp fyrir kúgun og misrétti, von-
in um sátt og vinarþel mannanna.
Blúsinn er upprunninn í Suð-
urríkjum Bandaríkjanna. Hann kom
fram á sjónarsviðið sem
alþýðutónlist blökku-
manna og hafa margir
reynt að finna fæðing-
arvottorð hans, árang-
urslaust. Það þarf að
fara langt aftur í tím-
ann til að skilja þann
þjóðfélagslega bak-
grunn sem blúsinn
spratt úr.
Blús er ekki bara
tónlist, blús er hugar-
ástand og það er kald-
hæðnislegt að hugsa til
þess að þessi tónlist
sem hefur veitt svo mörgum ánægju
er sprottin úr mikilli þjáningu.
Blúsinn á rætur í von og vilja til að
gefast ekki upp fyrir þjáningum kyn-
þáttamisréttis, grimmd og ofsóknum
hvíta mannsins. Blúsinn er sunginn
með djúpri tilfinningu, og viðfangs-
efnið er sammannlegar kenndir, ást-
in, lífið og tilveran, og hvernig við
sigrumst á erfiðleikum. Kímnigáfa og
kaldhæðni er aldrei langt undan.
Rætur blúsins liggja í þrælahald-
inu í Bandaríkjunum, en sá tími er
milljónir þræla voru fluttir frá Afríku
til nýja heimsins er eitthvert grimmi-
legasta tímabil vestrænnar sögu.
Menn, konur og börn voru tekin af
heimilum sínum og flutt vestur um
haf við ömurlegar aðstæður. Við kom-
una til Vesturheims gekk fólkið kaup-
um og sölum eins og hverjar aðrar
skepnur. Fjölskyldum var sundrað,
þrælarnir pyntaðir til hlýðni og settir
í þrælkunarvinnu á baðmullar-, tób-
aks- og hrísgrjónaplantekrum.
Grimmdin sem þrælarnir voru beittir
kom fram í tónlistinni
sem þeir sungu. Söngv-
arnir voru um harðræði,
sársauka og fyrirheitna
landið sem var gamla
Afríka. Sunnudagar
voru trúardagar og á
laugardagskvöldum
gerðu menn sér glaðan
dag. Menn dönsuðu og
sungu við undirleik
heimatilbúinna hljóð-
færa og þessi suðupott-
ur trúar, vinnu, harð-
ræðis, og lífsgleði
skapaði það umhverfi
sem þróaði blúsinn. Tónlist Afríku
bjó í hjörtum þessa fólks og fluttist
með þeim yfir hafið.
Á 19. öld fóru blökkumenn að hafa
áhrif á tónlistarlífið í Bandaríkjunum,
og áður en þrælahald var afnumið
höfðu tónlistarfræðingar í Vest-
urheimi lagt í leiðangra til að safna
saman negrasálmum, rétt eins og
kollegar þeirra í Evrópu upphófu
mikla skráningu þjóðlaga þjóða
sinna. Í Ameríku var tekið eftir tón-
list blökkumannanna. Svartir tónlist-
armenn urðu vinsælir innan hvíta
samfélagsins. Þeir léku tónlist sína á
fljótabátum og trúarsamkomum og
svartir kórar og lúðrasveitir unnu
hug og hjörtu allra kynþátta.
Það var ekkert útvarp, engir
geisladiskar eða sjónvarp til fyrir
rúmri öld. Eina tækifærið til að heyra
tónlist var að hlusta á hana í lifandi
flutningi. Lög fóru manna á milli með
farandsöngvurum og farandpredik-
urum. Árið 1912 hóf William Handy
að skrá blúslög og gefa út og blúsinn
var fyrst hljóðritaður þegar Mamie
Smith söng Crazy Blues 1920. Handy
seldi meir en milljón eintök af laginu
á nótnablaði. Blúsinn var lagður í sína
langferð um heiminn.
Frelsi undan ánauð gaf blökku-
mönnum ný tækifæri, en fátæktin var
mikil. Í kreppunni miklu fluttust
blökkumenn milljónum saman til iðn-
aðarborganna í norðri í von um betra
líf. Enn var tónlistin á fyrsta farrými,
á vörum þessa fólks sem ekkert átti
nema von. Blúsinn nam land í Chi-
cago. Muddy Waters var einn þeirra
fjölmörgu sem fóru þá leið, úr örbirgð
í suðri til stórborgarinnar. Lífskjör
bötnuðu, en hvað varð um blúsinn?
Þótt hægði á útbreiðslu blústónlist-
arinnar í seinni heimsstyrjöldinni, og
djassinn og tjúttið væru allsráðandi,
þá voru tíðindi í aðsigi. Blúsinn tók að
rafvæðast og við það breyttist hlut-
verk hans og ásýnd. Drifið í hinum
rafmagnaða blús var svo magnað að
fólk gat ekki setið; það varð að dansa
og hreyfa sig. Hugtakið rhythm and
blues varð til, og svo rokk og ról. Það
var þó ekki fyrr en hljómsveitir á
borð við Rolling Stones tóku gamla
blúsa eftir Muddy Waters, Howlin’
Wolf og fleiri blúsmenn upp á sína
arma að ljóst var að blúsinn hafði
snúið á þá sem héldu að hann myndi
líða undir lok. Hann lifði, hann var
skapandi listgrein og hafði jafnframt
átt sinn stóra þátt í sköpun rokk-
tónlistarinnar, sérstaklega gegnum
bresku blúsbylgjuna á sjöunda ára-
tug síðustu aldar með hljómsveitum á
borð við The Yardbirds, Cream, Led
Zeppelin og margar fleiri. Blúsinn lif-
ir enn, og fólk á öllum aldri laðast að
honum.
Við bjóðum ykkur velkomin á
fimmtu blúshátíð í Reykjavík 18. –22.
mars. Tónleikar verða á Hilton
Reykjavík Nordica hóteli þriðjudags,
miðvikudags og fimmtudagskvöld kl.
20 og sálmatónleikar í Fríkirkjunni í
Reykjavík að kvöldi föstudagsins
langa, en öll kvöldin nema á föstu-
dagskvöld verður starfræktur klúbb-
ur blúshátíðar á Rúbín og hefst dag-
skrá þar að stórtónleikum loknum.
Að vanda á Blúshátíð í Reykjavík
samstarf við Blúsfélag Reykjavíkur
að heiðra blúslistamann. Allar upp-
lýsingar eru á vef Blúsfélags Reykja-
víkur blues.is og á midi.is. Blúshátíð
þakkar öllum þeim sem lagt hafa há-
tíðinni lið frá upphafi. Sjáumst á
blúshátíð.
Blúsinn eflir vinarþel
Halldór Bragason
skrifar um blúshátíð » Blúsinn er tónlist
vonarinnar. Hann
eflir vinarþel og mann-
gæsku og vinnur gegn
fordómum og hatri.
Halldór Bragason
Höfundur er tónlistarmaður og
listrænn stjórnandi Blúshátíðar í
Reykjavík
SNEMMSUMARS í fyrra kom
uppástunga héðan að vestan um að
settur yrði á laggirnar Vest-
fjarðasjóður með allt
að 20 milljarða stofnfé.
Var lagt upp með það
að sjóður þessi kæmi í
staðinn fyrir hinar sí-
felldu uppákomur og
upphlaup í atvinnulífi á
Vestfjörðum sem flest-
ir eru löngu orðnir
leiðir á.
Þegar leið á sumarið
komu til sögunnar svo-
kallaðar mótvæg-
isaðgerðir stjórnvalda,
nokkrar milljónir hér
og nokkrar milljónir
þar. Auk þess skyldu
nokkur ný störf verða
til á Vestfjörðum en
loforð af því tagi eru
gamalþekkt og efndir
jafnan litlar.
En hvað útdeilingu
styrkja undir mótvæg-
isaðgerðaflaggi varð-
ar, þá er þar um að
ræða afar sértækar
aðgerðir. Slíkt hvetur
beinlínis til þess að
fólk og fyrirtæki í hin-
um og þessum
„krummaskuðum“
reki upp kvein hvenær
sem eitthvað bjátar á og biðji um
meiri mótvægisaðgerðir og meiri
styrki eða hvað sem þeim kann að
detta í hug. Síðan dynja skammirnar
á Alþingi og ríkisstjórn ef málunum
er ekki reddað nógu fljótt.
Ráðherrar eru ekki öfundsverðir
af slíkri fuglafóðursdreifingu. Langt-
um heilbrigðara og skynsamlegra á
allan hátt er að styðja fólk og fyr-
irtæki til sjálfshjálpar. Ekki með ótal
misgáfulegum smástyrkjum út og
suður heldur með viðráðanlegum lán-
um til langs tíma og gera menn þann-
ig ábyrga gerða sinna. Auk þess eru
fjármunirnir sem ætlaðir eru í þessar
margumtöluðu mótvægisaðgerðir
eins og dropi í hafið.
Þetta kann ekki góðri lukku að
stýra og minnir á gamla
tíð sem ætti að vera að
baki.
Morgunblaðið segir í
leiðara 7. júní á liðnu
sumri:
„Vestfirðingar eru að
eignast nýja for-
ystumenn í sjávarútvegi.
Það getur ekkert betra
gerst á Vestfjörðum en
einmitt það. Stjórn-
málamennirnir í Reykja-
vík hafa engin úrræði
fram að færa fyrir Vest-
firðinga. En hinir nýju
forystumenn í sjávar-
útvegi á Vestfjörðum
eiga eftir að gera garð-
inn frægan. Það sem
stjórnmálamennirnir
geta gert er að ýta undir
þessa ungu menn, auð-
velda þeim það verkefni,
sem þeir hafa tekið að
sér vegna þess að þeir
hafa sótzt eftir því.“
Þessi orð blaðsins eru
umhugsunarverð.
Spurningin er hvað gæti
verið heppilegra fyrir
hina nýju forystumenn í
sjávarútvegi á Vest-
fjörðum en aðgangur að sjóði eins og
þeim sem nefndur var hér í upphafi.
Ungir menn eru yfirleitt blankir af
öðru en áhuga og dugnaði. Einnig
bíður fjöldi nýrra og eldri forystu-
manna í öðrum atvinnugreinum á
Vestfjörðum handan við hornið og
sækist eftir því að láta gott af sér
leiða. Þetta fólk þarf að virkja á rétt-
an hátt og þá getur það séð um sig
sjálft. En það sem sárlega vantar er
aðgangur að „þolinmóðum“ fjár-
munum sem Vestfirðingar gætu haft
handa á milli og notað til góðra verka.
Í öllum byggðakjörnum á Vest-
fjörðum, og meira að segja í sveit-
unum líka þótt fámennar séu orðnar,
er fólk sem hefur bæði frumkvæði og
kraft en vantar ekkert nema afl
þeirra hluta sem gera skal. Þetta fólk
er uppfullt af hugmyndum og veit að
það er mörg matarholan hér fyrir
vestan. Margir láta sig dreyma um að
stofna lítið fyrirtæki, segjum tveggja
til tíu manna fyrirtæki, en vantar
fjármuni. Reyndar eru fjölmörg slík
smáfyrirtæki starfandi í fjórð-
ungnum á flestum sviðum atvinnulífs
en ná sér ekki á strik vegna fjár-
skorts.
Smáfyrirtæki eru ákaflega nota-
góð fyrir þjóðfélagið. Lítil fjölskyldu-
fyrirtæki hafa hvarvetna og á öllum
tímum verið löndum og þjóðum til
gæfu. Byrjuðu ekki Bakkavar-
arbræður í bílskúr?
20 milljarðar króna þykja kannski
há upphæð en að sjálfsögðu er frá-
leitt að hún kæmi til útborgunar á
einum degi. Allt hefur sinn tíma. En
slíkir fjármunir í bakhöndinni munu
auka mönnum traust á að eitthvað sé
í farvatninu hjá ríkisvaldinu gagnvart
byggð á Vestfjörðum.
En hvaðan ætti að taka alla þessa
peninga í Vestfjarðasjóð?
Allir vita að nóg er til af peningum
á Íslandi. Ríkissjóður getur vel haft
frumkvæði að því að beina hluta
þeirra í þann farveg hingað vestur
sem hér hefur verið nefndur. Ís-
lenska bankakerfið er vel í stakk búið
til að fjármagna nýja vestfirska út-
rás.
Auk þess vill svo til að módelið að
Vestfjarðasjóðnum er þegar fyrir
hendi. Nánar um það í annarri grein.
Það er mörg
matarholan á
Vestfjörðum
Hallgrímur Sveinsson
skrifar um atvinnuppbyggingu
á Vestfjörðum
Hallgrímur Sveinsson
» Lítil fjöl-
skyldufyr-
irtæki hafa
hvarvetna og á
öllum tímum
verið löndum og
þjóðum til gæfu.
Byrjuðu ekki
Bakkavar-
arbræður í bíl-
skúr?
Höfundur er áhugamaður
um mannlíf á Vestfjörðum.