Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1970, Blaðsíða 13

margir héldu áður, fær straumur þessi ekki allan
sinn hita og kraft úr Mexikanska-flóanum, en á
upptök miklu sunnar í Yuctan-flóanum.
Staðvindarnir drífa hinn heita miðbaugs-sjó inn
í Mexíkóflóann, sem síðar leitar út þaðan um
Fróridasundið. Þar í þrengslunum þrengir straum-
urinn sér út á milli Flórida og Cuba, og hefur sína
6.000 mílna leið yfir Atlantshafið.
sólarhitann, þá hitnar hann skjótt og byrjar för
sína aftur. Staðvindarnir sveigja hann og snún-
ingur jarðarinnar teygir hann, en koma honum
ekki af braut sinni.
Hvernig gátu menn gert sér grein fyrir, og kort-
lagt Golfstrauminn — skilgreint sjó frá sjó, þetta
er ekki eins vonlaust og ætla mætti.
Benjamín Franklin kortlagði hluta hans, studd-
Golf str aumurinn -
hinn undursamlegi
hlái borSi Atlantshafsins
Hægri hlið straumsins er ávallt hærri en sú
vinstri, sem orsakast af snúningi jarðarinnar. Það
lækkar þó úti í hringiðunni og dreifist og jafnast
eftir því sem straumurinn kemur lengra út í At-
lantshafið með hraða, sem er frá 60 til 100 mílur
á dag.
Fyrst er sagt að straumurinn fari framhjá Cape
Hatteras (Hatters-höfða), North Carolina, ogþað-
an á Nýfundnalndsbankana, og svo í austurátt yfir
Atlantshafið, þar sem hann svignar fyrir Labra-
dor-straumnum (Pólarstraumnum). Þar sem
straumar þessir mætast, eða réttara sagt á skilum
þeirra, er ávallt þoka, súld og mistur, og straum-
sjór (rastir). Þokubakkarnir mynda líkt og gardín-
ur á milli þessara höfuðstrauma.
Á miðju Atlantshafi greinist Golfstraumurinn í
fjórar greinir. Einn armurinn nær upp til Vestur-
Grænlands að sumrinu, annar fer upp Norður-At-
lantshaf til svæða um 600 sjómílur frá Norður-
pólnum, þar sem hann hitar upp hafið við Spitz-
bergen, sá þriðji fer með ströndum Englands, og
ef straumurinn breyttist eða kæmi þar ekki við,
mætti búast við að þar yrði álíka kalt og í Hudson-
flóa, og þar yrði lítill búskapur eða búseta möguleg.
Slíkar breytingar eru meira en mögulegar, og að-
eins hársbreidd í landfræðilegu tilliti, þar sem
Suður-Pólstraumurinn rennur rétt undir hinum í
gagnstæða átt.
Fjórða greinin fer niður með ströndum Frakk-
lands, Spánar, og Afríku, klappar Canaríeyjum og
streymir svo framhjá Cape Verde-eyjum, sem
standa upp úr hafinu líkt og tanngarður, og sífian
streymir hann í áttina að miðbaug, til upphafs
síns. Og þar sem hann á ný er kominn í glóandi
VÍKINGUR
ist þá eingöngu við hin bláu litarskil, hærra hita-
stig, flösku-skeyti og efnagreiningu, þar sem greint
var og mælt salt-innihald sjávarins. Það er skrýtið
að sjór er í sjálfu sér ekki mjög breytilegur. Pruf-
ur teknar víðsvegar að úr veröldinni hafa allar
hina efnalegu samsetningu. Þar innifalin yfir 90
frumefni, en ef hafstraumurinn hefur meira eða
minna salt-innihald, þá sekkur hann eða stígur.
Sumar útlínur Golfstraumsins voru fyrst skráð-
ar af Lescorbet árið 1609. Hinn 18. júní 1606 á 45.
gráðu norður, sex sinnum 20 enskar mílur austur
af Nýfundnalands-bönkum, komum við í þokumist-
ur, sem orsakaðist af heitum sjó, þrátt fyrir þá
staðreynd að loftið væri kalt. En hinn 21. júní, allt
í einu erum við í svo kaldri þoku, að helst var líkt
því sem gerist í janúar, og sjórinn var alveg sér-
staklega kaldur.
Margir glöggir og athugulir skipstjórnarmenn
og skipstjórar voru búnir að gera sér grein fyrir
straumnum, áhrifum hans og ferð, löngu áður en
vísindalegar athuganir og rannsóknir hófust, og
mælingar voru gerðar á magni hans og drift.
Phönikiumenn sem dæmi, notuðu Golfstrauminn
á leið sinni til Azoreyja löngu áður en þeir vissu
hvað hann var. Á okkar tímum er því trúað að
Ponce de Leon árið 1513 hafi verið sá fyrsti sem
hagnýtti sér strauminn, undur hans og áhrif, þeg-
ar hann sigldi frá Puerto Rico. Þá varð hann var
við svo harðan straum, að hann átti fullt í fangi
með að stjórna skipi sínu. Þetta var skráð árið 1601
af Herrera y Tordesillas. Önnur reynsla þessu lík
varð algeng síðar, og líka fyrr, því að árið 1519
var straumurinn og áhrif hans það vel þekkt af
spönskum skipstjórum, að þegar þeir sneru aftur
heim til Spánar, fylgdu þeir straumnum, að sömu
breidd og Cape Hatteras er, og tóku tillit til hag-
stæðra vinda og forðuðust mótstrauma.
Gólfstraumurinn hefur verið töfrandi undrunar-
og staðvindabeltisins. Það var vitað að mikið magn
indamaðurinn Jóhann Kepler hélt því fram, að
snúingur jarðarinnar hefði mikil áhrif á Golf-
217