Náttúrufræðingurinn - 1955, Síða 38

30
N ÁTT Ú RU F RÆÐINGURINN
hinn versti eggja- og ungaræningi, sem jafnvel einnig drepi fullorðna
fugla í allstórum stíl. Ef um slikan mun á lifsháttum er raunveru-
lega að ræða, gæti hann stafað af skorti á annarri fæðu í hinum norð-
lægu íshafslöndum, eða, og það þykir mér öllu hklegra, að íslenzkir
hvítmáfar hafi í harðri samkeppni við svartbakinn smám saman verið
neyddir til að temja sér friðsamlegri fæðuöflunaraðferðir en hann.
Er þetta atriði vel þess virði, að það verði rannsakað nánar.
Hin takmarkaða og að mörgu leyti einkennilega útbreiðsla hvít-
máfsins hér á landi er mjög athyglisvert fyrirbæri. Margt bendir til
þess, að hinir liltölulega fáu hvítmáfar, sem enn hafast hér við, séu
aðeins leifar af miklu stærri stofni og núverandi varpstöðvar þeirra
séu síðasta athvarf þeirra í landi, þar sem þeir eiga orðið mjög erfitt
uppdráttar vegna' óhagstæðra ytri skilyrða. Ætla má, að á ísöld hafi
hvítmáfurinn sem hánorrænn (arktískur) fugl, verið miklu algengari
og útbreiddari hér á landi en nú. Líklega hefur hann þá verið algeng-
asti máfurinn hér, eins og hann er enn i mörgum hinna nyrztu íshafs-
landa. Aftur á móti má ætla, að á ísöld hafi svartbakurinn sem suð-
lægari tegund orðið að hörfa suður á bóginn. Að minnsta kosti hlýt-
ur hann að hafa átt hér mjög erfitt uppdráttar, ef einhver slæðingur
af honum kynni að hafa lifað hér af. Þegar loftslag tók að hlýna eftir
lok ísaldar mun svartbakurinn hafa haldið hér innreið sína, en hvít-
máfurinn orðið að höi'fa undan honum norður á bóginn. Frumorsökin
að slíkum breytingum á útbreiðslu dýrategunda eru að sjálfsögðu lofts-
lagsbreytingarnar, en þar með er ekki sagt, að það hafi beinlínis verið
hin auknu hlýindi, sem hafi gert hvítmáfinum ólífvænlegt hér á landi.
Ég tel miklu líklegra, að hvítmáfurinn hafi ekki staðizt samkeppni
svartbaksins, eftir að hin ytri skilyrði tóku að breytast hinum síðar-
nefnda í vil. Það er líffræðilegt lögmál, að tvær náskyldar tegundir,
sem eru svipaðar að stærð og hafa sömu eða svipaða lífshætti, geti
ekki þrifizt hlið við hlið, án þess að önnur þeirra nái yfirhöndinni
og útrými hinni að mestu eða öllu leyti. Shkar tegundir eru einmitt
svartbakurinn og hvítmáfurinn, enda eru útbreiðslusvæði þeirra að
mestu aðskilin. En þar, sem þau skerast eins og hér á landi, kemur til
harðvítugrar baráttu milli þessara tveggja tegunda um fæðu og varp-
staði. Innan útbreiðslusvæðis hvítmáfsins mun hvergi vera jafnmilt
loftslag og hér á landi, og það er því ekki nema eðlilegt, að svart-
bakurinn sem suðlægari tegund hafi náð hér yfirhöndinni, enda þótt
honum hafi enn ekki tekizt að útrýma hvítmáfinum með öllu.