Skinfaxi - 01.04.1985, Blaðsíða 35

Aldarminning
Jónasar Jónssonar
frá Hriflu
Jónas er ritstjóri Skinfaxa 1911—1917
og sambandsstjóri UMFI 1917—1921.
Hann ólst upp í héraði, — Suður-Þing-
eyjarsýslu, — þar sem á unglingsárum
hans eiga sér stað mikil umbrot í félags-
málum og atvinnumálum. Kaupfélög
stofnuð og landssamtök þeirra. Lestrar-
félög og söngfélög starfa ötullega. Meðal
hinna eldri er rætt og starfað að umbótum
í landbúnaði innan ræktunar- búnaðar-
félaga — og hinir yngri stofna unglinga-
félög, sem gangast fyrir fundahöldum,
skemmtunum og efna til samkomuhalds
um hátíðir og til að fagna sumri — og með
þeim eldir ráðist í að viðhalda þjóðhátið-
arsamkomum í framhaldi af þeirri sem
svo eftirminnilega var gengist fyrir að
Ljósavatni 1874.
Á heimilum er heimilisiðnaður. Jafnvel
smíðaðar fiðlur og leikið á þær öllum til
yndis og til vakningar tónlistar. Skáld eru
mörg og eru ósínk á flutning kvæða sinna.
Skáldverk verða til og fræðiþulir færa
margt á letur. Myndlistarmenn mála fólk
og altaristöflur. Glíman er iðkuð og á
Tyllidögum reyna glimumenn með sér.
Smalar glíma í hjásetu, gangnamenn á
áfangastöðum, veiðimenn við dorg á
lögðum vötnum, kirkjugestir fyrir og eftir
messu, nemendur í Jarskólum og í hléum
frá uppfræðslu hjá prestum, glímt er til að
reyna með sér og ekki síst til þess að ná úr
sér hrollinum. Á þverbilum í baðstofum
eru leiknir bilaleikir. Hlaðnir eru torf-
garðar og gerð sundstæði við heita og
kalda læki — og haldin sundnámskeið.
Eitt slíkt sækir Jónas að Laugum í
Reykjadal. Nemendur eru 60 og búa í
lekum tjöldum í 2 vikur. Nema sund af
bónda úr Reykjahverfi. Tuskast og glíma
og leika bilalerki á Þvertré á blikvelli, þar
sem þurkuð eru sundföt og þurrkur.
Þessara stunda minnist Jónas í þakkar-
ávarpi 1961, er hann þakkar UMFÍ fyrir
að bjóða konu hans og honum til að vera
heiðursgestir á 11. landsmóti UMFÍ að
Laugurn. Þar gátu þau eigi mætt en voru
hyllt og Jónas gerður heiðursfélagi UMFÍ.
Við nám í lýðháskólanum í Askov, Dan-
mörku er Jónas 1906—07 og hvetur sund-
félaga sína á Lauganámskeiðinu þá Björn
Jakobsson og Konráð Erlendsson að ger-
ast þar nemendur með sér. Þeir 3 höfðu
einnig verið skólafélagar í gagnfræðask. á
Akureyri og lokið námi 1905. Jónas held-
ur áfram námi í Kaupmannahöfn, Þýska-
landi, Frakklandi og Englandi. Heim
kemur hann 1909 og gerist kennari við
Kennaraskólann og annast þau störf til
1918 en 1919 er Samvinnuskólinn stofnað-
ur og verður Jónas þar skólastjóri til 1927
og svo aftur 1932—55. Landskjörinn al-
þingismaður er Jónas 1922—34 en kjör-
dæmakosinn í S-Þing 1934—49. Dóms-
og kirkjumálaráðherra er Jónas í 2 ráðu-
neytum frá í ágúst 1927 til júní 1932. Fer
einnig með kennslumál. Jónas vekur
athygli þjóðarinnar á sér með greinum í
Skinfaxa og störfum að málefnum ung-
mennafélagshreyfingarinnar — og þá
einnig aflar hann sér orðstírs með frá-
bærri kennslu og samningi hagstæðra
kennslubóka.
Þegar hann er kominn á Alþingi er
hann minnugur áhugamála ungmennafé-
laganna. Hann styður framkomið frum-
varp 1925 frá Vestmannaeyingum um
í rœöustól ó Snorrahátíö í Reykholti
1947.
heimild fyrir bæjar- og sveitarfélög til að
skylda unglinga til sundnáms (lög 39/
1925) en fyrsta ræða hans á Alþingi varð-
aði sundhöll í Reykjavík og eflingu sund-
menntar. Efling aðstöðu til fræðslu er
honum baráttumál. Hann er meðal þeirra,
sem ná fram við endurskoðun fræðslulaga
1926 að tekið er upp ákvæði um að ríkis-
sjóður greiði Vi kostnaðar af smíði heim-
angönguskóla og Vi þess hins sama við
heimavistarskóla. Hann berst fyrir og fær
framgengt að i fjárlög 1926 er tekin upp
fjárhæð, sem veita má af 20% kostnaðar
við smíði sundlauga. Þessi hundraðstala
er hækkuð fyrir framgöngu Jónasar í
50% 1929 (er svo i fjárlögum til 1940).
Hann sem kennslumálaráðherra sendir
tæknifræðing til þeirra sem ætla sér að
reisa sundlaugar. Þessar aðgerðir leiða af
sér 29 opnar sundlaugar og 3 sundskóla
(yfirb. laugar), sem ungmennafélög
standa að. Á Alþingi 1928 bar Jónas fram
frumvarp og fær samþykkt sem lög (1.32/
1928) um sundhöll í Reykjavík og heimild
í fjárlögum til þess að greiða 100 þús. kr.
úr ríkissjóði gegn jafnhárri upphæð úr
bæjarsjóði Rvk. — Jónas nær fram lögum
um héraðsskóla (1.37/1929) sem öðlast
gildi i okt. 1929. Fyrir voru skólar sem
önnuðust fræðslu unglinga í dreifbýli en
bjuggu við þröngan fjárhag: Núpskóli,
Hvítárbakkarskóli, Alþ.sk. Eiðum og
Laugaskóli. Þessi lög marka víðræk spor
i þróunarsögu íþrótta. Eitt ákvæði þeirra:
„Útivist skulu nemendur hafa og íþrótta-
iðkanir daglega" og íþróttir urðu í þessum
skólum jafnréttháar öðrum námsgreinum
og gefið fyrir þær einkunir sem hinar.
Mælt fyrir um 3 vikna námskeið í bókleg-
um, verklegum- og íþróttagreinum, sem
styrkt voru verulega úr rikissjóði. Þessi
heimild varð vel nýtt og því rík í starfi ung-
mennafélaga. Jónas fékk einnig sett lög
um gagnfræðaskóla (1.48/1930) en í þeim
varð námsgreinin íþróttir aukagrein, sem
eigi var gefið fyrir. í lögum um Menntask.
á Akureyri (1.32/1930) var glöggt ákvæði
um „Iíkamsrækt" en þessi skóli varð mik-
ið sóttur af dreifbýlisfólki enda starfrækt
heimavist. Þegar í 1. hefti III. árg. Skin-
faxa, er Jónas orðinn ritstjóri ritsins skrif-
SIUNFAXI
35