Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 31

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Rataskel
OG FORN SJÁVARHITI
Leifur A. Símonarson
Árið 1767 lýsti Carl von Linné meðal annars tveimur skeldýrategundum
sem hann nefndi Mya arctica og Mytilus rugosus ' Fjórum árum seinna lýsti
hann síðan tegund sem hann gaf nafnið Mytilus pholadis.2 Upp frá því hafa
fræðimenn ekki verið á eitt sáttir um greiningu hans og margir talið að hér
sé aðeins um eina tegund að ræða, aðrir að þær séu tvær, en fæstir verið
sammála Linné um að þær séu þrjár. Hitt virðist ljóst að þau eintök sem
Linné fór höndum um tilheyra allar sömu ættkvíslinni þó að hann hafi
greint þær bæði til kræklingsættar (Mytilidae) og smyrslingsættar
(Myidae). Nú eru þær taldar til ættkvíslarinnar Hiatella, sem Frakkinn
Frangois M. Daudin lýsti í riti landa síns Louis A.G. Bosc, en það kom út
árið 1801.3 Einhvern veginn svo æxlaðist að áratugum saman var næstum
alfarið notað ættkvíslarheitið Saxicava, sem Frakkinn Fleuriau de Bellevue
notaði fyrstur í ritum sem komu út árið 1802,4< 5 ári seinna en lýsing
Daudins.
Tegundarlýsing
Rataskel við ísland er gjarnan lýst
þannig að hún sé með miskúptar og
misþykkar skeljar, allbreytilegar í
lögun, egglaga, aflangar eða trapisu-
laga, með óreglulegar og blað-
kenndar langfellingar eða gára (1.
mynd). Sumar skeljar eru fellinga-
lausar og nær alveg sléttar. Á ungum
eintökum eru skeljarnar oft með
hreistur eða raðsetta þyrna frá nefi
og niður á afturrönd, eftir tveimur
misgreinilegum kjölum á afturhluta
skeljanna. Nefið er langt framan við
miðju. Aftari bakrönd er lárétt eða
því sem næst, en fremri bakröndin
meira og minna skáhöll og oft ærið
brött. Afturendinn er bogadreginn
eða þverstýfður. Kviðröndin er
næstum bein eða með grunnan bug
um miðjuna. Hjöiin er með eina tönn
í hægri skel og tvær í vinstri, en oft
eru fullvaxnar skeljar tannlausar. Á
innraborði skeljanna má sjá för eftir
tvo jafnstóra dráttarvöðva. Misdjúp-
ur möttulbugur er á möttullínunni,
en hann getur náð inn í miðja skel.
Hýðið er mógult eða gulhvítt, en
fallgjamt. Út- og innstreymispípur
eru frekar langar og að mestu
samvaxnar, en innstreymispípan er
gjaman lengri en útstreymispípan. Af
þessari lýsingu að dæma (sjá t.d.
Ingimar Óskarsson 19526) er rata-
skelin við ísland og raunar í stærstum
hluta Norður-Atlantshafs mjög
breytileg. Hafa sumir skeldýrafræð-
ingar skipt henni í tvær aðskildar
tegundir, Hiatella arctica og H. rugosa
(sjá t.d. Sars 1878/ Poppe og Goto
19938). Sú fyrmefnda er miklu rninni,
homóttari í lögun og með mun styttri
framenda, með skelþyrnum og
tenntri hjör og spunakirtil (byssus)
sem er ekki hjá þeirri síðamefndu (2.
mynd).
Ein eða fleiri
TEGUNDIR í
Norður-Atlantshafi?
Rannsóknir á útlitsformum ungra
og fullvaxinna rataskelja hafa ekki
getað skorið úr um það hvort um
eina eða fleiri tegundir sé að ræða í
Norður-Atlantshafi. Sars7 nefndi
tvær tegundir við Noregsstrendur,
Saxicava arctica og S. pholadis, og birti
myndir eða teikningar af þeim (2.
mynd). Lamy9 bætti um betur og
greindi milli þriggja tegunda,
Saxicava arctica, S. pholadis og S.
rugosa, og taldi þær allar lifa við
Island og tvær við Grænland.
Winckworth10 nefndi þrjár tegundir
frá Bretlandseyjum og nefndi þær
Hiatella arctica, H. pholadis og H.
gallicana (Lamarck, 1818).11 Enn-
fremur taldi Petersen12 að rataskel sú
sem nú lifir við Vestur-Grænland, og
hann nefndi Hiatella byssifera
(Fabricius, 1780),13 væri ekki sama
tegund og nú lifir í Norðursjó og við
Færeyjar. Þá hafa Poppe og Goto8
greint á milli tveggja tegunda í
Norður-Atlantshafi, Hiatella arctica
og H. rugosa.
Náttúrufræðingurinn 72 (1-2), bls. 29-34, 2004
29