Skinfaxi - 01.04.1985, Blaðsíða 28

Hvaða fugl
er þarna?
Þorsteinn Einarsson
Þessarar spurningar spyrja göngu-
menn. Við nánari skoðun er fuglinn þeim
kunnur en sé hann það ekki, vaknar for-
vitnin. Sé fuglabók með, er gripið til henn-
ar. Hvort sem hún er með eða ekki, þarf
að greina sem gleggsta svipmynd til þess
að bera saman við myndir og upplýsingar
í fuglabók. Fuglinn vilja allir ákvarða rétt.
Svipmyndina sem Iögð er til grundvallar
ákvörðuninni má gera sér með að beita at-
hygli að ákveðnum einkennum samkvæmt
aðferðum, sem vandalaust er að læra en
beita þarf jafnt heyrn sem sjón.
Um leið og ungmennafélögin efna til
gönguferða fjölskyldunnar, þá vill rit-
stjóri Skinfaxa gera árangur ferðanna
margþættari. Einn þessara þátta er fugla-
skoðun og til þess að fugl, sem ber fyrir
augun, sé ekki og fljót sagður vera grá-
eða Igötutittlingur, grámáfur eða „bara
önd“ er ætlunin að verja rými í blaðinu
fyrir stutta fræðslukafla um fugla. Leitast
verður við að greina frá fuglum ákveðinna
kjörlenda í fyrsta lagi og í öðru lagi að
koma að atriðum sem einkum má beita
við ákvörðun fugls:
STÆRÐ þess fugls, sem ber fyrir augu
má miða við vel þekkta fugla og kveða á
um að hún sé álíka og hjá:
1. Snjótittlingi (1. 16,5 cm)
2. Skógarþresti (1. 21 cm)
3. Heiðlóu (1. 28 cm)
4. Kríu (1. 38 cm)
5. Stokkönd (1. 58 cm)
6. Hrafni (1. 63 cm)
7. Veiðibjöllu (1. 74 cm)
VAXTARLAG getur verið mjóslegið eins
og kríu eða maríerlu, þybbið likt og heið-
lóu, þunglamalegt svipað og veiðibjöllu.
HÖFUÐLAG miðað við bol, stór sem hjá
skörfum, lítið sem á lunda.
GOGGLÖGUN sem hefur aðlikst fæðu-
öflun og kjörlendinu:
1. Grannvaxin (maríuerla)
2. Stutt, grönn (lóa)
3. Löng, bein eða bogin (hrossagaukur,
spói)
4. Rýtingslaga (kría)
5. Keilulaga, gild (snjótittlingur)
6. Flöt breið (endur, gæsir, álftir)
7. Bogin i oddinn (veiðibjalla)
8. Krókbogin í oddinn (fálki)
VÆNGIR hvassyddir (kria), snubbóttir
(hrafn), stuttir (stari), langir (spói).
STÉLGERÐIR langar miðfjaðrir
(kjói), örstutt (flórgoði), Iitmynstur stéls:
1. jafnlitt (skógarþröstur)
2. jaðra sérlitir (maríerla)
3. sérlitur bekkur í enda (tjaldur)
4. þverrákótt (spói)
5. sérlitur við stélrót (grágæs)
FÆTUR aðlíkjast kjörlendi og fæðuöfl-
un:
1. Háfættur (stelkur)
2. Lágfættir (endur)
Á flugi standa fætur aftur undan stéli:
1. lítið eitt (tjaldur)
2. mikið (stelkur)
3. einn meira (jaðrakan)
Fætur veikbyggðir (maríuerla) loðnir
(rjúpa); litur fóta eru góð einkenni t.d.
rauðir (hettumáfur), svartir (rita). Sumir
hafa langa afturtá aðrir stutta og til eru
afturtálausir, sundfitjar og hálfsundfitjar
og klóbognar tær eru einkenni sem er
erfitt að greina. í næstu köflum verður
framhaldið að benda á einkenni.
Þegar þessi kafli birtist er fartimabil að
vori hafið. Úr lofti berast hnegg frá jaðar-
stélfjöðrum hrossagauks.
Þúfutittlingar flytja flugstef um leið og
þeir á örflugi hefjast lóðrétt í nokkra hæð
falla í bogalaga svifflugi spöl til jarðar en
úr því á blakandi vængjum til hömlunar
lóðrétt til setu á þúfu eða girðingastaur.
Heiðlóur taka Iotusprett í mó eða á mel,
stöðva kalla „dirrin-dí“ eða á lofti bregða
fyrir sig silalegu vængjablaki ástleitninnar
og frá þeim berast „da-dia“ eða „tlúí“.
Þessar þrjár fluglategundir eru nú
komnar í sumarheimkynnin og hafa ný-
lega lagt að baki 1000—2000 km. og þar af
lengstan áfanga yfir opið haf. Valið sér
ferðaveður, er lægð nálgast landið úr
vestri eða suð-vestri. Flughraðinn getur
orðið 80 km/klst. Stýritækið innbyggt
„kronolog". Leiðarmerki stjörnur. Sólar-
geislar sem falla inn um augu undir
stækkandi horni verka á heiladingulinn,
sem leysir úr læðingi hormóna, sem örva
til ástleitni og mökunar. Til ásta er kallað
með þíðum klið, háværu velli, angurværu
hljóðstefi og háværum söngvaklið. Einnig
er litbrigðum fjaðurhams, Iit húðklæðn-
inga á utan og innanverðum goggi og á
fótum beitt til tjáninga. Með atferli í lofti,
á láð og legi er tilfinningum háttbundið,
samkvæmt tegundum, beitt af ákafa ást-
leitninnar, því tíminn er naumt skammt-
aður af sólu.
Þegar þessi kafli birtist eiga sér miklir
fuglaflutningar. Far í algleymingi. Stað-
fuglar eins og músarrindlar eru horfnir frá
urð fjörukamba og úr görðum þéttbýla.
Sumir inn í Þórsmörk og Ásbyrgi, þar sem
þeir leggja af smæð sinni alt rödd til
hljómkviðu sem ómar á þessum stöðum
frá sólskríkjum, skógarþröstum og fýl-
ungum, sem kveða undir „gigg-gigg“.
Vctrargestir t.d. bjartmálfar, tildrur eru
horfnir til norðlægari landa. Á suð-vest-
urlandi sjást um vetrarsólhvörf, einkum í
fjörum, milli 40—50 tegundir staðfugla
og vetrargesta. Sumir fuglar sem almennt
eru taldir staðfuglar eru hér að hluta
vetrargestir t.d. háveltur sem heyrast núna
„a-úa“ úti á firði.
28
SKINFAXI