Morgunblaðið - 15.10.2008, Síða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Gjaldeyris-vandiþjóðar-
innar er orðinn
grafalvarlegur.
Seðlabankinn
skammtar nú
gjaldeyri og gefur þeim for-
gang, sem flytja inn mat og
lyf.
Bankinn virkjaði í gær
gjaldeyrisskiptasamninga við
norska og danska seðlabank-
ann. Það hafði verið sagt
neyðarúrræði.
Lánstraust Íslendinga í út-
löndum er brostið. Það batnar
svo ekki þegar þeir, sem
stunda utanríkisviðskipti,
lenda í þeirri stöðu að virðast
vera vanskilamenn eins og
lýst var í forsíðufrétt Morgun-
blaðsins í gær. Heildsalar fá
ekki gjaldeyri og geta ekki
borgað birgjum sínum, jafnvel
þótt þeir eigi nóg af íslenzkum
krónum. Krónan er því miður
ekki gjaldmiðill sem nokkur
maður vill kaupa í dag, enda
er verðið á henni á reiki. Við
þessar kringumstæður tapast
viðskiptasambönd, sem áður
voru talin traust.
Við núverandi aðstæður
heimta erlendir birgjar, sem
áður gáfu 3-4 mánaða
greiðslufrest, fyrirfram-
greiðslu. Það þýðir að gjald-
eyrisforði þjóðarinnar, sem
sagður var duga fyrir 8-9
mánaða innflutningi, dugar í
raun mun skemur.
Ísland þarf gjaldeyri og það
sem allra fyrst, til að gang-
verk viðskiptalífs-
ins stöðvist ekki.
Við þurfum gjald-
eyri til að halda
utanríkisviðskipt-
um gangandi og
tryggja að vörur
verði fluttar til landsins. Við
þurfum líka gjaldeyrisforða
til að styðja við gengi krón-
unnar, sem við munum enn
um sinn þurfa að notast við.
Edda Rós Karlsdóttir hag-
fræðingur benti í grein í
Morgunblaðinu í gær á að
þessi staða gæti stefnt fjölda
fyrirtækja í þrot. Fari fyrir-
tæki í þrot, geti þau ekki end-
urgreitt bönkum lán sín og
innistæður og sparnaður al-
mennings rýrni fyrir vikið.
Ríkið neyðist þá til að skatt-
leggja þjóðina til að geta
ábyrgzt innistæðurnar.
Það er engin furða að Edda
Rós spyrji hvers vegna enn sé
verið að velta vöngum yfir því,
hvort leita eigi til Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins. Ísland
þarf bráðnauðsynlega á er-
lendum gjaldeyri að halda, og
það sem allra fyrst. Í Morgun-
blaðinu í dag kemur fram að
sjóðurinn sé reiðubúinn að
veita Íslandi aðstoð. Þá aðstoð
á að þiggja sem allra fyrst,
auk þess sem haldið verður
áfram að leita annarra leiða til
að útvega landinu gjaldeyri.
Með hverjum deginum, sem
líður, glata íslenzk fyrirtæki
og þjóðarbú trausti á alþjóða-
vettvangi. Nú ríður því á að
unnið sé hratt.
Tryggja á
aðstoð Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins
sem allra fyrst}
Bráður gjaldeyrisvandi
Bandaríkja-menn og
Evrópusambandið
hafa nú samræmt
aðgerðir til þess
að taka á efnahagsvandanum í
þeirri von að stöðva megi
hrapið á mörkuðum, stöðva
lánsfjárkreppuna og bjarga
hinu alþjóðlega fjármálakerfi.
Bretar, Frakkar og Þjóð-
verjar hafa tilkynnt að þeir
muni dæla reiðufé inn í bank-
ana og tryggja lán. Upphæð-
irnar nema mörg hundruð
milljörðum dollara. Vest-
anhafs var í gær kynnt ný
björgunaráætlun fyrir bank-
ana. Bandaríkjastjórn ætlar
að setja 125 milljarða dollara
inn í níu stærstu bankana og
eignast hlut í þeim á móti.
Þetta bætist ofan á þær að-
gerðir, sem áður hafa verið
kynntar í Bandaríkjunum.
Hank Paulson, fjármála-
ráðherra Bandaríkjanna,
sagði að flestir Bandaríkja-
menn sæju ástæðu til að finna
að því að ríkið ætti hlut í
bandarísku einkafyrirtæki og
hann væri þar á meðal, en
„hinn kosturinn,
að skilja fyrirtæki
og neytendur eftir
án fjármögnunar,
er algerlega
óviðunandi“.
Þessar aðgerðir virðast
ætla að róa markaði, en of
snemmt er að segja til um
hvort það er til langframa.
Það tekur tíma að byggja upp
traust á ný og hegðun ótta-
sleginnar markaðshjarðar
lýtur ekki alltaf lögmálum
skynsemi.
Hins vegar var kominn tími
til að helstu iðnríki heimsins
samræmdu aðgerðir í stað
þess að vera að bauka við
lausnir hvert í sínu horni.
Það hefði verið fráleitt að
hverfa til einangrunarhyggju
í alþjóðlegu hagkerfi nú-
tímans og leyfa tortryggninni
í bankageiranum að smitast
inn í milliríkjasamskiptin.
Og þau hefðu mátt taka við
sér fyrr. Þá hefði ef til vill
verið hægt að afstýra miklu
tjóni, ekki bara á Íslandi,
heldur um allan heim. En
betra er seint en aldrei.
Tímabært að
samræma aðgerðir}Tími björgunaraðgerða
Í
nýlegu viðtali í Morgunblaðinu við
Geir Haarde spurði Agnes Braga-
dóttir forsætisráðherrann hvort ekki
væri rétt að vissir fjölmiðlar og
ákveðnir samfylkingarmenn legðu
Davíð Oddsson í einelti. Forsætisráðherra,
sem er gætinn og vandaður maður, svaraði á
þá leið að ekki mætti persónugera vandann.
Spurning Agnesar á fullan rétt á sér og
forsætisráðherrann hefði mátt vera mun
hvassari í svari sínu. Andúð ákveðinna hópa
á Davíð Oddssyni er svo öfgafull að henni
verður ekki líkt við annað en þráhyggju.
Ekki er þó fullkomlega ljóst hvað Davíð
Oddsson hefur gert þessu fólki annað en að
vera til. Tilvist Davíðs liggur eins og mara á
sálarlífi þessa hóps og það út af fyrir sig er
athyglisvert rannsóknarefni.
Í alþjóðlegri efnahagskreppu talar þetta fólk eins og
Davíð Oddsson sé ábyrgur fyrir öllu því sem úrskeiðis
hefur farið í efnahagsmálum þjóðarinnar og af upp-
hrópunum sumra mætti ætla að meginmarkmið hans í
lífinu síðustu árin hafi verið að bregða fæti fyrir Baugs-
menn og svo mikið kapp hafi hann lagt á það að hann
hafi leitt þjóðina í gjaldþrot.
Maður eins og Davíð Oddsson verður alltaf á vissan
hátt vandamál. Hann er fyrirferðarmikill, hefur sterka
nærveru, er frekur á athygli og hefur einstakt lag á að
koma umhverfi sínu í uppnám með skorinorðum yfir-
lýsingum. Maðurinn er eiginlega yfirþyrmandi. Sem
virðist vera alvarlegt vandamál fyrir andstæðinga hans.
Það er engu líkara en þessir menn geti ekki
greint þjóðfélagsvanda án þess að kenna
Davíð Oddssyni um hann. Nú hefur sá
merki stjórnmálamaður Davíð Oddsson
marga góða kosti en örugglega líka stór-
brotna galla og peningastefna Seðlabankans
hefur ekki reynst sérlega farsæl en vanda-
mál íslensku þjóðarinnar líkamnast ekki í
Davíð Oddssyni – eða nokkrum öðrum
manni.
Í skelfilegu efnahagsástandi er örugglega
þægilegt að skella skuld á einstaka menn.
Margir hafa kosið að kenna Davíð Oddssyni
um hvernig komið er í efnahagsmálum þjóð-
arinnar. Aðrir beina spjótum að útrásarvík-
ingunum sem fylltust svo miklu sjálfstrausti
að þeir gleymdu að gæta að sér. Fyrir örfá-
um vikum þótti fínt að þekkja þá. Nú vilja
fæstir víkja að þeim hlýjum orðum. Þjóðin virðist svo
hafa misst trú á stjórnmálamenn sem stóðu ekki vakt-
ina eins og þeir hefðu átt að gera. Og hæðst er að for-
setanum fyrir að hafa lofsungið útrásarvíkingana. En
gerðum við það ekki svo að segja öll að einhverju leyti?
Þetta leit satt að segja allt ansi vel út á tímabili.
Í hinni alþjóðlegu kreppu spyr fólk um allan heim:
Hvernig gat þetta gerst? Það er ekkert einkennilegt að
Íslendingar skuli einnig spyrja á þann veg. Sjálfsagt
mun leitin að sökudólgum halda áfram. En er ekki ansi
líklegt að upphaf vandans sé samspil fjölmargra þátta
sem sé flóknara en svo að örfáum mönnum verði kennt
um? Hvað þá einum manni. kolbrun@mbl.is
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Pistill
Er Davíð vandi þjóðarinnar?
Myndi bitna á þeim
sem síst skyldi
FRÉTTASKÝRING
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is
B
ankakreppan hefur enn
sem komið er ekki haft
víðtæk áhrif á starf
hjálparsamtaka erlend-
is. Starfsmenn hjálpar-
samtaka hérlendis hafa miklar
áhyggjur af falli krónunnar og tregðu
í erlendum millifærslum banka í mill-
um og vonast til þess að hvort tveggja
styrkist á næstu dögum þannig að
fjármálakreppan þurfi ekki að bitna á
þeim sem minnst mega sín.
„Við höfum ekki getað sent pen-
inga utan síðustu tvær vikurnar og
það kemur niður á starfinu erlendis
ef ekki leysist fljótlega úr þessum
vanda,“ segir Jónas Þórir Þórisson,
framkvæmdastjóri Hjálparstarfs
kirkjunnar. Tekur hann fram að sem
betur fer hafi stofnunin verið nýbúin
að senda fjármagn í upphafi mán-
aðar, annars væri staðan mun verri.
Aðspurður segir Jónas stofnunina
styrkja fjögur Afríkuríki með þróun-
arverkefni auk þess sem stofnunin sé
með 400-500 fósturbörn á Indlandi á
sínu framfæri.
Gengið á varasjóðinn
Að sögn Jónasar sendi stofnunin á
síðasta ári alls um 107 milljónir ísl. kr.
til verkefna erlendis. Tekur hann
fram að þar sem allir samningar
stofnunarinnar séu gerðir í Banda-
ríkjadölum hafi gengisfall krónunnar
mikil áhrif á getu stofnunarinnar til
þess að taka að sér verkefni. Bendir
hann í því samhengi á að nú þegar
hafi öll verkefni stofnunarinnar
hækkað um a.m.k. 40% vegna veik-
ingar krónunnar. Spurður hvernig
stofnunin mæti því segir Jónas það
gert með varasjóði. „Við reynum að
taka ekki að okkur verkefni nema
vera nokkuð viss um að við getum
staðið við það þótt syrti í álinn,“ segir
Jónas og tekur fram að fátt sé verra
en þurfa að hætta við verkefni í
miðjum klíðum.
Sárara en tárum taki
„Þeir sem minnst mega sín á hung-
ursvæðum og vígvöllum verða fórnar-
lömb bankakreppunnar í Evrópu og
Bandaríkjunum þegar hjálparsamtök
missa sína helstu bakhjarla og kost-
unaraðila. Þetta er auðvitað sárara en
tárum taki,“ segir Þórir Guðmunds-
son, sviðsstjóri alþjóðasviðs RKÍ
Spurður hvernig gengið hafi að
koma fjárframlögum til áfangastaða
að undanförnu segir Þórir að RKÍ
hafi sem betur fer sent mest af því
fjármagni sem hann hafi verið skuld-
bundinn til samkvæmt samningum á
áfangastaði sína fyrr á árinu og því sé
fjármögnum að mestu tryggð út
þetta ár. „Við þurfum núna hins veg-
ar að skoða verkefnaáætlun okkar til
næsta árs,“ segir Þórir og tekur fram
að allt kapp verði lagt á það að halda
áfram með þau verkefni sem RKÍ sé
með á sínum snærum, því það sé mik-
ill ábyrgðarhluti að hætta í verk-
efnum sem þegar séu komin í gang.
„Við vonum að núverandi óvissa í
efnahagsmálum verði ekki til þess að
við þurfum að draga mikið úr því sem
við ætluðum að gera á næsta ári.“
Hjá Margréti Blöndal, skrifstofu-
stjóra ABC-barnahjálpar, fengust
þær upplýsingar að fjárstuðningur
mánaðarins hefði verið sendur utan í
upphafi mánaðar til þess að styrkja
þau um tólf þúsund börn sem sam-
tökin framfleyti. Segir hún veikingu
krónunnar að undanförnu hafa haft
afar neikvæð áhrif, þar sem mun
minna fáist fyrir peningana en áður.
„Við höfum verið í sambandi við sam-
starfsaðila okkar erlendis og beðið þá
að reyna að draga saman seglin eins
og mögulegt er og fækka starfsfólki
eftir getu.“
Dýrkeypt Hjálparstarf kirkjunnar hefur m.a. unnið að vatnsverkefni í
Mósambík. Verkefnin hafa hækkað um 40% vegna veikingar krónunnar.
JÓNAS Þórir Þórisson, fram-
kvæmdastjóri Hjálparstarfs kirkj-
unnar, telur ljóst að aukin þörf
verði fyrir neyðaraðstoð innan-
lands á næstu misserum. Bendir
hann á að aðsókn í innanlands-
aðstoð hafi þegar á haustmánuðum
aukist um 25% áður en hin svokall-
aða bankakreppan skall á, sem
megi rekja til hækkana á matvöru
og helstu nauðsynjavörum.
Aðspurður segist Jónas vongóður
um að fyrirtæki í landinu muni eftir
sem áður styrkja neyðaraðstoð með
t.d. matargjöfum, enda sé skiln-
ingur manna á hjálparstarfi oft
meiri þegar að þrengi.
Hjá Helgu G. Halldórsdóttir,
sviðsstjóra innanlandssviðs RKÍ,
fengust þær upplýsingar að þegar
hefði verið gripið til ráðstafana til
þess að efla innanlandsstarfið í
framhaldi af efnahagsþrenging-
unum. Þannig hafi hjálparsími
Rauða krossins 1717 verið efldur til
þess að tryggja upplýsingagjöf.
ÞÖRFIN
EYKST
››