Morgunblaðið - 19.03.2008, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 19. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ENN ríkir nokkur óvissa um
hvort íslensk stjórnvöld muni bregð-
ast við áliti Mannréttindanefndar
Sameinuðu þjóðanna um fiskveiði-
stjórnunarkerfið eða hvort ætlunin
sé að vera vísvitandi í andstöðu við
alþjóðalög. Skýr af-
staða stjórnvalda er
nauðsynleg, því að ís-
lenskir borgarar þurfa
að fá úr því skorið
hvort réttindi þeirra
skv. alþjóðlegum
samningum hafi ein-
hverja þýðingu í reynd.
Þjóðréttarreglur eru
af ýmsum toga og
bindandi áhrif þeirra
misjöfn. Alþjóðasamn-
ingar, sem ríki hafa
undirritað og fullgilt,
eru hins vegar ekki til
skrauts. Þjóðréttar-
samningar eru t.a.m. þær grundvall-
arréttarheimildir sem Alþjóðadóm-
stóllinn í Haag styðst við í dómum
sínum. Einnig má nefna helstu meg-
inreglu samningaréttar sem er
skráð í 26. gr. Vínarsamningsins um
þjóðréttarsamninga: „Fullgildir al-
þjóðasamningar eru bindandi fyrir
öll aðildarríki þeirra og þá ber að
framkvæma í góðri trú.“ Þau 160 ríki
sem eru aðilar að Alþjóðasamn-
ingnum um borgarleg og stjórn-
málaleg réttindi, að Íslandi með-
töldu, eru því þjóðréttarlega
skuldbundin af honum og ber að
framkvæma hann í góðri trú.
Breytni íslenskra stjórnvalda gef-
ur einnig til kynna að ríkið telji sig
almennt bundið af alþjóðalögum.
Ríkið hefur t.a.m. varið fiskveiði-
stjórnunarkerfið með vísan til skuld-
bindinga sinna gagnvart Hafréttar-
samningnum. Sá samningur hefur
þó ekki sterkara gildi en umræddur
mannréttindasamningur. Það er al-
mennt viðurkennt í alþjóðasamfélag-
inu að mannréttindi hafi gríðarlega
sterkt vægi og túlka beri þjóðréttar-
reglur á þann hátt sem samræmist
ákvæðum mannréttindasamninga
(en ekki öfugt) ef hætta er á árekstr-
um þjóðréttarsamninga.
Með undirritun sérstaks viðauka
við umræddan mannréttinda-
samning veitti Ísland Mannréttinda-
nefndinni umboð til að taka við og
meta erindi frá einstaklingum. Ís-
lenska ríkið er því ekki aðeins bund-
ið af samningnum sjálfum heldur
hefur það einnig viðurkennt lög-
bærni nefndarinnar til að túlka hann
og skera úr um hvort brotið hafi ver-
ið gegn ákvæðum hans. Nú hefur
nefndin nýtt það um-
boð og komist að nið-
urstöðu um að íslenska
ríkið hafi gerst brotlegt
við samninginn. Ríkið
getur því ekki hundsað
niðurstöðu nefnd-
arinnar nema ætlunin
sé að vera vísvitandi í
andstöðu við al-
þjóðalög.
Ekki verður séð að
geðþóttaákvarðanir
geti ráðið því hvort og
þá hvernig bregðast
skuli við álitinu. Slíkar
geðþóttaákvarðanir og
undanbrögð eiga helst upp á pall-
borðið hjá einsflokka- og einræð-
isríkjum og þjóna ekki öðrum til-
gangi en að grafa undan
mannréttindum og virðingu fyrir al-
þjóðalögum. Þar sem ekkert eig-
inlegt framkvæmdavald er til staðar
í umhverfi þjóðaréttar, er framfylgni
alþjóðalaga að miklu leyti háð góðri
trú ríkjanna, eins og kveðið er á um í
Vínarsamningnum um alþjóðasamn-
inga og fjallað var um hér að framan.
Ætli íslenska ríkið sér að vera vísvit-
andi í andstöðu við alþjóðalög, er það
ekki aðeins að brjóta gegn
mannréttindasamningnum heldur
einnig þeirri grundvallarreglu sem
þjóðaréttur á allt sitt undir, þ.e.
grundvallarreglunni um góða trú.
Niðurstaða nefndarinnar er í
stuttu máli sú að úthlutun aflaheim-
ilda til tiltekins hóps manna og úti-
lokun annarra nema gegn greiðslu
til hinna fyrrgreindu sé andstætt
jafnræðisreglu samningsins. Nefnd-
in telur að þessa eiginleika aflaheim-
ilda megi leggja til jafns við eigin-
leika eignarhalds, þ.e. einkanotkun
tiltekins hóps og útilokun annarra
nema borgun kæmi fyrir. Slíkt eign-
arhald sé andstætt 1. gr. laganna
sjálfra, sem kveði á um að nytja-
stofnar landsins séu sameign þjóð-
arinnar og aflaheimildir skapi ekki
eignarétt. Þó stjórn fiskveiða hafi
þau lögmætu markmið að vernda
nytjastofnana, réttlæti það markmið
ekki að tilteknum hópi sé veittur
einkaréttur á nýtingu helstu auð-
lindar þjóðarinnar en aðrir þurfi að
greiða einkarétthöfum fé fyrir að-
gang að henni.
Mannréttindanefndin véfengir
ekki nauðsyn þess að takmarka veið-
ar úr nytjastofnum Íslands og telur
þ.a.l. tæplega að allir Íslendingar
eigi fullkominn rétt til þess að fara
til veiða án þess að spyrja kóng eða
prest. Hins vegar þarf takmörkun
aðgangs að auðlindinni að byggjast á
sanngjörnum og eðlilegum grunni
og gæta þarf jafnræðis þegar afla-
heimildum er ráðstafað.
Þó umrædd mannréttindabrot
taki e.t.v. ekki til allra Íslendinga,
liggur hins vegar ljóst fyrir að þeir
aðilar sem keypt hafa aflaheimildir
eru fórnarlömb þeirra mannrétt-
indabrota sem Mannréttindanefndin
telur kerfið orsaka. Þeir fengu ekki
aflaheimildum úthlutað, líkt og hinn
útvaldi hópur, heldur þurftu þeir að
greiða fyrir sínar heimildir til hinna
útvöldu. Í þessu liggur hin ólögmæta
mismunun að mati nefndarinnar,
eins og áður sagði. Þar af leiðandi
þarf að gæta þess, að þeir sem keypt
hafa aflaheimildir skaðist ekki af
þeim breytingum sem gera þarf á
kerfinu og nefndin kallar eftir. Enda
er ríkið ábyrgt fyrir þessum mann-
réttindabrotum og á þ.a.l. að bera
kostnaðinn af leiðréttingunni en
ekki fórnarlömb umræddra mann-
réttindabrota.
Á að hundsa álitið?
Aðalheiður Ámundadóttir
fjallar um skuldbindingu ís-
lenska ríkisins gagnvart alþjóð-
legum mannréttindasamn-
ingum
» Þeir aðilar, sem
keypt hafa aflaheim-
ildir, eru fórnarlömb
þeirra mannréttinda-
brota sem Mannrétt-
indanefndin telur kerfið
orsaka.
Aðalheiður Ámunda-
dóttir
Höfundur er laganemi
við Háskólann á Akureyri.
SÍÐASTLIÐIÐ sumar tilkynnti
Kristján Möller samgönguráðherra
þá ákvörðun sína að byggja upp heils-
ársveg yfir Öxi milli Berufjarðar og
Skriðdals. Þegar ráðherrann kynnti
þessa ákvörðun í fjölmiðlum tók hann
það fram að bygging þessa vegar
væri mótvægisaðgerð
fyrir Djúpavogshrepp
og Breiðdalshrepp
vegna samdráttar í
þorskveiðum. Þessi
ummæli ráðherrans
vöktu sérstaka athygli í
mínu byggðarlagi, þar
sem vandséð er hvern-
ig nýr vegur um Öxi
getur talist samgöngu-
bót fyrir Breiðdælinga.
Í þeirri miklu at-
vinnuuppbyggingu
sem átt hefur sér stað á
Austurlandi síðustu ár
hafa áðurnefnd tvö
sveitarfélög orðið að
eins konar jað-
arbyggðum í atvinnu-
legu tilliti. Bæði hafa
þau átt á brattann að
sækja að ýmsu leyti,
síðustu ár. Hér skal
ekki fullyrt um hverjar
aðrar mótvæg-
isaðgerðir hafa fallið
Djúpavogshreppi í
skaut að undanförnu en það er alveg
ljóst að stjórnvöld hafa ekki talið
Breiðdælinga þurfa á slíku að halda,
eða ef svo er, fer það afar hljótt.
Nýr svokallaður heilsársvegur yfir
Öxi verður að hluta til í 530 metra
hæð, eða í raun og veru hálend-
isvegur. Þetta er staðreynd þrátt fyr-
ir að samgönguráðherra hafi í fjöl-
miðlaviðtölum um aðrar
samgöngubætur, ítrekað látið í það
skína að það sé liðin tíð að leggja vegi
yfir fjöll og firnindi.
Mér er fullljóst að íbúar Djúpa-
vogshrepps hafa lengið beðið eftir
samgöngubótum og hef ég fullan
skilning á því. Það er skoðun mín og
margra annarra sem ég hef rætt við
að undanförnu að það sé alger tíma-
skekkja að byggja upp vegi í 530
metra hæð og beina umferð þar um
allan ársins hring. Eftir að hafa fylgst
nokkuð með veðurfari á Öxi um all-
langa hríð er mér fullvel ljóst að þar
er engin veðurparadís á vetrum.
Ef til vill hafa afskaplega góðir vet-
ur nú mörg hin síðustu ár gert það að
verkum að menn eru
farnir að gleyma því
hversu mikill munur er
á vetrarveðrum í byggð
eða á fjöllum uppi. Eng-
inn vafi er á því að um-
rædd vegagerð um Öxi
bætir samgöngur milli
Héraðs og Djúpavogs
stóran hluta ársins en
það leysir ekki nema
hluta af þeim vanda sem
við er að fást og getur
ekki orðið sú lausn sem
fólk getur treyst á m.a.
til atvinnusóknar milli
byggðarlaga. Þvert á
móti er þetta bráða-
birgðalausn sem frestar
því að svæðið fá nauð-
synlegar úrbætur í
samgöngum.
Í ágætri grein í Aust-
urglugganum 21. sept-
ember sl. fjallar Ey-
mundur Sigurðsson
verkfræðingur um Ax-
arveg annars vegar og
jarðgöng undir Berufjarðarskarð og
Breiðdalsheiði hins vegar. Í greininni
leiðir Eymundur sterk rök að því að
skynsamlegt sé að fara í byggingu
þessara jarðganga sem hann telur að
kosta muni um 5 milljarða að byggja
með tilheyrandi vegtengingum. Í
grein í Morgunblaðinu 1. febrúar sl.
kemur fram að reiknað er með að
framkvæmdir við nýjan Axarveg
kosti 1,5 milljarða. Jarðgöng undir
Berufjarðarskarð og Breiðdalsheiði
myndu stytta hringveginn álíka mik-
ið og nýr Axarvegur. Með jarð-
göngum á þessum stöðum myndi
gjörbreytast allar aðstæður í sam-
göngum á svæðinu. Íbúar á svæðinu
þurfa mikið að sækja til Héraðs og
því brýnt að samgöngur séu sem
bestar. Þá hefur þróun atvinnu og
byggðar verið með þeim hætti síð-
ustu misseri að það getur ráðið miklu
um framtíð svæðisins hvað gert verð-
ur í uppbyggingu samgangna. Ef mið
er tekið af veðurfari í vetur þá er ég
þess fullviss að hefðu jarðgöng verið
komin í gegnum áðurnefnd fjöll hefði
enginn dagur fallið úr vegna erfiðrar
færðar í vetur milli Djúpavogs og Eg-
ilsstaða. Hins vegar er augljóst að þó
nýr vegur hefði verið kominn yfir Öxi
hefðu margir dagar fallið úr í vetur
vegna illviðra og ófærðar þar.
Síðastliðið haust var mikil umfjöll-
un í fjölmiðlum um svokallað Gríms-
eyjarferjuklúður. Ég er þess fullviss
að verði byggður vegur yfir Öxi fyrir
1,5 milljarða eða meir þá verði sú
framkvæmd talin innan nokkurra ára
hafa verið álíka vel ígrunduð og end-
urbæturnar á Grímseyjarferjunni.
Hálendisveg-
ur eða göng?
Uppbygging vegar yfir Öxi er
illa ígrunduð framkvæmd segir
Lárus H. Sigurðsson
Lárus H. Sigurðsson
» Jarðgöng
undir Beru-
fjarðarskarð og
Breiðdalsheiði
myndu stytta
hringveginn
álíka mikið og
nýr Axarvegur.
Höfundur er bóndi og landpóstur.
Á MEÐAN maður er við góða
heilsu er ekki mikið spáð í hversu
gott heilbrigðiskerfið okkar er í raun
og veru. Ég hélt að það væri til fyr-
irmyndar en hef smám saman skipt
um skoðun. Ég hef alltaf verið
heilsuhraust, en síðustu 2 árin var ég
ekki jafn heppin og hef þurft á lækn-
isþjónustu að halda.
Slitgigtin er farin að
eyðileggja liðamótin hjá
mér og varð ég að
ganga undir lið-
skiptaaðgerð í mjöðm.
Þetta heppnaðist vel,
mér fannst bara 6 daga
dvöl á spítala í það
stysta. Þar á eftir varð
ég sjálf að sjá um að út-
vega mér sjúkraþjálfun
og dvöl á heilsuhæli – og
að sjálfsögðu borga fyr-
ir það. Að vísu fékk ég
styrk frá stéttarfélag-
inu mínu, en viti menn: Það var tek-
inn skattur af þessu!
Í desember sl. varð ég svo aftur að
leggjast undir hnífinn og fá gervi-
liðamót í hnéð. Nú var ég útskrifuð
af spítala á 4. degi eftir aðgerðina og
fékk að vera á Grensásdeildinni í
heila 5 daga. Til samanburðar gekkst
vinkona mín í Þýskalandi nýlega
undir svipaða aðgerð, þar er venja að
sjúklingarnir séu á spítala í 8-12
daga og fari beint á eftir í endurhæf-
ingu í 3-4 vikur. Ég veit ekki hvort
það skiptir máli að lækniseftirlit eftir
aðgerðina hjá mér stóð bara í 8 daga.
Allavega var ég óheppin og fékk sýk-
ingu í hnéð þrem vikum eftir aðgerð-
ina. Þegar ég áttaði mig á þessu –
kannski svolítið seint – var ástandið
orðið alvarlegt. Ég fór á bráða-
móttöku á Landspítala og fékk strax
sýklalyf í æð. En svo var mér tjáð að
það væri alls ekki laust pláss á spít-
alanum og ég þyrfti að koma 4 sinn-
um á sólarhring til
lyfjagjafar. Þegar ég
mætti eftir 6 tíma aft-
ur á bráðamóttöku var
ég komin með hita og
var sárkvalin. Ég var
látin bíða á hörðum
stól í hálftíma án tæki-
færis til að leggja
sýkta fótinn hátt, en
þá gat ég ekki meir.
Sem betur fer var
læknir á staðnum sem
sá að eitthvað meira
var að og lagði mig inn.
Þessu fylgdi 12 daga
dvöl á sjúkrahúsi og ekki er ennþá
alveg víst hvort ég er orðin góð.
Ég lýsi hér minni sjúkrasögu
vegna þess að ýmist er að í okkar
heilbrigðiskerfi sem er óskiljanlegt,
óréttlátt og ábótavant:
1. Bráðamóttakan er gjörsamlega
undirmönnuð á álagstímum. Þar
mætir slasað fólk sem er sárþjáð og
ólíðandi er að það þurfi að bíða
klukkutímum saman.
2. Fólkið sem leitar hjálpar á spít-
ala og fer heim samdægurs þarf að
borga aftur fyrir hverja endurkomu.
Dvelji maður hins vegar á spítala þá
er allt ókeypis. Var ég þess vegna
ekki lögð inn strax? Var áætlun að
plokka nógu mikinn pening af sjúk-
lingnum með því að láta hann borga
eftir hverja endurkomu og lyfjagjöf?
3. Afsláttarkortið frá Trygg-
ingastofnuninni rennur út um ára-
mót. Þegar maður veikist strax á
nýja árinu er maður bara óheppinn
að geta ekki lengur notað gamla
kortið sitt.
Þetta eru bara 3 punktar sem eru
ekki í lagi og þyrfti að breyta. Al-
mennt er tryggingarkerfið okkar
óréttlátt og tilviljanakennt og allt of
flókið. Hvers vegna t.d. þarf maður
að borga allar tannviðgerðir sjálfur
eftir slys en ekki ef um beinbrot er
að ræða? Eru tennurnar ekki einnig
nauðsynlegur partur af líkama okkar
alveg eins og beinin?
Kæri heilbrigðisráðherra, við eig-
um mjög góða og færa lækna hér á
Íslandi og frábært hjúkrunarfólk
sem vinnur undir miklu álagi dag eft-
ir dag. En ég sé með hryllingi að
stefnan í heilbrigðiskerfinu er meira
og meira í áttina að einkavæðingu.
Allt tal um „hagræðingu“ þýðir
bara að skerða þjónustu við þá sem
eru veikir og láta þá borga meira.
Þú hefur ekki gert margt í þágu
sjúklinganna hingað til. Þú hefur af-
numið komugjaldið fyrir börn að 18
ára aldri og hækkað hjá öllum hinum
í staðinn. Hverjir eru það hins vegar
sem þurfa mest á heilbrigðisþjón-
ustu að halda? Jú, það er gamla fólk-
ið!
Upphæðin sem gefur rétt á af-
sláttarkorti hefur hækkað, bara
svona án þess að hafa hátt um það.
Þú hefur beitt þér fyrir að sjúk-
lingar geti fengið upplýsingar um
kostnaðinn áður en þeir njóta lækn-
isaðstoðar. Frábært, það munar um
það! Ég sé í anda gamlan kunningja
sem hefur ekki mikið fé milli handa
koma til læknis og ganga svo aftur út
eftir að hann fréttir hvað það kostar,
því hann hefur ekki efni á því.
Neyðarbílar verða samkvæmt nýj-
ustu sparnaðarhugmyndunum ekki
lengur mannaðir með læknum. Það á
eftir að koma í ljós hvaða afleiðingar
það hefur fyrir fólk í bráðri lífs-
hættu.
Heilbrigðiskerfið á ekki að vera
háð einhverjum gróðasjónarmiðum.
Það eiga að vera sjálfsögð mannrétt-
indi í okkar þjóðfélagi að fá lækn-
ishjálp óháð efnahag og aldri hvers
og eins. Enginn verður veikur sér til
gamans og veikindi valda nógu mikl-
um áhyggjum, þó að áhyggjur um
peninga bætist ekki við.
Orðsending til heilbrigðisráðherra
Úrsúla Jünemann
skrifar um heilbrigðiskerfið » Það eiga að vera
sjálfsögð mannrétt-
indi í okkar þjóðfélagi
að fá læknishjálp, óháð
efnahag og aldri hvers
og eins.
Úrsúla Jünemann
Höfundur er kennari.
Flettu upp nafni
fermingarbarnsins
mbl.is
FERMINGAR
2008
NÝTT Á mbl.is