Morgunblaðið - 03.06.2008, Blaðsíða 6

Þjóðveldisbærinn undir Sámsstaðamúla í
Þjórsárdal er tilgátuhús byggt á niður-
stöðum fornleifarannsókna á Stöng.
Talið er að Gaukur Trandilsson hafi búið á
Stöng á tíundu öld og vísan bendir til að hús-
freyjan á Steinastöðum, sem stóðu ofar, hafi verið ástkona hans.
Veitingastaðurinn sem var við Tryggvagötu í Reykjavík var nefndur eft-
ir Gauki þessum.
Fornleifarannsóknirnar í Þjórsárdal 1939 mörkuðu tímamót í sögu fornleifa-
rannsókna hér á landi. Byrjað var að nota gjóskulög til aldursgreiningar. Þá
voru rústirnar nákvæmar rannsakaðar en áður þekktist.
Danski fornleifafræðingurinn Aage Roussel stjórnaði rannsóknunum á
Stöng. Kristján Eldjárn, sem þá var enn við nám í fornleifafræði, var að-
stoðarmaður hans. Uppgröfturinn á Stöng var fyrsta rannsóknin sem
Kristján tók þátt í hér á landi.
Er Gaukur bjó á Stöng
Eftir Önund Pál Ragnarsson
onundur@mbl.is
Hveragerði | Margt getur farið úrskeiðis í nátt-
úruhamförum. Því fengu Unnar Jón Krist-
jánsson, Guðný Einarsdóttir og börn þeirra í
Hveragerði að kynnast síðastliðinn fimmtudag
þegar um 500 lítrar af vatni úr fiskabúrum
flæddi um íbúð þeirra. Fjölskyldan heldur tvo
hunda og var með tvö fiskabúr í notkun, annað
200 lítra með ferskvatni og hitt 700 lítra sjáv-
arfiskabúr. Ekki nóg með að hundarnir, sem
voru einir heima þegar skjálftinn varð, hafi tekið
æði og rifið og tætt rúm þeirra hjóna heldur
kastaðist minna búrið í gólfið og mölbrotnaði.
„Litla búrið var inni hjá stráknum og skutl-
aðist út á gólf. Stóra búrið er hins vegar inni í
stofu. Þar slökknaði á vatnsdælu þegar ljósabún-
aðurinn hrundi ofan í vatnið, svo að í staðinn fyr-
ir að dæla vatni í búrið fór að leka úr því. Það
fóru líklega um 300 lítrar úr því búri á gólfið. Ég
hef þurft að rífa allt gólfefni út úr íbúðinni,“ seg-
ir Unnar. Hann segir það mikinn skaða að missa
sjálft vatnið úr sjávarbúrinu. „Það tekur mjög
langan tíma að rækta upp lífríkið í svona búrum.
Þarna fór í raun tveggja til þriggja ára vinna í
gólfið á nokkrum mínútum.“ Unnar segir óvíst
hvort búrin verði standsett á ný. „Ég er nú ekki
spenntur fyrir því að fá þetta aftur út á gólf ef
það verður annar skjálfti.“
Um 500 lítrar flæddu yfir gólfin
Í HNOTSKURN
»Hundar fjölskyldunnar,boxer og Boston-
terrier, tóku æði og tættu
rúm hjónanna. Þeir jöfn-
uðu sig þó fljótt.
»Langan tíma getur tek-ið að koma sjávar-
fiskabúrum í það ástand að
hægt sé að setja í þau
fiska.
»Flóknara ferli er aðblanda saltvatnið rétt
svo viðeigandi lífverur
þrífist í því og vistkerfi
búrsins sé lífvænlegt fyrir
sjávarfiska heldur en gildir
um ferskvatnsfiska.
Ljósmyndir/Unnar Jón Kristjánsson
Tjón Ekki var félegt um að litast við heimkomuna. Vatn, möl og fiskar höfðu flætt yfir gólfin.
 Suðurlandsskjálftarnir léku tvö fiskabúr í heimahúsi í Hveragerði grátt og mikið tjón hlaust af
 700 lítra sjávarfiskabúr hálftæmdist og áralöng vinna eigandans tapaðist á nokkrum mínútum
6 ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
FRÉTTASKÝRING
Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
Þjórsárdalur | Gólf skálarústanna á
Stöng í Þjórsárdal koma óvenjuilla
undan vetri. Fremri skálinn er eins
og svað yfir að líta og steinarnir í eld-
stæðunum eru flestir komnir á hlið-
ina. Gestir sem koma til að skoða
þessar merku minjar ganga óhindr-
að um fornleifarnar.
Bæjarrústirnar á Stöng voru
grafnar upp á árinu 1939. Þær eru
fyrstu rústirnar sem gerðar eru að-
gengilegar fyrir ferðafólk hér á
landi. Að loknum rannsóknunum var
byggt bráðabirgðaþak yfir þær.
Byggt var að nýju yfir rústirnar 1957
en þá var gamla þakið orðið ónýtt.
Nýja þakið var járnklætt og nær
lengra út á brúnirnar en hið gamla.
Voru reknir niður gildir, tjörusoðnir
símastaurabútar og grind fest á þá
en sperrur reistar á grindinni.
Þetta þak stendur enn en er illa
farið þótt reynt hafi verið að gera við
það nauðsynlegasta á síðustu árum.
Nokkrar rúður eru brotnar og húsið
er opið allt árið.
Talið er að Stöng hafi farið í eyði í
Heklugosinu 1104 ásamt fleiri bæj-
um í Þjórsárdal. Grunnmynd bæjar-
ins hafði varðveist mjög vel í vikr-
inum, hleðslur og langeldur eru
dæmi um það.
Rústirnar hafa að einhverju leyti
spillst á þessum árum, sérstaklega
vegna óheftrar umferðar ferðafólks
um skálann. Þannig eru hleðslur
fallnar, meðal annars eldstæðin. Þá
er farið að hrynja úr vegghleðslum.
Agnes Stefánsdóttir, fornleifafræð-
ingur og deildarstjóri hjá Fornleifa-
vernd ríkisins, segir að rústirnar
komi verr undan vetri en oft áður og
telur að það stafi af því að gengið hafi
verið um skálann á viðkvæmum tíma
í vetur, þegar gólfin voru blaut.
Vantar fé til lagfæringa
Agnes telur ekki að tjónið sé
óbætanlegt. Til séu teikningar af
hleðslunum frá uppgreftinum 1939
og hægt að hlaða að nýju. „Við höf-
um áhuga á að fá fé til að laga yf-
irbygginguna og finna lausn á um-
ferð gesta. Það þarf að beina fólki frá
rústunum sjálfum, upp á útsýnis-
palla,“ segir Agnes. Hún bætir því
við að undirstöður þaksins séu að
hluta til á fornleifunum og æskilegt
sé að færa þær út fyrir þegar nýtt
þak verður byggt. Hún segir að við-
gerðirnar muni kosta nokkrar millj-
ónir en Fornleifavernd hafi ekki tek-
ist að fá styrki eða fjárveitingar til
þeirra.
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Skálinn Langeldur var fyrir miðjum skála Stangarbæjarins. Eldstæðið var heillegt þegar bærinn var grafinn upp úr vikrinum en nú hafa steinarnir fallið.
Svað í skálarústunum
 Friðlýstar fornminjar á Stöng í Þjórsárdal hafa spillst af umgengni ferðafólks
 Nauðsynlegt er að byggja nýtt þak yfir rústirnar og brautir eða palla fyrir gesti
HÉRAÐSDÓMUR Suðurlands hef-
ur dæmt 18 ára pilt í 5 mánaða skil-
orðsbundið fangelsi fyrir hættu-
lega líkamsárás en hann sló mann í
hnakkann með steini og stakk hann
í bakið með brotnum flöskustúti.
Atburðurinn átti sér stað í Vest-
mannaeyjum í október 2007. Pilt-
urinn sagði að verknaðurinn hefði
verið framinn í reiði í kjölfar þess
að honum var hent úr út teiti.
Sagðist hann hafa rætt við fórn-
arlambið strax á eftir og greitt
skaðabætur.
Þessar skýringar piltsins nægðu
ekki til refsilækkunar fyrir dómi
en þar sem hann játaði skýlaust og
var ungur að árum, auk þess sem
honum hafði ekki verið refsað áð-
ur, þótti rétt að skilorðsbinda refs-
inguna.
Ástríður Grímsdóttir héraðsdóm-
ari dæmdi málið. | orsi@mbl.is
Sló með
steini og
stakk í bakið
FIMM ára gömul stúlka sem
flutt var á gjörgæsludeild
Landspítalans í Fossvogi í síð-
ustu viku, eftir að hafa hlotið al-
varlega höfuðáverka við veltu
sexhjóls, er á góðri bataleið,
samkvæmt upplýsingum frá
lækni á Landspítalanum. Stúlk-
an var útskrifuð um helgina yf-
ir á Barnaspítalann.
Slysið varð í Reynishverfi
skammt frá Vík í Mýrdal.
Stúlkan var ásamt móður sinni
á leið niður vegslóða þegar hjól-
ið fór út af slóðanum og valt
niður bratta brekku. Móðirin
var með bakáverka en gat látið
vita um slysið og var brugðist
skjótt við. | sia@mbl.is
Á batavegi
Þá var öldin önnur,
er Gaukur bjó á Stöng.
Þá var ei til Steinastaða
leiðin löng.
Sofandi í
öndunarvél
DRENGURINN sem brennd-
ist í sprengingu í húsbíl í
Grindavík á föstudagskvöldið
er enn þungt haldinn. Honum
er haldið sofandi í öndunarvél á
gjörgæsludeild.
Drengurinn, sem er tveggja
og hálfs árs gamall, var með afa
sínum í húsbílnum þegar slysið
varð og slasaðist maðurinn,
sem er á sjötugsaldri, einnig en
þó ekki alvarlega. Drengurinn
brenndist einkum á höfði og
höndum. | sia@mbl.is