Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 87

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Niturmengun riðlar vistkerfinu í vatnsbolnum og fæðuvef murtunnar
Einkenni Þingvallavatns eru að það er djúpt, norðlægt og
frjótt. Aðeins örfá vötn hafa verið könnuð á öllum þrepum
vistkerfisins. Þingvallavatn er eitt þeirra. í djúpum og
tærum vötnum er lífið í vatnsbolnum þýðingarmesti vist-
hlekkurirtn þegar á heildina er litið.
Sýnt hefur verið fram á hve frumframleiðnin er háð
niturmagni í vatnsbolnum ofan hitaskila. Framleiðnin er
mest á vorin en dvínar fljótt um leið og jurtasvifið nýtir til-
tækt nitur þar til vatnsbolurinn verður niturvana. Afleiðing-
in er sú að smærri þörungar ná yfirhöndinni en þeir hafa
stærra yfirborð í hlutfalli við lífmassa og nýta þess vegna
þverrandi niturmagn betur. Krabbadýrin beita sér á
jurtasvifið af mikilli sérhæfni. Augndflið étur stóru kísil-
þörungana á vorin, smádílið minni kísilþörungana nokkru
síðar og langhalaflóin síar bakteríur og minnstu þörunga
úr vatnsbolnum síðla sumars, eins og sýnt er á 6. mynd..
Murtan lifir í vatnsbol Þingvallavatns og nærist að miklu
leyti á svifi. Línuritin á myndinni sýna að augndflið og
langhalaflóin eru góð og girnileg bráð fyrir murtuna, en
smádflið fer í gegnum fæðusíuna sem tálknin mynda.
Lífsskilyrði og hegðun murtunnar í vatnsbolnum er fróðlegt
og furðulegt náttúrufyrirbæri sem snýst um samspil
murtunnar við dýrasvifið.
Fæðuvefur murtunnar er sýndur með græna borðanum.
Myndir sýnir hvemig jurta- og dýrasvif byggja upp fæðu-
keðju murtunnar þannig að hún nær kynþroska síðsumars.
6. mynd.
A. Árleg sveifla í
framleiðni þörungafrá
vori til hausts er sýnd
tneð grænu línunni.
Lífmassi er táknaður með
rauðri línu. Efst til hægri
er sýnt hvernig
þörungasamfélagið
breytist frá vori til
hausts. Breytingin fylgir
þverrandi niturmagni
vatnsbolsins.
Árleg sveifla í magni
dýrasvifs er sýnd á
línuritum B til D.
Strikalína táknar síðasta
lirfustig en heil lína
fullorðin dýr:
B. Augndíli (Cyclops
abyssorum).
C. Smádíli
(Leptodiaptomus
minutus).
D. Langhalafló (Daphnia
longispina).
Neðst er sýnd kynþroska
murta, feit og sælleg af
áti langhalaflóar í
sumarlok.
Niðurstaðan er að nitur
eykur framleiðni jurta-
svifsins og breytir þar
með vistkerfinu í heild.
Um 600 tonn afmurtu
hafa mælst í vatninu og
hætt er við að veiðin bíði
hnekk ef samsetning
jurtasvifsins breytist.
1,6
1,4
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0
600
600
400
300
200
100
|
4 ®
E
‘E
3 |
ffl
c
fB
2 «<?
m
85