Morgunblaðið - 15.10.2008, Qupperneq 14

14 MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Bankakreppa
FRÉTTASKÝRING
Eftir Magnús Halldórsson
magnush@mbl.is
EKKI er langt síðan staða rík-
issjóðs á Íslandi var talin öfunds-
verð í alþjóðlegum samanburði. Sú
staða hefur gjörbreyst vegna at-
burða í íslensku efnahagslífi á síð-
ustu þremur vikum.
Blikur eru nú á lofti og staðan í
besta falli viðkvæm vegna fyr-
irsjáanlegs tekjutaps sem rekja má
til verðfalls á hlutabréfum og hruns
stóru, íslensku bankanna þriggja,
Kaupþings, Glitnis og Landsbank-
ans.
Eiginfjárstaða ríkissjóðs er góð á
flesta mælikvarða. Ríkissjóður er
svo gott sem skuldlaus, þegar horft
er til verðmætis eigna á móti skuld-
um og þá hafa tekjur hans vaxið
mikið á síðustu árum samhliða
auknum umsvifum í íslensku við-
skiptalífi.
Óvissutímar
Ólafur Ísleifsson, lektor við við-
skiptafræðideild Háskólans í
Reykjavík, segir mikla óvissu ríkja
um hvort ríkissjóður er nógu stönd-
ugur til að takast á við breytta
tíma. „Það á eftir að koma í ljós
hversu háar fjárhæðir munu lenda á
íslenska ríkinu en það er hugs-
anlegt að skellurinn vegna Icesave-
innlána Landsbankans erlendis
verði þungur. Ef eignir munu duga
að stórum hluta fyrir skuldunum
vegna þeirra, sem gefið hefur verið
í skyn að gæti verið raunin, þá er
staðan ekki endilega svört.“
Ólafur segir fyrirsjáanlegt að rík-
ið þurfi að bregðast við miklu tekju-
tapi vegna hrunsins. „Þar kemur
tvennt til greina, þegar heild-
armyndin er skoðuð. Annars vegar
að draga úr opinberri þjónustu og
framkvæmdum og hins vegar að
hækka skatta. Hvort tveggja er
vitaskuld pólitískt viðfangsefni.“
Sveitarfélög í vanda
Ásgeir Jónsson, forstöðumaður
greiningardeildar Kaupþings, segir
stöðu ríkisins vera erfiða. Ekki
megi þó gleyma því að sveit-
arfélögin í landinu bjóði upp á stór-
an hluta þeirrar opinberu þjónustu
sem fólk þurfi á að halda. Staða
þeirra sé að mörgu leyti viðkvæm-
ari heldur en ríkisins. „Það er ljóst
að sveitarfélög sem hafa verið að
þenjast hratt út munu þurfa takast
á við mikinn rekstrarvanda á næstu
misserum.“
Samkvæmt heimildum Morg-
unblaðsins eru rekstrarhorfur
stórra sveitarfélaga eins og Ak-
ureyrar, Kópvogs, Hafnarfjarðar og
Reykjavíkurborgar ekki bjartar
vegna fyrirsjáanlegs tekjutaps og
samdráttar. Þá hefur veiking krón-
unnar haft slæm áhrif á rekstr-
arstöðu sveitarfélaga þar sem fram-
kvæmdir á vegum þeirra hafa
margar hverjar verið fjármagnaðar
með erlendum lánum. Halldór Hall-
dórsson, formaður Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga, segir stöðu
sveitafélaga hafa farið úr því að
vera „ásættanleg“ í að vera „mjög
erfið“ á skömmum tíma. „Það eru
erfiðar tímar framundan. Það gefur
auga leið.“
Falla saman?
Heildartekjur ríkissjóðs í fyrra
námu rúmlega 486 milljörðum í
fyrra. Fyrirsjáanlegt er að tekju-
stofnar ríkisins minnki umtalsvert á
næstu misserum. Tekjustofnar sem
skiluðu ríkinu um 68 prósent af öll-
um tekjum á síðasta ári eru líklegir
til þess að lækka mikið og sumir
þeirra, til að mynda fjármagns-
tekjustofninn, munu því sem næst
falla saman.
Samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins er þegar hafin vinna inn-
an ráðuneytanna til að meta hver
áhrifin af bankahruninu, og efna-
hagslægðinni almennt, verða á
rekstur einstakra þátta sem heyra
undir ráðuneytin. Líklegt má telja
að uppstokkunar sé þörf á nær öllu
starfi ríkis og sveitarfélaga vegna
tekjutaps sem við blasir. Vegna fyr-
irsjáanlegs atvinnuleysis á mörgum
vígstöðvum er þegar farinn að
myndast þrýstingur á ríki og sveit-
arfélög um að draga ekki úr fram-
kvæmdum til að halda uppi atvinnu.
Kjörnir fulltrúar á Alþingi og í
sveitarstjórnum munu þurfa að
leita leiða til þess að gæta jafn-
vægis milli tekna og útgjalda. Útlit
er fyrir að það verkefni verði erfitt
á næstu árum.
Erfitt hjá ríki og sveitarfélögum
 Hrun bankakerfisins er íþyngjandi fyrir ríki og sveitarfélög  Tekjutap getur orðið mikið
 Stoðunum verður kippt undan sveitarfélögum sem hafa þanist út ef fram fer sem horfir
Uppbygging Ríki og sveitarfélög standa frammi fyrir rekstrarvanda.
Morgunblaðið/Valdís Thor
! 3   4+5 %
6  )# 745%%)  %8*
9:# ;%%:  9-*
<= =  
,8 :$)# &3)  = %*
> *
! %- 
 =  $*
, $*
6 %*
? )  %= *
   


  @   8%+9
> %% &+
 A &+  3     

     
1 -)   -&%%
1 -)   -+9
! $


  ? &%%





 
   




 
 >9+9
! "

 

 



B '-+*   & :&&
! "
C34 
0% 
  &

%
#$ "# % %
D% 3
( &  ! E
!.0
 
( 
%  
F % 6%
  %  % &+ 7&+5$
 

 
 


 


Í Bandaríkjunum hafa margar af
stærstu fjármálastofnunum
heims farið í þrot og verið yf-
irteknar af ríkinu á síðustu
mánuðum. Fall þeirra hefur haft
mikil áhrif á bandarískt efna-
hagslíf. En möguleikar þess til
þess að rétta úr kútnum eru
nokkuð miklir vegna þess
hversu sveigjanlegar og fjöl-
breyttar undirstöðurnar eru.
Eins og sést á töflunni hér til
hliðar eru skuldir bandarísku
fyrirtækjanna sem hafa fallið
ekki svo ýkja miklar í sam-
anburði við tekjur bandaríska
ríkisins. Á Íslandi er skulda-
staða miðað við tekjur var-
hugaverð. Sé mið tekið af
skuldastöðu bankanna,
skömmu áður en þeir hrundu,
eru tekjur ríkisins margfalt
minni en skuldir bankanna.
Þessar tölur gefa vísbendingu
um þá erfiðu stöðu sem ríki og
sveitarfélög standa frammi fyr-
ir, falli einhver hluti þeirra miklu
skulda sem bönkunum fylgdi á
íslenska ríkið. Unnið er að því
hörðum höndum að selja eignir
erlendis. Samtals ábyrgist ríkið
um 600 milljarða vegna Ice-
save-innlánsreikninga Lands-
bankans erlendis.
Skuldir bankanna
Íslandi þungbærar
Eftir Láru Ómarsdóttur
lom@mbl.is
SAMKVÆMT tilmælum Seðlabanka
Íslands hefur verið tímabundin
temprun á viðskiptum með gjaldeyri.
Það hefur komið illa niður á innflutn-
ingsfyrirtækjum, en auk þess sem
erfiðlega gengur að kaupa gjaldeyri
þá er gengi krónunnar óljóst gagn-
vart evru. Farið er að bera á því að
matvælaframleiðendur geti ekki
keypt hráefni erlendis frá sökum
gjaldeyrisskorts.
Framleiðendur áhyggjufullir
Matvælaframleiðendur reiða sig
mjög á innflutt hráefni og eru þeir nú
farnir að ókyrrast vegna ástandsins.
„Þetta þarf að komast í lag innan
viku,“ segir Ragnheiður Héðinsdóttir
hjá Samtökum iðnaðarins. „Annars
fara menn að lenda í vandræðum. Við
eigum auðvitað íslenskt grænmeti og
landbúnaðarvörur en hins vegar er
notað innflutt efni í allar unnar mat-
vörur.“ Jón Steindór Valdimarsson,
framkvæmdastjóri SA, tekur í sama
streng. „Félagsmenn eru áhyggju-
fullir og eru farnir að ókyrrast mjög.
Langstærstur partur iðnaðar er háð-
ur ýmsu hráefni og aðföngum og þolir
ekki langt stopp.“
Sett hefur verið upp forgangsaf-
greiðsla á gjaldeyri vegna vöruinn-
flutnings og hefur Seðlabanki Íslands
beint þeim tilmælum til bankanna að í
forgangi skuli vera matvara, lyf, olíu-
vörur og opinber kostnaður erlendis.
Kornax er eitt þeirra fyrirtækja sem
njóta forgangs við kaup á gjaldeyri.
„Ég er ekkert að vanþakka það að
menn hafi gripið þarna inn í, ég er
mjög þakklát fyrir það,“ segir Berg-
þóra Þorkelsdóttir, framkvæmda-
stjóri Kornax. Hún segir ástandið
hins vegar erfitt. „Erfiðleikarnir lýsa
sér í því að alla síðustu viku var ekki
hægt að kaupa gjaldeyri og nú eru
menn komnir í að skammta hann. Við
höfum fengið úrlausn varðandi okkar
farma en auðvitað er þetta algjört
óvissuástand.“
Er kex nauðsynjavara?
Bergþóra segir að panta þurfi
gjaldeyri og það taki nokkra daga.
„Svo kemur auðvitað að því að við
þurfum að flytja inn stoðvörur fyrir
framleiðslu en ekki bara hveiti og þá
veit ég ekki hvernig verður horft á
það. Er t.d. kex munaðarvara eða er
það nauðsynjavara?“ Bergþóra vonar
að þjóðfélagið þurfi ekki spyrja slíkra
spurninga. „Það hlýtur að vera algert
forgangsverkefni að koma gjaldeyr-
isviðskiptum í landinu í lag. Það er
náttúrlega forsenda þess að við get-
um haldið viðskiptavild og trausti
meðal erlendra birgja.“
Ekki fengust upplýsingar um það
hjá Seðlabankanum hvenær gjaldeyr-
ishöftunum yrði aflétt þegar eftir
þeim var leitað.
„Þarf að komast í lag innan viku“
 Gjaldeyrisskortur er farinn að hafa áhrif á innflutning á hráefni  Matvælaframleiðendur eru áhyggju-
fullir  Langstærstur partur iðnaðar er háður ýmsu hráefni og aðföngum og þolir ekki langt stopp
Í HNOTSKURN
»Matvælaiðnaður á Íslandier ein af stærstu und-
irgreinum iðnaðarins með rúm
17% af heildarveltu í iðnaði. Þá
er fiskvinnsla ekki talin með.
»Í matvælaiðnaði störfuðu ásíðasta ári um 4.000 manns
sem nemur 2,9% af heildar-
vinnuafli í landinu.
»Fyrirtæki í matvælaiðnaði íSamtökum iðnaðarins eru
um 90 talsins.
»Langstærsti hópurinn erbakarí sem eru um 40 tals-
ins.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti