Skinfaxi - 01.11.1959, Síða 12

108
SKINFAXI
ekki urðu stór áföll af aðsókn hans, en
þjóðin vissi af honum. Hann var aðhald
og ógnun, sem beið nærri dyrunum. Ef
við skyggnumst svolítið lengra, t. d. aftur
yfir síðustu aldamót, þá verðum við þess
áskynja, að skorturinn er orðinn algengur
innan við dyrnar.
Gamall maður, sem nú er nýlega látinn,
og var fæddur um 1880, sagði mér svo frá:
„Foreldrar mínir voru ógnar fátæk. Við
systkinin vorum svo máttlaus á vorin, að
við urðum að skríða upp á þúfurnar.“
Mér fannst þessi fáorða frásögn opna
mér sjm inn á þetta horfna svið. Ég veit,
að þetta var ekkert einstakt, lieldur aðeins
mynd, sem gæti verið úr hvaða sveit sem
er á Islandi, aðeins 75 ára gömul. pgnar
fátælc lijón og barnahópur leitandi út á
túnblettinn kringum bæinn til þess að
reyna að njóta vorsins, þegar það loksins
kemur, en svo langt leiddur af skorti, að
ekki er hægt að tala um að þau gangi,
hvað þá ldaupi út, heldur skríði liann út
um þúfurnar, þessi tærði hópur.
En samt var það þessi kynslóð, sem þok-
aði merki frelsis og sjálfstæðis livað lengst
fram á leiðina. Allar kynslóðir, sem á
undan lienni voru gengnar, höfðu lika
liaft meiri eða minni kynni af þessum
harðstjóra. Allar höfðu þær þó viðhaldið
Ijósi menningarinnar og skilað erfðaverð-
mætum feðranna til þeirrar næstu. En
livað var það, sem gat gefið þessari fá-
mennu, vannærðu þjóð kjarlc og þraut-
seigju til þess að berjast til þrautar fyrir
sjálfstæði sínu? Við þekkjum öll nokkur
meginrök fyrir því, að henni var það
kleift, það er að segja, að þjóðin vissi,
að forfeður okkar, sem uppi voru fyrir
um það hil þúsund árum, höfðu lifað
hér menningarlífi. Þjóðin hafði varðveitt
bókmenntirnar, sem þeir sköpuðu, og
tunguna, sem þeir töluðu, og raunar allt-
af verið að bæta við þann auð, sem tung-
an og bækurnar geymdu.
Þetta vitum við auðvitað öll, að eru
höfuðrökin fyrir sjálfstæði okkar, ásamt
því, að við vorum búin að sýna, að efna-
lega þyrftum við ekki að vera upp á aðra
komin.
Þetta eru höfuðatriði, en mig langar til
að hiðja yklcur að reyna að skyggnast með
mér aftur í djúp sögunnar og reyna að
eygja þá eðliskosti, sem hafa varnað þjóð-
inni að örmagnast. Við skulum nota okk-
ur myndir, sem eitt af skáldunum okkar
sá bregða fyrir sig við Öxará. Hann segir
svo frá:
„Stóð ég við Öxará,
livar ymur foss í gjá.
Góðhesti ungum á
Arason reið þar hjá.
Hjálmfagurt herðum frá
höfuð ég uppreist sá.
Hér gerði hann stuttan stanz,
stefndi til Norðurlands.“
Við þekkjum strax, liver þar er á ferð.
Það er kirkju- og veraldarliöfðinginn Jón
Arason.
En skáldið heldur áfram:
„Or lundi heyrði ég hvar
hulduljóð sungið var.
Fannst mér ég þekkti þar
þann, sem sló koi’durnar.
Alheill og orðinn nýr
álfurinn hörpu knýr.
Ástvinur engum jafn
alfari úr Kaupinhavn.“
Hér segir skáldið frekar, hvað hann
heyrir, heldur en sér. En okkur grunar,