Morgunblaðið - 19.03.2008, Blaðsíða 22

heilsa
22 MIÐVIKUDAGUR 19. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Kristínu Heiðu Kristinsdóttur
khk@mbl.is
Allir þeir sem hafa stundað lík-amsrækt þekkja svokallaðapróteindrykki sem gjarnan
eru seldir í líkamsræktarstöðvum og
margir svolgra í sig daglega í þeim
tilgangi að byggja upp vöðva. Eins
er hægt að kaupa slíkar þurrblöndur
og gera úr þeim drykk heima við.
Ekki eru þó allir sannfærðir um að
neysla slíkra drykkja sé af hinu
góða, hún geti jafnvel skaðað nýrun.
Leitað var álits hjá Hrefnu Guð-
mundsdóttur nýrnalækni.
„Reynslan hefur sýnt að of mikil
neysla próteina veldur miklu álagi á
nýrun. Enn skortir langtímarann-
sóknir um þetta efni til að geta full-
yrt hvort það sé hættulegt eða
hættulaust. En þegar fólk er til
dæmis með skerta nýrnastarfsemi
er því ráðlagt af læknum að draga úr
neyslu próteina, og það eitt segir
vissulega eitthvað um að prótein
valdi álagi á nýrun.“
Við mælum ekki með
próteindrykkjum
Hrefna segir að mannslíkaminn sé
eins og verksmiðja sem nýrun sjái
um að hreinsa. „Allskonar eiturefni
hlaðast upp í líkamanum sem nýrun
þurfa að losa okkur við og meðal
annars eru slík efni frá próteinum,“
segir Hrefna og bætir við að þær
rannsóknir sem hafi verið gerðar,
séu fyrst og fremst gerðar á dýrum
en þá eru þeim gefnir mjög stórir
skammtar af próteinum. „Þær rann-
sóknir sýna aukið álag á nýrun, þó
svo að við vitum ekki um langtíma
áhrif mikillar próteinneyslu. En það
er næsta víst að mjög stórir
skammtar af próteinum valda álagi á
nýrum í heilbrigðu fólki því þau
þurfa einfaldlega að hreinsa meira.
Við mælum því ekki með prótein-
drykkjum. Ég myndi til dæmis aldr-
ei drekka slíkt sjálf og ég vil ekki að
mín börn geri það.“
Réttar aminósýrur
nauðsynlegar
Hrefna segir að samsetning pró-
teina sem neytt er, skipti líka máli,
út frá því hvað eigi að byggja upp.
„Það eru margskonar aminósýrur í
þessum próteindrykkjum og ekki
endilega þær réttu. Það þurfa að
vera réttar aminósýrur til að byggja
upp vöðva, sem er jú það sem fólk
sækist eftir sem drekkur slíka
drykki. Ef réttu aminósýrurnar eru
ekki í drykknum, þá er þetta að
mestu til einskis, því þá eru þetta
ekki þau gæðaprótein sem þarf, og
gera því ekkert annað en auka álag á
nýrun.
Gæðaprótein eru þau prótein sem
við borðum í formi fæðu. Mjólkur-
vörur, fiskur, kjöt og egg eru mjög
próteinrík fæða. Og þar sem við
nýrnalæknar höfum áhyggjur af því
að mikil neysla próteindrykkja skaði
nýrnastarfsemina mælum við ein-
dregið með því að fólk borði prótein-
ríka holla fæðu í stað próteindrykkja
eða próteindufts. Ef maður ætlar að
byggja upp vöðva er best að borða
vöðva, það er að segja kjöt, því þar
eru réttu aminósýrurnar sem lík-
aminn þarf til að byggja upp vöðva.“
Karlmenn í miklum
meirihluta
Hrefna segir að nýrnalæknar fái
til sín einstaklinga vegna mikillar
neyslu á kreatíni sem er vöðva-
uppbyggjandi efni. „Þetta fólk
mælist með hækkun í blóði á efni
sem mælir nýrnastarfsemi. Karl-
menn eru í miklum meirihluta í þess-
um hópi,“ segir Hrefna og bætir við
að tíðni nýrnasjúkdóma sé vaxandi.
„Það er margt sem veldur því.
Sykursýki er orðin algengari, fólk
lifir lengur, fólk tekur meira af
verkjalyfjum og ein af aukaverk-
unum þess er nýrnabilun og nýrna-
skemmd. Fólk tekur líka inn fæðu-
bótarefni – sem eru kannski illa
rannsökuð, og ætti frekar að nálgast
bætiefni í gegnum matinn sem það
borðar.“
Neysla próteina veldur álagi á nýrun
Reuters
Vöðvauppbygging Neysla próteindrykkja er vinsæl meðal þeirra sem stunda líkamsrækt. En hvort þessir ung-
versku vaxtarræktarkappar hafa neytt slíkra drykkja skal hins vegar ósagt látið.
Hollustan Óla Kallý Magnúsdóttir,
meistaranemi í næringarfræði.
M
ikil grænmetis- og
ávaxtaneysla get-
ur minnkað líkur
á æðakölkun,
lækkað blóðþrýst-
ing, minnkað kólesterólmyndun í
líkamanum, haft góð áhrif á
ónæmiskerfið og efnaskipti horm-
óna, hjálpað til við stjórnun lík-
amsþyngdar auk þess að veita
seddutilfinningu. Rífleg neysla
grænmetis og ávaxta getur því
minnkað líkur á mörgum krón-
ískum sjúkdómum, s.s. hjarta- og
æðasjúkdómum, ýmsum teg-
undum krabbameina, sér í lagi í
meltingarfærum og lungum, syk-
ursýki II og offitu. Talið er að ríf-
leg grænmetis- og ávaxtaneysla
geti minnkað dánarlíkur úr
hjarta- og æðasjúkdómum um allt
að 20-30% og geti komið í veg fyr-
ir um 20% krabbameina, segir Óla
Kallý Magnúsdóttir næring-
arfræðingur.
Grænmeti og ávextir veita fáar
hitaeiningar en aftur á móti mikið
af vítamínum, steinefnum og trefj-
um, auk margra annarra hollustu-
efna sem eru minna þekkt.
Ekki er hægt að benda einungis
á einn þátt eða eitt næringarefni
sem hefur þessi góðu áhrif á
heilsuna heldur vinna þessi efni
öll saman og einstök efni í töflu-
formi veita alls ekki sömu áhrif að
sögn Ólu.
Fimm skammtar á dag
Ávaxta- og grænmetisneysla Ís-
lendinga hefur aukist töluvert und-
anfarin ár en hún þarf að vera
mun meiri til að uppfylla ráðlegg-
ingar um hollt mataræði. Ráðlegg-
ingar Lýðheilsustöðvar hljóða upp
á 500 g eða 5 skammta af græn-
meti, ávöxtum og safa á dag, þar af
a.m.k. 200 g af grænmeti og 200 g
af ávöxtum. Börn yngri en tíu ára
þurfa þó heldur minni skammta.
Einn skammtur getur t.d. verið
einn meðalstór ávöxtur, um 1 dl af
soðnu grænmeti, 2 dl af salati eða
1 glas af hreinum ávaxtasafa.
Ávaxtasafar eru þó fremur orku-
ríkir og því er ekki ráðlagt að
drekka meira en eitt safaglas af
skömmtunum fimm. Kartöflur eru
ekki flokkaðar með grænmeti í
ráðleggingum, heldur með korn-
meti, því þær eru tiltölulega orku-
ríkar miðað við flest grænmeti og
veita aðeins lítið magn af trefjum,
segir Óla.
Betur má ef duga skal
Samkvæmt síðustu landskönnun
á mataræði Íslendinga, sem var
gerð árið 2002, mældist grænmet-
isneysla að meðaltali 99 g á dag, en
ávaxtaneysla 77 g á dag. Samtals
var neysla þessara vara, það er
ávaxta, grænmetis og safa 232 g á
dag eða innan við helmingur af því
sem ráðleggingar Lýðheilsustöðvar
hljóða upp á.
Ávaxta- og grænmetisneysla er
mjög breytileg eftir aldri og kyni.
Ungt fólk, sérstaklega unglings-
stúlkur, borða mun minna af græn-
meti en þeir sem eldri eru, en kon-
ur á miðjum aldri borða mest af
grænmeti. Ungir karlar borða
minnst af ávöxtum en ungar stúlk-
ur mest. Konur borða almennt
mun meira af ávöxtum en karlar.
Samkvæmt könnun á mataræði 9
og 15 ára barna, sem gerð var árið
2003, kom í ljós að meðalneysla
barna í þessum aldurshópum var
45-55 g af grænmeti á dag og rúm
80 g af ávöxtum. Til viðmiðunar
má nefna að þetta samsvarar t.d.
um hálfu epli og rúmlega hálfum
tómati á dag, sem verður, vægast
sagt, að teljast lítið, segir Óla. Í
samevrópskri rannsókn, sem gerð
var árið 2003, kom svo fram að ís-
lensk börn borða líklega minnst
allra barna í Evrópu af ávöxtum og
grænmeti.
„Við sjáum því að þrátt fyrir að
grænmetis- og ávaxtaneysla Ís-
lendinga hafi aukist töluvert á
Reuters
Ekki nóg Samkvæmt könnun á mataræði níu og fimmtán ára barna, sem
gerð var 2003, kom í ljós að meðalneysla barna í þessum aldurshópum var
45-55 g af grænmeti á dag og rúm 80 g af ávöxtum.
Ávextir og grænmeti ættu
að vera til á hverju heimili
Fjölmargar rannsóknir hafa sýnt fram á holl-
ustugildi ríflegrar grænmetis- og ávaxtaneyslu,
bæði hvað varðar þyngdarstjórnun og sem for-
vörn gegn hinum ýmsu sjúkdómum. Óla Kallý
Magnúsdóttir sagði Jóhönnu Ingvarsdóttur Ís-
lendinga vera skussa í neyslu þessa hollmetis.